Rutte IV graait in gemeentekas

Een gastbijdrage van David Rietveld. Het gemeentefonds is voor gemeenten de belangrijkste bron van inkomsten, onder andere omdat gemeenten zelf nauwelijks belasting mogen heffen. En de startnota is de financiële vertaling van het regeerakkoord. Daar zitten namelijk toch wel wat opvallende dingen in, zeker als het over het gemeentefonds gaat. Allereerst valt de reeks voor het gemeentefonds zelf op. Die loopt niet op, maar af. In 2026 krijgen de gemeenten veel minder dan nu. Dat is gek, want de afgelopen jaren hebben we vooral gehoord over financiële problemen bij gemeenten. Medio vorig jaar stuurde Minister Ollongren nog het rapport ‘Gemeenten in de knel’ naar de Kamer. Conclusie uit dat rapport was dat gemeenten investeringen uitstellen en voorzieningen sluiten door tekorten. Dit leidt volgens het rapport 'tot een sluipende uitholling van het gemeentelijke voorzieningenniveau'. Belangrijke boosdoeners voor het feit dat gemeenten in de knel zitten zijn de opschalingskorting en de tekorten jeugdzorg, maar eerst iets over het ‘accres’. Dit zegt de startnota erover: De jaarlijkse indexatie van het Gemeentefonds, Provinciefonds en Btw-compensatiefonds heet het accres. Dit accres is bij het coalitieakkoord tot en met 2025 grotendeels berekend op basis van de bestaande afspraken. Dit wil zeggen dat de stijging van de rijksuitgaven ook leidt tot een hogere algemene uitkering aan gemeenten en provincies. Voor 2026 en verder is het accres niet berekend, maar vastgezet op een plus van 1 miljard euro ten opzichte van de stand bij miljoenennota 2022. Meer precies: met het accres moeten gemeenten gestegen prijzen, lonen én aantal inwoners betalen. Afspraak is dat als het Rijk meer gaat uitgeven, gemeenten (en provincies) evenredig meedoen. En andersom ook. ‘Trap-op, trap-af’ wordt dat genoemd. Dit is de reeks in de startnota: Voor 2026 en verder heeft het kabinet nu bepaald dat het € 840 miljoen is voor gemeenten. Merk op dat dit betekent dat het accres in 2026 nauwelijks hoger is dan in 2025 - kom ik hieronder op terug. Er wordt verder geen onderbouwing voor deze keus gegeven. Omdat er - het wordt eentonig - geen overleg over is geweest tasten gemeenten volledig in het duister. Eenzijdige invulling accresafspraken Dit staat er ook nog over het accres in de startnota: Verder is er in het coalitieakkoord voor gekozen om de uitvoeringskosten van medeoverheden voor investeringspakketten (klimaat, ontsluiten nieuwbouwwoningen en stikstof) specifiek te verstrekken. In samenhang hiermee is besloten om de middelen voor het Stikstoffonds, het Klimaatfonds, het budget voor ontsluiting van nieuwe woningen in het Mobiliteitsfonds en het Nationaal Groeifonds uit te zonderen van de berekening van het accres. Ook dit is een eenzijdige invulling van de accresafspraken: een heleboel uitgaven worden buiten beschouwing gelaten. En wat betekent 'specifiek verstrekken' dan? Ruwweg dat het Rijk ook bepalen wat gemeenten gaan doen en hoe ze dat precies moeten doen. Gemeenten krijgen dan alleen geld als de accountant zegt dat ze het volgens de regels (van het Rijk) hebben gedaan.  Je kunt dit allemaal prima afspreken met elkaar, maar het eenzijdig afkondigen is eh... gek. Maar het kan nog gekker - en dat heeft ook al voor flink wat onrust gezorgd: Daarnaast zijn in het coalitieakkoord middelen voor de woningbouwimpuls (10x100 mln.) en volkshuisvesting (4x150 mln.) opgenomen. Deze middelen zijn onttrokken aan het accres en worden via een specifieke uitkering uitgekeerd. Er wordt dus geld uit het gemeentefonds gehaald (want het accres is gewoon geld uit het gemeentefonds) en dat wordt onder voorwaarden weer aan gemeenten uitgekeerd. Ook dit is ongekend, en gebeurt ook weer zonder enig overleg. Het gaat deels wel om nieuwe of extra taken, dus de in totaal € 1,6 miljard gaat af van bestaande taken. Dat is bijna €100 per inwoner. Voor Nijmegen is dat bijvoorbeeld € 16-17 miljoen minder. Lang niet alle gemeenten zullen geld uit deze fondsen krijgen, dus voor de meeste gemeenten betekent dit per saldo minder geld. Intermezzo: maak kennis met de Aanvullende post. In de startnota is ook een Aanvullende post opgenomen: 8 Aanvullende Post De overheveling van de middelen die gereserveerd staan op de Aanvullende post van het ministerie van Financiën naar de begrotingen vindt plaats nadat concrete en doelmatige bestedingsvoorstellen zijn uitgewerkt. Invulling