Kunst op Zondag | Wout Herfkens

Tussen de bedden die in april bij Kunst op Zondag te zien waren, lag ook ‘Jésus à l’Hôpital’ (Jezus in het ziekenhuis), een van de crucifixen die kunstenaar Wout Herfkens heeft verzameld. Hij koopt afgedankte crucifixen op, haalt Jezus van het kruis, doet pleisters op de wonden en legt hem in bed. Als dank voor het feit dat Jezus eeuwenlang voor het heil aller mensen aan het kruis heeft gehangen, verzorgt hij hem nu. De serie ‘Jésus à l’Hôpital’ telt nu zo’n 140 patiënten. [caption id="attachment_342251" align="alignnone" width="428"] Wout Herkens Jésus à l’Hôpital b36 (2015), div. materialen, 34 x 36 x 7cm[/caption] Het werk van Wout Herfkens is ruim drie keer per jaar wel ergens te zien. Meestal in groepstentoonstellingen. Momenteel in museum Tot Zover, waar twee van zijn werken zijn opgesteld. In de tentoonstelling ‘Kwaadaardig mooi’ brengt Wout Herfkens zijn overleden broer in herinnering met een portret in ijzerdraad en de kijkdoos ‘Mijn broer en het uitzicht’ (2016/2022). ‘Kwaadaardig Mooi’ is nog te zien tot en met 9 april 2023. Wout Herfkens richtte in 2001, samen met Rinke Nijburg en Jan Meijering (geen lid meer) ‘De Vrienden van Job’ op. Ze organiseren tentoonstellingen en projecten van hedendaagse professionele beeldende kunst met een religieuze of filosofische inhoud. Om meer over zijn werk te weten te komen hebben we de afgelopen dagen een e-mailwisseling met Wout Herfkens gehad. Het resultaat geven we hier integraal weer. KoZ = Kunst op Zondag, W.H. = Wout Herfkens. Klein werk KoZ: Het meeste werk van je is klein van stuk. Waarom is dat? W.H.: Daar zijn meerdere redenen voor. De voornaamste is dat ik hou van de intimiteit van kleine beelden en het werken aan kleine beelden. Zoals ik werk kun je snel iets aan een beeld toevoegen en veranderen, en dat maakt werken eraan avontuurlijk, speels en ik kan goed ingaan op de verdieping van de zeggingskracht en inhoud. In  tentoonstellingen in veel musea voor hedendaagse kunst is groot de maatstaf.  Het past bij de tijdsgeest, alles moet groots, imposant en meeslepend zijn. Veel werk maakt door zijn maat direct  indruk, wat niet wil zeggen dat het ook automatisch goede werken zijn. Kijk je naar werk van kunstenaars uit de eerste helft van de 20ste eeuw, bv. Mondriaan, dan zijn die maten veel kleiner. Af en toe, wanneer er een noodzaak is, maak ik een heel groot beeld. Mijn laatste grote beeld is Zelfportret met de anderen (zie onder) uit 2017, wat ik één van mijn mooiste nieuwe beelden vind. In dit beeld zitten 3 zelfportretten uit verschillende levensfasen, en daarnaast  portretten van familieleden, vrienden en mensen die mij inspireren (zoals C.G. Jung, Jezus, Dalai Lama, Picasso, Gerard Reve, J.S. Bach, William Kentridge, Andrei Tarkovsky). [caption id="attachment_342254" align="alignnone" width="222"] Wout Herfkens - Zelfportret met de anderen (2015-2021). Foto Sven Scholten[/caption] Religie en mystiek KoZ: Op je website lezen we je statement uit 2010: De centrale vraag in mijn werk is hoe ik ideeën uit religie en mystiek, met name (zen)boeddhisme en christendom, op een hedendaagse manier kan gebruiken en vormgeven. Vraag: Kijkend naar je oeuvre geldt dat statement nog steeds. Bijna alle werken hebben een verband met vooral christelijke onderwerpen. Sommige van die werken zouden voor gelovigen als kwetsend ervaren kunnen worden. Een van het kruis gehaalde Jezus die opgepeuzeld wordt door vogels of weggedragen wordt door een haas. Heb je wel eens meegemaakt dat je werk is geweigerd of moest worden weggehaald van een expositie? W.H.: Nee, het is nog nooit geweigerd of weggehaald, dat is nog nooit gebeurd. Ik hoor wel eens  dat iemand m.b.t. de serie ‘Jésus à l'Hôpital’ vindt dat je Jezus niet van het kruis mag halen, maar dat is toch een zeldzaamheid. M.b.t. De Vrienden van Job installatie ‘Feeding the birds’ in Leeuwarden waren er wel meer bezoekers die er moeite mee hadden, zo hoorden we na afloop van de organisatie.  