Klimaatverandering, Kinderen en Bevolkingsgroei

Zondagavond 24 Maart was er een reportage bij Nieuwsuur over mensen die geen kinderen willen, omdat je de planeet ermee belast, of omdat de effecten van klimaatverandering steeds zichtbaarder worden en zij daar hun toekomstige kinderen niet mee willen belasten. Ik werd gevraagd hoe ik hierover denk. Mijn eerste reactie was dat dit een hoogstpersoonlijke beslissing is, en ik niet oordeel over de keuze die mensen hierin voor zichzelf maken. Dat moeten ze helemaal zelf weten. Maar of ik dan als wetenschapper iets kon zeggen over waar het heen gaat met klimaatverandering, en wat de rol van (over-)bevolking nu eigenlijk is? En zo geschiedde. Dit is natuurlijk een ontzettend heikel onderwerp, en het was tegelijkertijd mijn vuurdoop voor de televisie. Hieronder enige context bij het interview en over de rol van (over-)bevolking in het bijzonder.

Door: Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
Foto: Paille (cc)

Is bevolkingsgroei in ontwikkelingslanden onze zorg?

ACHTERGROND - De Verenigde Naties verwachten dat de wereldbevolking in 2050 maar liefst 9,7 miljard mensen telt. In 2100 zijn dit er naar verwachting 11,2 miljard – een toename van ruim 50% ten opzichte van nu. De grootste groei zal zich bovendien voordoen in landen die een bevolkingsaanwas het minst kunnen verdragen. Moeten wij ons hier zorgen over maken; en zo ja, kunnen we er iets aan doen?

Het groeitempo van de wereldbevolking vlakt al een tijdje af, maar in sommige gebieden (Afrika en Zuidwest-Azië) zal de bevolking naar verwachting de komende decennia nog fors toenemen.

Afrika is met afstand de grootste groeier. De komende 35 jaar zullen er naar verwachting 1,3 miljard Afrikanen bijkomen. Dat is meer dan de helft van de totale verwachte wereldwijde bevolkingsgroei gedurende die periode.

Het is op zijn zachtst gezegd onwaarschijnlijk dat er tegen die tijd genoeg land, water, energie en vooral ook werk voor al die mensen zal zijn.

Als het vruchtbaarheidscijfer in snelgroeiende landen niet tijdig afneemt, lopen deze bovendien het risico terecht te komen in een zogenaamde demographic trap, waarbij de groei van economische productiviteit geen tred kan houden met de extra bevolkingsaanwas die moet worden gevoed, gekleed en van onderwijs voorzien.

De resulterende druk op de bestaande voorzieningen stimuleert ouders vervolgens om maar vooral veel kinderen te krijgen (bijvoorbeeld om nog van iets van een oudedagsvoorziening verzekerd te zijn) wat de druk op de aanwezige faciliteiten nog verder vergroot, waardoor het land of de regio ten slotte in een vicieuze cirkel belandt.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Krimpprognoses onderwijs

ANALYSE - In een prachtig interview met stedenbouwkundige Riek Bakker in de Volkskrant, zegt ze dat we nu eens op moeten houden met de term “krimp”. Alsof krimp zo’n ramp is: ze noemt Parkstad Limburg als een voorbeeld waarbij de regio de realiteit omarmt en er iets moois mee doet.

Toch kleuren de plaatjes waarin krimp in het onderwijs wordt getoond, nog steeds vooral rood (gevaar!). De begeleidende tekst bij onderstaande kaart is veelzeggend:

Tot 2025 daalt in 224 gemeenten het aantal kinderen in de basisschoolleeftijd. Dit is 57% van de Nederlandse gemeenten, goed voor 40% van het totaal aantal basisonderwijsleerlingen. Toch zijn er ook gemeenten waar na jaren van krimp weer hoop aan de horizon gloort.

Onderwijs in Grafieken - Krimpgebieden

Bron: ABF Research (2015), Primos Prognose, bewerking Verus 2016.

Waarom leidt de krimpprognose tot angst?

Uiteraard is dat de reële daling van werkgelegenheid en het blijven zitten met te grote gebouwen. De inkomsten dalen sneller dan de uitgaven en alternatieve inkomstenbronnen zijn niet snel gevonden.

Dan is er nog de ongelukkige omstandigheid dat alle scholen in een regio met krimp te maken krijgen, en dus allemaal de marketing opschroeven. Gevolg: een veel grotere concurrentie om de leerling en jaarlijks sterkere fluctuatie in instroom, met alle gevolgen voor personeel. De noodzaak om echt hard in te grijpen en scholen bijvoorbeeld te fuseren is of net niet aan de orde, of wordt belemmerd door regelgeving. Gevolg kan zijn dat scholen langzaam wegzakken.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Methusalem

Publiciste Karin Spaink schreef voor de Avond van de polemiek deze bijdrage over de onwenselijkheid van het eeuwige leven.