van de manier van uitwerking vindt plaats in afstemming met het ministerie van Financiën. Dit vraagt om een gedegen beleidsvoorbereiding en ordentelijke besluitvorming. De overheveling vanaf de Aanvullende post vindt plaats op de reguliere begrotingsmomenten. Hiertoe zal op die momenten tevens een begrotingswet worden voorgelegd aan het parlement. Waarom is de Aanvullende post relevant? Omdat de extra middelen voor gemeenten hier te vinden zijn. Het gaat om incidenteel geld om de opschalingskorting te dempen en om compensatie voor de tekorten Jeugdzorg. De vraag is waarom dit op de Aanvullende post moet staan. De opschalingskorting is een generieke korting, dus die middelen hadden gewoon aan het gemeentefonds kunnen worden toegevoegd. Is de suggestie nou dat gemeenten hier eerst nog iets voor moeten doen? Voor Jeugdzorg is al lang bewezen dat gemeenten extra geld nodig hebben. Ik vrees dat het Rijk hier gaat zeggen dat gemeenten eerst moeten instemmen met de Hervormingsagenda waarmee de kosten van de Jeugdzorg moeten worden beteugeld. Maar gemeenten zullen tijdens de ledenvergadering van de VNG juist zeggen dat niet gaan doen, omdat het Rijk eenzijdig € 500 miljoen heeft gekort op de gearbitreerde reeks voor Jeugdzorg. Omdat gemeenten willen dat het Rijk zich aan de uitkomst van arbitrage houdt, dreigt het Rijk straks te gaan zeggen dat ze dan de rest ook niet krijgen. Belangrijk: vergeet in al dit gesteggel ondertussen niet dat het over (wettelijk verplichte) jeugdzorg - en dus kwetsbare kinderen - gaat! Alle ballen op het accres? Als over bovenstaande - bijvoorbeeld in een Kamerdebat -vragen worden gesteld zal ongetwijfeld worden gewezen op het accres. Dat loopt op tot wel € 5 miljard - zie de reeks hierboven! ‘Er gaat echt heel veel geld naar gemeenten’ heet het dan. Maar u weet inmiddels dat met het accres de lonen, prijzen en bevolkingsgroei moet worden betaald. Hoe doet het Rijk dat zelf eigenlijk? Staat ook keurig in de startnota: . Hee, maar wacht eens even. Deze reeksen lopen wel gewoon op in 2026! Inderdaad. Het Rijk reserveert wel geld voor de eigen gestegen kosten in 2026, maar voor gemeenten niet. Ik heb het even in een grafiekje gezet: Die knik betekent dus bezuinigen voor gemeenten. Ja, maar dat is pas in 2026 denkt u misschien. En in de startnota staat ook dat het allemaal nog een keer goed uitgerekend gaat worden. Ergens in juni. Niets aan de hand dus? Integendeel! Het accres voor 2026 is (taakstellend?) vastgesteld en wordt zo verwerkt in de Rijksbegroting. Dus daar moeten gemeenten hun meerjarenbegroting op baseren. Zijn ze wettelijk verplicht, door hetzelfde Rijk.  Pas ná de Voorjaarsnota wordt duidelijk waar gemeenten tot die tijd echt rekening kunnen houden. Dat is in juni, als zo’n 80% van de gemeenten een nieuw college hebben als het goed is (bron: NRC). Ruim na de raadsverkiezingen weten colleges nog steeds niet waar ze financieel precies aan toe zijn. Het definitieve accres is dan nog niet bekend. De middelen voor Jeugdzorg en opschalingskorting misschien nog niet eens vrijgegeven. Nou ja één ding weten ze wel: structureel komt er geen geld bij. Vanaf 2026 moet er waarschijnlijk weer bezuinigd worden. Dat betekent dat dit al in de eerste meerjarenbegroting van de nieuwe colleges (2023-2026) en in de coalitieakkoorden moet zijn verwerkt. Structureel kan er dus eigenlijk niets. Geen bibliotheken of zwembaden heropenen, geen renovatie van schoolgebouwen (ventilatie!), geen inhaalslag beheer en onderhoud. Het huidige voorzieningenniveau (ook voor WMO, jeugdzorg, re-integratie, etc.) is dan wel zo’n beetje het maximum. Tot slot Mijn grootste verbazing is misschien wel dat van alle betrokkenen bij de formatie - waaronder 2 (oud-)ministers van Binnenlandse Zaken! - niemand heeft gezegd dat dit allemaal misschien niet zo handig is. Of gewoon tegen bestaande afspraken indruist. Van gemeenten wordt ondertussen wel verwacht dat ze een beetje leuk meedoen heb ik het idee. Volgende week zal het er tijdens het debat over de regeringsverklaring niet over gaan vrees ik. Want gemeenten krijgen immers al 'heel veel' geld. En het is geen 'sexy' onderwerp. Maar dit grijpt harder in op het leven van mensen dan een bezuiniging van € 5,4 miljard op zorg in 2050. Dit is over drie maanden de keiharde realiteit voor alle nieuwe gemeentebestuurders. En daarmee de realiteit voor iedereen die in een gemeente woont. Oh wacht, dat zijn we allemaal!