Overigens was het een vrijwilliger van de kerk die in het kader van deze installatie opmerkte dat doordat de vogels  het lichaam van Jezus opaten, ze het in hun uitwerpselen over de wereld verspreiden. [caption id="attachment_342257" align="alignnone" width="300"] Vrienden van Job Installatie Feeding the birds, 2018 Foto Rinke Nijburg[/caption] (KoZ: ‘Feeding the birds’ is gemaakt voor de tentoonstelling 'Wie zeggen de mensen dat ik ben' (Grote Kerk in Leeuwarden) en was in 2018 te zien in het kader van Leeuwarden Europese Culturele Hoofdstad. Vorig jaar was een kleinere versie van de installatie ook zien in beeldentuin Odapark (Venray) bij de tentoonstelling ‘Het laatste avondmaal’. In ‘Feeding the birds’ wordt het lichaam van Jezus aan de vogels gevoerd.) [caption id="attachment_342259" align="alignnone" width="399"] Vrienden van Job detail Feeding the birds, 2018, foto Rinke Nijburg[/caption] De dood KoZ: Moordpartijen ga je niet uit de weg. De sculptuur ‘Intocht’ gaat over de ‘Martelaren van Gorcum’ (19 katholieke en seculiere priesters die in 1572 door de watergeuzen zijn vermoord in Den Briel). [caption id="attachment_342260" align="alignnone" width="450"] De Intocht - 2012, keramiek, multiplex, wielen, vurenhout, MDF, acrylverf, textiel, houtlijm, 220 x 110 x 250[/caption] Bij de sculptuur ‘David (en Goliath) in bardo' heb je David onthoofd, opdat hij doorvoelt wat hij Goliath heeft aangedaan. En ook al je werken waarin de gekruisigde Jezus figureert, verwijzen eigenlijk naar een moord. [caption id="attachment_342261" align="alignnone" width="388"] David (en Goliath) in bardo, 2019, div. materialen, 53 x 25 x 50[/caption] Vraag: Is dat kritiek op de christelijke religie, die je misschien liever ziet vervangen door de vreedzamer boeddhistische filosofie? W.H.: Wij leven in een maatschappij die gegrondvest is op het christendom, niet op het boeddhisme. Nederland staat vol met kerken, niet met boeddhistische tempels. We moeten het kind niet met het badwater weggooien. Ik denk wel dat we dingen uit het boeddhisme kunnen gebruiken, en dan bedoel ik niet de oppervlakkigheid van de boeddhabeelden die je nu overal kunt kopen. Ik las pas dat de bekende Duitse monnik/schrijver Anselm Grun zegt dat zijn monnikschap gered is door zenmeditatie. De boeddhistische leer legt de nadruk op de weg naar binnen, naar ons innerlijk, op meditatie, op hoe om te gaan met gedachten, gevoelens en emoties. Het christendom lijkt daar veel minder om te bekommeren, maar vooral naar buiten te kijken, naar de buitenwereld en de ander. Dat doen ze heel goed.  De kerk is heel goed in hun zorg voor de armen, de vluchtelingen, de mensen in de maatschappij die het moeilijk hebben. In de christelijke mystieke tradities, bv. van Meester Eckhart, ligt  de nadruk juist wel op de weg naar binnen. Dus we hoeven niets te vervangen, alleen denk ik wel dat er een herijking moet plaatsvinden, en de meditatieve weg naar het innerlijke toe te voegen. Ter verduidelijking, meditatie is iets anders dan heel veel ergens over na denken. Een teken aan de wand is dat de kerken de afgelopen 50 jaar hard zijn leeggelopen, terwijl de behoefte aan zingeving  en spiritualiteit in het westen duidelijk is. In het boeddhisme is de eerste  van de 4 zogeheten Edele  waarheden  '' Er is lijden en ontevredenheid in het leven'.  De populaire Boeddhabeelden laten Boeddha zien in zijn verlichte staat. Hij  is het lijden ontstegen. De gekruisigde Christus staat daarentegen midden in het lijden. Het is een symbool voor het lijden. Niet alleen zijn lijden, maar voor mij vooral ieders eigen lijden. Het symbool van Jezus aan het kruis, is een oproep aan ons om niet weg te lopen voor ons lijden.  