De toverkracht van AI

door Els Aarts. 2023 is het jaar van de doorbraak van ‘generatieve’ AI. Kunstmatige intelligentie die getraind is om tekst, beeld of geluid te maken. De reacties variëren van verwondering tot totale paniek. Hoe revolutionair is de nieuwste generatie AI? Kunstmatige Intelligentie (AI) is dit jaar niet uit de kranten weg te slaan. Sinds het bedrijf OpenAI eind 2022 chatbot ChatGPT gratis toegankelijk maakte, houdt zijn bedwelmende taalvermogen iedereen in zijn greep. Taalwetenschapper prof. Antal van den Bosch (UU) bouwt al zo’n dertig jaar aan het type taalmodellen waar ChatGPT op gebaseerd is, en kijkt met verbazing naar de hype die zich plotseling rond zijn vakgebied afspeelt. Voor de reeks ‘Wie is er bang voor AI?’ spreken we hem over de angst voor AI, wat AI ons kan brengen, en of je dat als taaltechnoloog überhaupt kan voorspellen. AI is niet intelligent Van den Bosch is stellig: de intelligentie in AI heeft weinig te maken met menselijke intelligentie. “Taalmodellen als ChatGPT kunnen letterlijk niets anders dan het volgende woord voorspellen. Ze hebben geen enkele kennis van de echte wereld, maar maken plausibele teksten en daarom klinkt het alsof er heel veel meer achter zit dan in werkelijkheid het geval is.” Toch spreken veel experts van een revolutie. Volgens Van den Bosch zijn er twee belangrijke aspecten die ChatGPT uniek maakt. Ten eerste heeft de chatbot een actief en zelflerend intern geheugen. Hij kan op lange en complexe opdrachten reageren, onthoudt wat er eerder gezegd is en kan bijvoorbeeld een conclusie of clou helemaal aan het einde van de tekst toevoegen, zonder te vergeten dat dat ook bij de opdracht hoorde. Hierdoor is het niet, zoals vorige taalmodellen, alleen een soort ‘autocomplete’ zoals we van onze telefoons kennen, maar kunnen we er langere teksten mee maken, ermee plannen of de chatbot laten meedenken over ingewikkelde vraagstukken. Het tweede aspect is dat het gratis toegankelijk is voor iedereen. En daarin schuilt ook meteen het gevaar. Volgens Van den Bosch is de technologie op zichzelf niet gevaarlijk, maar kan ze mensen helpen om op grotere schaal schade aan te richten dan voorheen, omdat ze door haar actieve interne geheugen op autonomere manier de plannen van haar opdrachtgever kan uitvoeren:  AI kan zelf code schrijven en die zelfstandig op internet, databases of apparaten uitvoeren. Als deze bots ingezet worden om op grote schaal huishoudelijke apparaten te hacken, zouden we misschien afgeluisterd kunnen worden door onze slimme tv. Al is het ook voor AI moeilijk om door beveiliging heen te breken. AI tegen polarisering en eenzaamheid Gelukkig zijn de slechteriken in de minderheid en kan AI ook gebruikt worden om onze levens op een positieve manier te veranderen. Van den Bosch werkt voor nieuwssite nu.nl aan een taalalgoritme dat helpt het publieke debat te depolariseren. Lezers kunnen nu onder artikelen reageren, maar dat verzandt snel in gescheld tussen trollen. Het algoritme helpt om reacties te herkennen die een positieve bijdrage leveren aan het debat. En zorgt er dan voor dat deze teksten bovenaan komen te staan, waardoor ze meer gelezen worden. AI kan volgens Van den Bosch ook bijdragen aan het tegengaan van eenzaamheid. Hij noemt de film Her (2013) als realistisch toekomstscenario. Daarin gaat de hoofdrolspeler een intieme relatie aan met een chatbot. De AI met de stem van Scarlett Johansson lijkt ergens op de persoonlijke taalmodellen die Van den Bosch zelf maakt. Deze interactieve computerstemmen wekken veel empathie op, waardoor het denkbaaris dat je er een hechte band mee opbouwt. Is het niet wat dystopisch om menselijk contact te vervangen door een algoritme? Van den Bosch vindt dat te cynisch. “We laten ons altijd al raken door dingen: denk aan Mariabeeldjes of een urn met foto van een dierbare. Ik denk dat mensen eerst moeten wennen aan dit soort relaties met robots, maar dat ze het uiteindelijk leuk gaan vinden.” De toekomst van AI Voorspellingen over wat de volgende ontwikkelingen in AI-land gaan zijn, daar wil Van den Bosch zich niet aan wagen. Ook al zit hij al dertig jaar in het vak, hij had nooit gedacht dat een bedrijf ooit iets als ChatGPT zou durven uitbrengen, met zo veel computerkracht en data. “Ik wist dat Microsoft en Google ertoe in staat waren. Maar ik dacht dat ze het niet zouden durven, vanwege de enorme risico’s op fouten, de rechtszaken die ze daardoor aan hun broek kunnen krijgen, en dus de reputatieschade die ze ermee zouden oplopen. Wat dat betreft is OpenAI een soort zwarte zwaan. Dat bedrijf heeft een heel riskante gok gewaagd en nu blijkt dat mensen door de bijna toverachtige kracht die ChatGPT heeft, bereid zijn om zijn fouten te vergeven.” Dit artikel van Els Aarts verscheen eerder bij Studium Generale Utrecht.

Foto: Leigh Anthony DEHANEY (cc)

Algoritmes leiden niet automatisch tot eerlijkere selectie

DATA - Steeds meer werkgevers zetten algoritmes in voor werving en selectie. Bij Nike en Unilever is het niet meer ongewoon om pas in de derde ronde van de sollicitatieprocedure in gesprek te komen met een menselijke medewerker. Vooroordelen en ongelijkheid kunnen zo meer ruimte krijgen, volgens Annemarie Hiemstra en Isabelle Nevels.

Het aantal aanbieders van geautomatiseerde en digitale selectiemethoden neemt toe. Zo voorspelt het algoritme van het Nederlands-Chinese bedrijf Seedlink op basis van taalgebruik van sollicitanten wie er het meest geschikt is voor een functie en maakt het Amerikaanse HireVue gebruik van video-opnames om tot een automatisch gegenereerde beoordeling te komen.

Dit sluit nauw aan bij het huidige debat. Is het nog wel nodig om klassieke kennis, karaktereigenschappen en competenties, typisch gemeten met psychologische vragenlijsten en assessments, in kaart te brengen? Wellicht dat meer impliciete patronen, die via algoritmes herkend worden op basis van grote volumes data (zoals geschreven tekst, of video’s van sollicitanten), even goede of zelfs betere resultaten kunnen behalen bij het selecteren van de beste kandidaat.

Organisaties hebben slechts de beschikking over hun eigen inschatting van de meerwaarde en eerlijkheid van selectie via computerondersteuning. Wetenschappelijke bewijs voor het gebruik van technologieën is er echter nog nauwelijks. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat computersystemen op een verantwoorde manier worden ingezet?

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.