Foto: Chiot's Run (cc)

Wanneer gaan onze handschoenen uit

COLUMN - Tot de politiek en de ambtenarij is het inmiddels doorgedrongen: met het hoger onderwijs kun je doen wat je wilt. Je kunt onbeperkt spareribs eten bezuinigen, in slechte én in goede tijden, je kunt het onmogelijke verlangen aan administratieve ‘prestaties’, je kunt de mensen die er werken ondertussen beledigen, je slechtste minister op het dossier zetten. In actie komen ze niet.

Een enkele wetenschapper is zo slim geweest om ooit te besluiten niet de mens te bestuderen maar pakweg de levenloze natuur en zit nog steeds in een comfortabele positie en heeft geen behoefte aan solidariteit. De anderen hebben het te druk om zich te organiseren, of ze denken dat dit niet sjiek is – lidmaatschap van een vakbond is idioot laag onder onderzoekers – of ze denken dat het erbij hoort, of dat ze toch niet anders kunnen, of dat je natuurlijk wel netjes moet blijven.

Verantwoord

De afgelopen anderhalf jaar hebben de universiteiten alles op alles gezet om onderwijs zo goed mogelijk door te laten gaan voor de studenten, terwijl dat eigenlijk niet te doen was. Als dank kregen ze te horen dat ze moesten bezuinigen, weliswaar voor een bedrag waarvoor de CEO van Booking.com zijn bed niet uitkomt, maar waarvan je wel heel veel docenten had kunnen aanstellen, en dat in een jaar dat er wéér meer studenten naar het hoger onderwijs komen.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Quote du Jour | Kapotte gemeentefinanciën

 

De provincie Zuid-Holland slaat alarm, omdat de financiën van de gemeenten aldaar helemaal kapot gaan. Met alle gevolgen van dien:

Het is voor het eerst dat de provincie merkt dat meerdere gemeenten moeite hebben met het dekkend maken van de begroting. De situatie ‘is te herleiden naar het tekort aan middelen voor Wmo, Jeugd en Participatie.’ Het leidt tot ingrijpende maatregelen. Enkele voorbeelden: 600 tot 800 kinderen kunnen niet mee met schoolreisjes omdat subsidies worden stopgezet (in Zoetermeer), er komt een inkomensgrens voor subsidie van kinderopvang (in Alblasserdam) en plannen voor duurzaamheid en biodiversiteit worden versoberd (in Teylingen).

Smit en Vermeulen vrezen dat de problemen leiden tot een afname van het vertrouwen in de overheid. ‘De samenleving begrijpt in toenemende mate niet meer hoe de politiek zich voor hen inzet, terwijl zij tegelijkertijd ook horen dat het economisch gezien voor de wind gaat.’