Het gaat erom om dat lijden onder ogen te zien, om te beginnen je eigen lijden en dat zelf te verzorgen. Dat vraagt om je aandacht   naar binnen te richten, en te zien wat zich daar afspeelt. Dat is in een samenleving die vnl. op de buitenwereld en buitenkant is gericht, en vol is met druk, afleiding en prikkels, niet vanzelfsprekend en eenvoudig. Zonder titel? KoZ: Zoals bij veel kunstwerken is het de vraag of de kijker er meteen aan afziet waar een werk het over gaat, wat er aan ideeën achter schuil gaat. Laten we eens doen of we op een expositie langs je werk lopen en overal hangt het bordje ‘Zonder titel’ er bij. Ik geef je mijn eerste indruk. Graag jouw reactie. Om te beginnen twee werken waar ik een Piëta in zag. Misschien ben ik beïnvloed door het artikel van Anita van der Weg (oktober 2011) die schreef: Herfkens toont vooral zijn creatieve vermogens in het thema van de Piëta. Talloos zijn de variaties op de Moeder die haar dode Zoon draagt: een grote haas met pantoffels die Christus draagt, een poppenspeler met diverse iconen in zijn schoot, een overstelpende vloed van tranen op een dragende arm In dit beeld denk ik zo’n piëta-variatie te zien. Wel bijzonder dat de figuur die in Maria’s(?) armen ligt een geopende hoge hoed draagt. De hoge hoed doet me denken aan Baron  Samedi. Vaak afgebeeld met zo’n hoed en in voodoo-religies de beschermheer van de dood. W.H.: Dit werk heet ‘All in one’, ('Alles in één') is de titel van dit beeld. Ik wilde zoveel mogelijk christelijke hoogtijdagen in één beeld te stoppen. Zoals in veel van  mijn werk vermeng ik ideeën uit religie en mystiek (vaak uit  christendom en boeddhisme) met elkaar. Dit beeld heeft de vorm van een piëta. Maar Maria is zwanger, wat je op deze foto niet goed kan zien, wat verwijst naar de advent en kerstmis. Daarbij heeft ze het hoofd van een boeddha. Een piëta is Maria met het dode lichaam van de gekruisigde christus op schoot.  De dode christus in dit beeld heeft echter een heel actieve houding, hij is bezig aan het opstaan van Maria haar schoot. De opstanding hoort echter bij Pasen. Dus kerstmis, Goede Vrijdag en Pasen komen in één beeld samen. Een typische beeld voor deze gehaaste tijd. Vroeger had je een aparte melkboer, groenteman en bakker, nu heb je vooral veel supermarkten, waar je alles in één keer kan kopen. Grappig en interessant dat het hoedje op het hoofd van Jezus voor jou verwijst naar Baron Samedi uit de Voodoo religie, de god van de dood. Ik kende hem niet, maar het hoedje met de openstaande deksel (als een geopend blikje) is voor mij een verwijzing naar de dood. Een ziel verlaat het lichaam bij het sterven via de kruin. Ik heb nog een ander 'All in one'-beeld gemaakt, waarbij christus als  een boeddha is afgebeeld en  Maria wat vrouwelijker is.  Zij zijn geplaatst in een natuurlijke omgeving van wortels en omgekapte bomen. Alsof ze  na een lange expeditie zijn opgegraven en hier zijn  teruggevonden in hun oorspronkelijke staat.  Zie hieronder. [caption id="attachment_342264" align="alignnone" width="450"] Wout Herfkens, All in one 2 (opgraving), 2013, keramiek[/caption] KoZ: Ook bij dit werk moet ik denken aan een piëta, maar waarom draagt Jezus hier zichzelf? W.H.: Het beeld heet ‘Uit de mijn’. De sokkel heeft de vorm van een mijnwagentje, waarmee diep onder de aardoppervlakte steenkool naar boven werd gehaald. Dit is een mooi beeld voor de spirituele zoektocht naar  onze kern, de bron, de christusenergie, boeddhanatuur  of god, allemaal woorden voor hetzelfde. Christus draagt zichzelf. Hij heeft zichzelf in de mijn gevonden, en verzorgt zijn gewonde zelf, iets wat we uiteindelijk allemaal moet doen. Maar de titel Uit de mijn is ook het loskomen uit het mijn, het ego, wat het doel is van de mystieke weg naar verlichting. De vorm van de witte gedragen christus komt voort uit het idee dat Christus net als Barbapapa, ieder gewenste en denkbare vorm aan kan nemen. Hij kon water in wijn veranderen, mensen genezen en uit de dood laten opstaan  dus van vorm veranderen lijkt me voor hem geen probleem. Deze lange witte ingepakte vorm vond ik het meest mooi passen bij dit beeld. KoZ: Mijn eerste, oppervlakkige indruk bij dit beeldengroepje  was dat dit de drie koningen uit het oosten zijn, op weg naar de pasgeboren Jezus. Maar even later moest ik denken aan de drie vrienden van Job. Beter kijkend zag ik in de middelste figuur een zwangere vrouw, dus wellicht zien we een moeder, vader en een zoon? W.H.: Het beeld is voor mij een vrolijk beeld van een ideale wereld waarin de drie figuren zingen, bij de één een ree aan zijn voeten ligt, en bij de ander een gebutste donkerblauwe knikker die associatie oproept met de aardbol of een sterrenhemel. Ik heb niet nagedacht over wie deze drie mannen specifiek konden zijn. Uit het hart van de middelste figuur stroomt een wortelstelsel en het beeld wordt aan weerszijde afgesloten door een takje. Eigenlijk is er niks aan de hand. De wereld is vredig.  Vandaar de titel ‘Naief beeld’. De lichamen van de drie mannen kwamen van drie Afrikaanse, ik geloof Ghanese, toeristenbeelden  die ik op een rommelmarkt heb gekocht. De verf heb ik er van afgekrabd en ik heb er andere hoofden opgezet . De middelste figuur was oorspronkelijk een Ghanese politieagent met een dikke buik. KoZ: Stelt dit een vogelnestje voor? Of wat anders? W.H.: Interessant dat je dit beeld er uit pikt.  De hand houdt iets onbestemds vast. Jij noemt het een vogelnestje. Vind ik wel een mooie associatie. Een vogel bouwt een nest van takjes, mos en haartjes en legt daar haar meest kostbare bezit in: het ei. Voor mij houdt de hand het een onduidelijke, viezige vorm, waarin een klein wit kraaltje ligt.  Het gebruik van het haar en de roze en rode stof heeft voor mij de associatie met lichaam en vlees. Daarin ligt het kleine ronde sieraad verborgen. De titel 'Het grote vergeten' verwijst voor mij naar de  grote spirituele leegte in onze samenleving. We hebben, en ik veralgemeniseer nu, geen idee meer van de zin van het leven, en waarom we hier op aarde zijn neergezet. We  gedragen ons vooral als de homo economicus en homo consumenticus. KoZ: Als ik dit beeld een titel moest geven zou het “Een goed gesprek” zijn. Maar wat doet het voorwerp dat tussen hen inhangt daar? detail W.H.: Het beeld heeft als titel 'Gesprek met Gerard R'. Je zat dichtbij. De Dalai Lama is in gesprek met Gerard Reve. De Dalai Lama is de meest bekende vertegenwoordiger van het Boeddhisme. Gerard Reve, mijn favoriete schrijver, die zich in de jaren 60 bekeerde tot het  katholieke geloof. Het leek me een interessant en grappig gesprek te kunnen worden.  Ik vroeg me af of ze elkaar zouden begrijpen. Misschien is dit laatste, het onbegrip, datgene wat er tussen hun in hangt. Het beeld vroeg om iets wat onder de tafel tussen hen in hangt. Op formeel gebied wilde ik met een minimum aan lijnen en twee hoofden en veel leegte een interessant beeld maken van twee mannen die aan tafel zittend een intensief gesprek voeren. KoZ: Wout, bedankt. Het ga je goed. Tot slot In 2012 werd Wout Herfkens geïnterviewd in het programma ‘De Verwondering’. Hierin werd ‘Jésus à l’Hôpital’ besproken. Herfkens, die wel een bewonderaar is van oude kunst, zegt met betrekking tot zijn Jezus in bed: Als je weer een kruisigings-scene ziet… Daar hangt hij weer. Wat sneu. Haal die man eens van dat kruis. Die nadruk op dat lijden. Je kunt die prachtige oude kunst niet gaan beplakken met pleisters, al heb ik wel dat idee gehad. Het lijkt me wel een goede ingreep. Als de uitzending zo’n elf minuten is gevorderd, komt Gerard Reve ter sprake en draagt Herfkens het gedicht ‘Graf te Blauwhuis’ voor. Daarin roept Reve God aan met de onsterfelijke woorden: Dat Koninkrijk van U, weet U wel, wordt dat nog wat? Bij VPRO’s ‘Dode Dichters Almanak’ is Reve zelf te zien en te horen met hetzelfde gedicht (onderaan de pagina). Leer Wout Herfkens nog beter kennen en kijk naar ‘De Verwondering’ (26 september 2021). Om af te sluiten: uit dit programma citeren we Wout Herfkens: Alle goede kunst is troostrijk. Prettige zondag verder.