De Nederlandse Hendrikje van Andel was ooit de oudste vrouw ter wereld. Ze stierf in 2005 en was toen 115. Hendrikje was een medisch wonder: ze leek langzamer te verouderen dan anderen. Op haar 112e scoorde ze bijvoorbeeld bovenmatig goed in een geheugentest – afgezet tegen 60- tot 75-jarigen.

Hendrikjes uitmuntende conditie bleek genetisch te zijn bepaald. Onderzoek toonde later aan dat ze zeldzame genen had die haar beschermden tegen aderverkalking en allerlei hartkwalen. Zo werd Hendrikje de lieveling van wetenschappers die de levensverwachting van de mens willen verlengen. Stel je voor dat we ieders genetische klok kunnen vertragen…!

Aubrey de Grey, een Britse gerontoloog, stelde deze zomer dat we celschade binnenkort kunnen repareren; daarmee ligt preventie van ouderdomskwalen binnen handbereik. In die opvatting staat hij bepaald niet alleen. De Grey schat in dat 150 worden nog deze eeuw haalbaar blijkt. Na die doorbraak is het volgens hem een peuleschil om onze levensduur te verlengen tot 1000 jaar. In de toekomst, zo verwacht hij, gaan mensen alleen nog aan ongelukken dood.

Een geweldige bio-hack: Methusalem als ons aller voorland! Maar sta mij toe deze wetenschappelijke klok even flink te ontregelen.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: James Cridland (cc)

Hoe vol is Nederland?

In een halve eeuw is de bevolking in Nederland met 60 procent toegenomen. Daarmee ligt het niet voor de hand dat we er nog een schepje bovenop doen, en onze problemen door immigranten laten oplossen. Toch hangt die dreiging boven ons hoofd en zijn er signalen dat verkrapping op de arbeidsmarkt opnieuw zal leiden tot substantiële immigratie. De nadelen van bevolkingsgroei zullen echter groter zijn dan de baten van immigratie. In plaats van gemakzuchtig buitenlanders binnen te halen is het beter om ons eigen huis op orde te brengen. Aldus hoogleraar Joop Hartog in zijn felle afscheidsrede, die Sargasso (via Me Judice) hier in verkorte vorm weergeeft.

Het bevolkingsprobleem van Nederland
De ontwikkeling van de Nederlandse bevolkingsomvang is een fenomeen op zich. Terwijl tussen 1500 en 2000 de Fransen vier keer zo talrijk werden en de Belgen zes keer, steeg onze bevolking tot het 15-voudige! De Gouden Eeuw leverde daarin zijn aandeel, immigratie was substantieel en de bevolkingsexplosie na 1800 hield bij ons langer aan dan elders door de multiplicatiedrift van katholieken en, met minder effect, van orthodoxe gereformeerden. Pas in de jaren zestig van de vorige eeuw, toen de Paus zijn macht verloor aan de anticonceptie pil, raakten we weer in de pas met de rest van Europa. Maar daarmee hadden we wel een exceptionele bevolkingsdichtheid opgebouwd. In 1900, met 5 miljoen inwoners, was per inwoner 6500 m2 beschikbaar, in 1950, met 10 miljoen inwoners, was dat gehalveerd tot 3200 m2 en in 2000, met de teller op 16 miljoen inwoners, was er nog 2100 m2 per hoofd van over. In de laatste vijftig jaar is de dichtheid met 50% gestegen en daarmee de beschikbare ruimte per hoofd met een derde gedaald.

Quote du Jour | Meer mensen, graag!

Still, for those who claim to be acting in the interests of future generations, “making them smaller” isn’t the answer. Go out and campaign against urban sprawl, Hummers, coal power plants, and whaling — but leave people alone. (ForeignPolicy)

Charles Kenny, wetenschappelijk medewerker aan het Center for Global Development betoogt dat bevolkingsgroei niet het probleem is. Het is de overmatige consumptie in welvarende landen die onze aarde bedreigt. Kenny vindt 10 miljard aardbewoners geen probleem. Hij dist Malthus die 200 jaar geleden dood en verderf voorspelde als er meer dan 1 miljard mensen zouden komen. Malthus kreeg geen gelijk zo stelt Kenny: de slavernij werd afgeschaft, wetenschap maakte sprongen vooruit en ook in Bangladesh zegt 85% van de mensen ‘gelukkig te zijn’. Iedereen -op een paar suïcidale figuren na- zegt blij te zijn te leven. Leven is leuk en hoe meer levenden hoe leuker! Dus gaat heen, vermenigvuldig u en protesteer vervolgens met al uw (klein)kinderen tegen kolencentrales en Hummers …of zoiets? Een luchtige boodschap zo vlak voor dat de zeven miljardste mens dit jaar ter wereld komt, of heeft Kenny gewoon gelijk?

Volgende