Foto: Rawpixel Ltd (cc)

Solidariteit in euro’s, niet alleen in woorden

COLUMN - door Roeland van Geuns

De huidige Coronacrisis heeft zich vrijwel direct vertaald in een economische crisis met een ongekende omvang die zich in een zelden of nooit eerder geziene snelheid voltrekt. In sommige landen zijn mensen werkloos geworden, in andere kunnen mensen niet meer werken, maar het effect is vergelijkbaar: grote groepen die een forse achteruitgang in inkomen ervaren en hele bedrijfstakken die stilliggen. Het is de overheid die net als in de vorige crisis de portemonnee trekt en bedrijven en huishoudens probeert overeind te houden. Dat gaat gepaard met astronomische bedragen die in eerste instantie ten laste van de staatsschuld komen.

Dreigende bezuinigingen

Toch zien we nu al een verschuiving ten opzichte van de eerste onderbouwing van de steunpakketten.

In eerste instantie werd gezegd dat Nederland de lasten goed kon dragen en dat de staatsschuld best flink kon oplopen. Inmiddels klinkt het geluid dat bezuinigingen niet meer worden uitgesloten. Een geluid dat op dit moment het duidelijkst wordt vertegenwoordigd door Wopke Hoekstra. Zijn suggestie om te gaan bezuinigen doet vermoeden dat er niet fundamenteel geleerd is van de financiële crisis van 2008-2012.

Dreigende gevolgen

Ook toen ving de overheid een grote economische terugval in eerste instantie op met enorme extra uitgaven aan sociale zekerheid en het redden van onder andere banken en verzekeraars. Vervolgens werd vanaf eind 2011 bezuinigd op ongeveer alle denkbare overheidsuitgaven, variërend van cultuur via onderwijs tot natuuronderhoud. Jaren later zien we de gevolgen nog steeds.

Weer die olifant in de Kamer

OPINIE - Ik weet niet hoe ’t met jullie zit, maar ik zie een hele grote olifant in de kamer staan. Die is miljarden waard, en hij kan nergens heen.

Iedereen weet inmiddels wel dat “de hardwerkende burger” al jaren niet profiteert van economische groei, omdat de lonen niet meegroeien. Maar ook omdat tegenover elke lastenverlichting altijd weer een verhoging staat, zoals de btw-verhoging, de energierekening en gemeentelijke heffingen die elk jaar opnieuw worden bijgesteld. Want ja, gemeenten hebben het moeilijk. Ze hebben er veel taken bij gekregen, maar moeten dat met een kwart minder budget doen dan het Rijk daar vóór 2015 beschikbaar voor stelde. Daar komt bij dat ze nauwelijks de tijd hebben gekregen om een organisatie rond al die nieuwe taken op te tuigen.

Huishoudboekje

De regering is jaren bezig geweest bijna uitsluitend naar het “huishoudboekje” te kijken. Ze heeft daartoe heel veel voorzieningen wegbezuinigd of tot op ’t bot uitgekleed, een deel van haar taken naar de markt gebracht en anders over de schutting geflikkerd bij de gemeenten. En o ja, zelfs de burger draagt zijn deel, in de vorm van mantelzorg en vrijwilligerswerk; zaken die vroeger door betaalde krachten werden uitgevoerd.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Quote du Jour | Kwik Kwek en Kwak

Een paar jaar geleden is van alle studenten de studiebeurs afgepakt met de expliciete belofte dat het vrijkomende geld geïnvesteerd zou worden in het onderwijs. Dat de studiefinanciering van de geschiedenisstudent wordt gebruikt om de opleiding van de werktuigbouwkundestudent te verbeteren was er niet bijgezegd. Sommige dingen lijken zo vanzelfsprekend dat je ze niet expliciet hoeft af te spreken maar met Haagse logica is alles mogelijk.

Uitstekende column in de Volkskrant, door hoogleraar statistiek Casper Albers. In Duckstadmetafoor, omdat dit (met dank aan Rob Jetten) zo hoort in deze discussie over de herverdeling van onderwijsmiddelen.