Door: Foto: Wout Herfkens, zelfportret met anderen. Foto - Sven Scholten
Foto: © Sargasso logo Goed volk

Goed volk | Donderdag van de doden

LONGREAD - Geen volk dat zijn doden niet herdenkt. Dit kan seculier vorm gebeuren, zoals de nationale dodenherdenking op 4 mei, of in religieuze sfeer. Christelijke dodenherdenkingen zijn niet altijd, maar wel vaak, kersteningen van heidense gebruiken en bevatten dan elementen uit dat heidense verleden. Soms is er sprake van syncretisme, maar ook van ‘dubbelgeloof’: twee tradities blijven naast elkaar voortbestaan en worden door dezelfde personen uitgevoerd. Vooral bij insulaire en Slavische volken komt dit nog steeds voor.

Niet-christelijke dodenherdenkingen zijn vaak een vorm van voorouderverering. Dodenherdenkingen vinden meestal aan het begin van de winter plaats, maar er is een specifieke reden waarom ik nu juist bij de naderende zomer over dit onderwerp begin.

Dit lange stuk gaat over twee onderwerpen, die elkaar snijden: enerzijds dodenherdenking, anderzijds het feit dat het ‘gewone volk’ wars is van abstracte principes en zich vooral bekommert om familie en primaire behoeftes. Hierin herkennen mensen elkaar, ook cultuuroverschrijdend. Deze twee elementen komen bij elkaar in de oosterse ‘donderdag van de doden’, ergens in de paastijd, maar laten we bij het begin beginnen.

Christelijke dodenherdenkingen

Van de christelijke dodenherdenkingen is ongetwijfeld het Rooms-Katholieke Allerzielen op 2 november de bekendste. De herdenking werd in 998 ingesteld door abt Odilo van Cluny om structuur aan te brengen in de diverse destijds bestaande dodenherdenkingen en kreeg haar naam in de dertiende eeuw. Odilo zal voor de datum van 2 november hebben gekozen omdat de herdenking zo een logisch vervolg werd op Allerheiligen, waarbij alle heiligen en martelaren worden herdacht. Van kerstening van heidense gebruiken is hier geen sprake, al zal de formele herdenking aansluiten bij gevoelens die al bestonden.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: © Sargasso logo Goed volk

Goed volk | Maria Lichtmis

Elk jaar zijn er in januari weer de nodige mensen die het aftuigen, opbergen en eventueel ritueel verbranden van de kerstboom uitstellen. Je hoeft niet eens last van procrastinatie te hebben, als drukbezet persoon heb je wel wat beters te doen. Voor deze mensen is er goed nieuws: in bepaalde landen, zoals Polen, laat men de kerstboom staan tot en met 2 februari, ‘Maria Lichtmis’, waarmee de kersttijd wordt afgesloten. Wat is dit precies voor christelijk feest, en meer nog: was er een heidense voorganger ?

Het christelijke feest

Het feest, dat zowel in de kerk van Rome als in de Oosters-Orthodoxe kerk en enkele protestantse kerken wordt gevierd, wordt in de Rooms-Katholieke kerk tegenwoordig de ‘Opdracht van de Heer in de Tempel’ genoemd. Bij ‘opdracht’ moet men aan ‘opdragen’ denken en het woord wordt ook wel vervangen door ‘presenteren’. Het feest heette vóór het Tweede Vaticaanse Concilie Purificatio Mariae (letterlijk: ‘zuivering van Maria’), in de volksmond ‘Maria Lichtmis’.

Er heeft dus een verschuiving plaatsgevonden van een Mariafeest naar een Christusfeest, wat het overigens ook van oorsprong was. De ‘zuivering van Maria’, de moeder van Jezus, slaat op het feit dat naar toenmalig Joods gebruik een vrouw veertig dagen na de bevalling in de tempel een reinigingsoffer moest brengen, want een bevalling zelf was maar een vieze bedoeling en daar moest een vrouw van gereinigd worden. Aangezien Maria Lichtmis gevierd wordt veertig dagen na kerstmis wordt het in landen als Polen gezien als de afsluiting van de kerstperiode.

Foto: Het Concilie van Chalkedon ((c) Livius.org)

Hulspas’ christenen en moslims

RECENSIE - Uit de diepten van de hel, het nieuwe boek van Sargasso-medewerker Marcel Hulspas, gaat weer over de islam. Nou ja: Hulspas pakt het net als in zijn eerste boek heel breed aan. De hoofdmoot bestaat uit een uitgebreide geschiedenis van de theologische debatten in het Byzantijnse Rijk over ingewikkelde kwesties als de vraag hoe dat nou precies zat met die Drieēenheid en hoe dat nou precies zat met de natuur van Christus: had-ie er nou één of twee? De goddelijke en/of de menselijke? En diezelfde vraag over persoon, natuur, energie en wil: één of twee van elk?

U denkt wellicht: waar gáát dit in vredesnaam over? Uw vraag is volkomen terecht. Hulspas legt het allemaal heel duidelijk uit, dus dat ga ik hier niet doen. Groot voordeel van zijn behandeling van de stof: het wordt heel duidelijk dat al die ’theologische’ vraagstukken, tot op de dag van vandaag van belang voor de christenheid, niet alleen op basis van de schrift, theologische geleerdheid en vrome gedachtegangen aan een antwoord zijn gekomen, maar dat ook véél te grote ego’s van keizers en bisschoppen daar een niet geringe bijdrage aan hebben geleverd.

De doodgewone, ordinaire geschiedenis van macht, intriges en kuiperij komt in deze theologische geschiedenis uitgebreid aan bod en ook deze keer schuwt Hulspas de voetnoot niet voor de sappige details die hij in zijn hoofdlijn geen plek kon geven.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Adolf Hitler (foto Bundesarchiv) via Wikimedia copyright ok. Gecheckt 20-09-2022

Adolf Hitler en het christendom

LONGREAD - Het academisch ‘ eerherstel’ voor Adolf Hitler heeft inmiddels ook Nederland bereikt. Vorig jaar liet David King in zijn boek Het proces tegen Hitler zien hoe de dictator-in-spe op meesterlijke wijze de rechtszaak gebruikte als een podium om zijn ideeën ideeën een wijd verspreiding te geven, en hoe hij daarbij als oorlogsveteraan zeer succesvol een beroep deed op de conservatief-nationalistische krachten in zijn land.

In datzelfde jaar verscheen Het verboden boek van Ewout Kieft, waarin deze historicus zijn bewondering voor de heldere directheid en het cynische inzicht van Hitler niet onder stoelen of banken stak. Hitler was geen gek en Mein Kampf was niet (waarvoor het zo vaak wordt versleten) onleesbaar. Het was vooral een ‘sluw’ werk. Passages die hij eerder belachelijk vond, bleken bij herlezing ‘een stuk sluwer en efficiënter in elkaar te zitten’ dan hij had gedacht.

En nu is er dus Mijn strijd. De nieuwe vertaling van Mario Molegraaf, en van commentaar voorzien door historicus Willem Melching. Hij komt eigenlijk tot een andere conclusie. ‘Zelden,’ schrijft hij in de inleiding,

was een politicus zo openhartig over zijn bedoelingen als Adolf Hitler. Mein Kampf laat zich namelijk lezen als een blauwdruk voor het beleid van het nationaalsocialisme na de machtsovername van 1933.