Foto: © Bron www.commissievanrijn.nl Aanbieding rapport wissels om. Minister I. van Engelshoven (links), voorzitter drs. M Van Rijn (rechts). copyright ok. Gecheckt 08-09-2022

Minister tegen onderwijs

COLUMN - Iets meer dan twee weken geleden zei minister Van Engelshoven tegen haar gehoor in de Leidse Pieterskerk: “U begrijpt dat ik hier niet vooruit mag lopen op Prinsjesdag (…) maar weet dat het kabinet scherp op het netvlies heeft staan hoe cruciaal wetenschap en innovatie zijn voor onze toekomst.”

Buiten stonden vele honderden wetenschappers te protesteren tegen haar desastreuze beleid. Ze had niet de moed en niet de beleefdheid die mensen te woord te staan, zoals ze ook bij vorige demonstraties in haar kantoor was blijven zitten. Maar dit leek toch waarlijk goed nieuws. Het nam bijna de angel uit het protest.

Salarissen

Nu weten we wat ‘vooruitlopen op Prinsjesdag’ zou hebben betekend: dat de minister had moeten toegeven dat de cruciale rol van de wetenschap in de samenleving zou worden beloond met nog meer bezuinigingen dan waar iedereen al boos om was.

De nood wordt niet gelenigd maar verhoogd.

Met zo’n minister valt niet te praten. Ze heeft geen idee wat ze wil, behalve ‘het regeerakkoord uitvoeren’ én ze is niet eerlijk. Voortdurend heeft ze beweerd dat er onder haar bewind extra geïnvesteerd werd, onderwijl grotere bedragen bezuinigend dan ze zogenaamd zou investeren.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

‘Ik ben geen plofprof’

NIEUWS - © WO in actie rood vierkantje Zo luidde een kreet op een van de borden tijdens een protest in Den Haag. Daar kwam het wetenschappelijk onderwijs in actie tegen bezuinigingen. Goed onderwijs heeft nu eenmaal een prijs.

De voorbije maanden heeft het landelijke platform ‘WO in actie’ aandacht gevraagd voor de onderfinanciering van de universiteiten. Echt geluisterd wordt er nog niet. Dus ging een grote groep wetenschappers staken, voor het eerst in de geschiedenis. Afgelopen vrijdag trok het platform voor een protest naar Den Haag. Zo’n 2000 wetenschappelijk medewerkers en studenten kwamen erop af.

Sommige deelnemers droegen een rood vierkant, dat een internationaal symbool tegen de bezuinigingen op hoger onderwijs is. Dat is namelijk wat hen dwars zit: het kabinet weigert aangekondigde bezuinigingen te schrappen.

Bovendien zei de minister van Financiën onlangs dat hij nieuwe bezuinigingen niet uitsluit. “Het is funest voor universiteiten om nog verder te bezuinigen,” zegt hoogleraar  en organisator van actiegroep WO in Actie Rens Bod in een interview in De Volkskrant. De werkdruk zal verder stijgen en de kwaliteit van het onderwijs neemt af.

Werkdruk

Volgens de universiteitsvereniging VSNU daalde de rijksbijdrage per student sinds 2000 van 20.000 euro naar 15.000 euro. Of universiteiten hierdoor steeds armer worden, is onderwerp van discussie. “Hier kunnen we eindeloos over steggelen”, zegt Bod in het interview. “Maar wij zien gewoon dat de werkdruk toeneemt.” Uit een onderzoek van wetenschapsvakbond VAWO en de FNV bleek vorig jaar dat bijna 70 procent van het personeel op universiteiten de werkdruk als hoog tot zeer hoog beoordeelt. 60 procent zegt lichamelijke of psychische klachten te hebben gehad door te hoge werkdruk.

Quote du Jour | Populisten en de krimpende ruif

Mensen die door bezuinigingen geraakt worden, zijn niet per se anti-immigratie of anti-elite. Ze verliezen alleen hun vertrouwen in de staat en politici – ‘het systeem’ – als blijkt dat nieuwkomers moeten mee-eten uit hun krimpende ruif, terwijl grote bedrijven bevoordeeld worden met, bijvoorbeeld, afschaffing van de dividendbelasting.

NRC journaliste Caroline de Gruyter las een Zweeds en een Brits onderzoek naar de groei van de aanhang van populistische partijen. De onderzoekers vonden in beide gevallen een sterk verband met bezuinigingsmaatregelen. Ze konden die groei zelfs vastpinnen op een concrete maatregel.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Volgende