Foto: Keizer Theodosius en zijn zoons Honorius en Arcadius (© Livius.org)

Naar eeuwen van duisternis

RECENSIE - Ze hadden het er liever helemaal niet over. En als het dat toch moest, spraken ze verhullend over ‘de huidige omstandigheden’. En over de dreiging van ‘de tiran’. De laatste Atheense filosofen voelden bij het woord ‘christendom’ alleen maar een diepe weerzin.

Het christendom, de tiran, had eeuwenoude tempels verwoest. De christelijke ‘gieren’ en ‘cyclopen’ hadden de beelden van de goden omvergehaald, ze hadden priesters vermoord, bibliotheken op straat gesmeten. En natuurlijk, dat tuig had in 415 de grote filosofe Hypatia vermoord. Na dat gruwelijke voorval waren tientallen Alexandrijnse filosofen hun toevlucht gezocht in het nog ‘heidense’ Athene. Maar ruim een eeuw later deelde de tiran ook dáár de genadeklap uit. Keizer Justinianus besloot dat de Academie, de laatste filosofische school, gesloten moest worden. Korte tijd later vertrokken Damascius, het laatste ‘hoofd’ van die school, samen met zes collega’s, naar het oosten, naar Perzië. Ze hadden gehoord dat de Perzische koning Khosru een tolerant en belezen man was.

De sluiting van de School van Athene, in 529, is ook het slothoofdstuk van Eeuwen van duisternis van Catherine Nixey. Met nauwelijks verholen woede beschrijft Nixey (dochter van een uitgetreden monnik en dito non) de ‘triomf’ van het christendom. Een triomf die gepaard ging met een ongekende vernietiging van cultureel kapitaal. Tempels, badhuizen, scholen, plus alles wat daarin aan ‘afgodsbeelden’ en ‘demonische kennis’ te vinden was, werd grondig vernietigd.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Closing Time | Sint-Nicolaas

Het zal u vermoedelijk niet zijn ontgaan dat morgen de sterfdag is van Sint-Nicolaas, een heel heilige maar overigens wat obscure bisschop uit Myra in het zuidwesten van Turkije. Hij geldt als de beschermheilige van

kinderen, zeelieden (in een duobaan met de Moeder Gods), vissers, kuipers, slagers, pasgetrouwde stellen, studenten (in een duobaan met Thomas van Aquino), kooplieden, bankiers en dieven (maar dat is hetzelfde), prostituées, officieren, hoteliers, gevangenen, ongehuwde vrouwen met een partnerwens, Amsterdam en de Amsterdammers, Rusland en de Russen, Griekenland, de Grieken en de Griekse marine, alle steden en dorpen in de wereld die ‘St. Niklaas’ heten, of iets wat daarop lijkt, iedereen met een naam die is afgeleid van ‘Nikolaas’ en meer in het bijzonder van de gehele mensheid.

De theologische discussies waarin hij een rol zou hebben gespeeld, zijn vergeten en inmiddels irrelevant. Niettemin heeft het feest nog enige waarde. De Nieuwe Catechismus van Sint-Nicolaas die ooit op Sargasso stond, legt het uit:

Sinterklaas is in de eerste plaats een feest voor volwassenen, bedoeld om hen te leren dat het goed is te geven aan hen die daarvoor niets terug kunnen doen. Daarom geeft het Sinterklaasfeest speciale aandacht aan kinderen.

Hierboven vindt u een hymne uit de oosterse kerken, waar Sint-Nicolaas iets van zijn middeleeuwse statuur heeft behouden.

Foto: copyright ok. Gecheckt 24-10-2022

Jodenbekering

RECENSIE - Gisteren is in Nijmegen Ewoud Sanders gepromoveerd, die u wellicht kent als de journalist die elke week op de achterpagina van het NRC Handelsblad een leuk stukje schrijft over de geschiedenis van deze of gene uitdrukking. Hij kan daar zoveel over vertellen omdat hij beschikt over een enorme database van gedigitaliseerde boeken, waaronder titels die nog niet aanwezig zijn in de Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren. Ik ken niemand – full disclosure: ik ken hem dus – die beter begrijpt hoe digitalisering de zoektocht naar informatie van karakter heeft doen veranderen. Sanders zijnde Sanders heeft hij ook dáár leuk over geschreven: Slimmer zoeken op het internet.

Zijn zoekvaardigheid moet de nieuwe doctor in de neerlandistiek van pas zijn gekomen bij het schrijven van zijn proefschrift, dat is gewijd aan christelijke jeugdliteratuur over “jodenbekering”: verhalen dus over joodse kinderen die het christendom als religie aanvaarden. Wie mocht denken dat zulke boekjes zeldzaam zijn of behoren tot een ver verleden, vergist zich: Sanders brengt niet minder dan zevenenzestig protestantse en dertien katholieke verhalen in beeld, en de jongste (Izaks zoektocht naar de Vredevorst door C. van Rijswijk) dateert uit 2014. Het jaar erna verscheen de zesde druk van M.H. Karels-Meeuses De zoektocht van Lea, dat gewoon leverbaar is. Het genre is springlevend.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Marie (cc)

Islamisering en kerstening in Indonesië

Afgelopen zomer was ik voor het eerst in ruim tien jaar terug in Tomohon, een dorp (inmiddels een stad) in de Minahasa, een christelijk gebied in het noorden van het Indonesische eiland Sulawesi. Om vijf uur ’s ochtends werd ik uit mijn bed gebruld door de plaatselijke kerk. De kerk deed dat om de moskee voor te zijn.

Veertig jaar geleden, toen ik er als kind opgroeide, was dit ondenkbaar. Tomohon was christelijk gebied en het handjevol moslims hield zich koest. Nu zijn er meer moslims. Het gaat namelijk goed met de Minahasa en dus zijn er arbeiders nodig. Dat was vroeger al zo. Ons personeel kwam ook van het moslimdeel van Sulawesi.

De rivaliteit tussen christenen en moslims was hét gespreksitem. De taxichauffeur op het vliegveld was de eerste. “Wij Minahassers moeten meer kinderen maken, want anders worden we een minderheid”, begon hij te oreren zodra hij doorhad dat ik de taal sprak.

Ahok proces

Dezelfde rivaliteit speelt op een grotere schaal in het proces tegen Ahok, de Christelijk-Chinese gouverneur van Jakarta, die van blasfemie beschuldigd wordt. Vandaag wordt het proces tegen hem voortgezet.

Aanjager achter het proces is de FPI, een groep radicale moslimactivisten die bekend staat om het verstoren van bijeenkomsten en het vernielen van eigendommen als die niet islamitisch genoeg zijn (tenzij je ze betaalt om het niet te doen, uiteraard). De FPI was de aanjager achter een enorme demonstratie tegen Ahok, die uitgebreid de internationale pers haalde, in tegenstelling tot de iets kleinere pro-Ahok demonstratie een dag later.

Foto: Doux Alexios (cc)

Wortels van het Oriëntalisme

‘Barbaros’, zo noemden de humanisten de Ottomaanse veroveraars. Barbaren. Zonder enig gevoel voor cultuur. En al vrij snel werd barbaren in die kringen een scheldwoord voor álle moslims. Die aanduiding werd in betrekkelijk korte tijd populair.

Zo rond 1450 was ze zeldzaam; rond 1500 wist iedereen wie er met ‘barbaren’ werd bedoeld.

De cruciale gebeurtenis was natuurlijk de val van de Byzantijnse hoofdstad Constantinopel in 1453. De verantwoordelijke sultan, Mehmed II, had zijn soldaten zoals gewoonlijk drie dagen de tijd gegeven om naar hartenlust te plunderen, en al spoedig bereikten de gruwelverhalen West-Europa.

Sic transit gloria mundi

De kerkelijke leiders schreeuwden moord en brand vanwege de moord op priesters en bisschoppen en het ontheiligen van kerken (de kerk van de Heilige Wijsheid met de moskee ‘Haya Sofia’); de humanisten spraken daarnaast schande van het vernietigen van oude boeken en manuscripten. Zelf hadden ze op dat moment eigenlijk nog maar nét kennis gemaakt met de Byzantijnse geleerdheid en met de Griekse bronnen die in Constantinopel te vinden waren. En nu werd alles in de as gelegd.

Byzantijnse geleerden die naar het Westen hadden weten te ontkomen, konden dat het beste vertellen. Zoals de beroemde kardinaal Bessarion1:

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Volgende