ANALYSE - Zou de manier van spreken over de woningmarkt een aankondiging zijn van de sociale verhoudingen die op komst zijn? Tom van Doormaal las wat Engelse publicaties en werd daar ongerust van: de taal van de borreltafel dringt door tot de kwaliteitskranten.
Over het verkopen van woningen door corporaties horen we weinig. Dat is maar goed ook, want het is een slecht idee. Hoe slecht kun je zien door naar de Engelse praktijk te kijken. Daar is het “Help to buy”-programma van kracht, waarmee starters aan een koopwoning worden geholpen. Maggy Thatcher draait zich om in haar graf, want het uitdelen van geld zou haar een gruwel zijn.
Kopen en starters
Martin Wolf schrijft er op 10 oktober over in de Financial Times (paywall): hij meent dat de regering de starters helemaal niet helpt, maar juist ‘de samenzwering versterkt van degenen die de prijs van de huisvesting hoog houden: huidige eigenaren, bankiers, bouwers.’ Nu hebben die wel een belang bij een stabiel prijsniveau, maar het radicale taalgebruik valt op voor een deftige krant.
Vraag en aanbod worden geacht op elkaar te reageren door veranderingen in de prijs, anders faalt de markt. En dat is in hoge mate het geval: ‘It’s the supply, stupid,’ schrijft Wolf.
De Britten zijn bezeten van het kopen en verkopen van woningen, hulp en garantieprogramma’s leveren misschien wel even een beetje meer vraag, maar het probleem van het achterblijvende aanbod verandert er niet door, schreef John McDermott vorig jaar in de Financial Times.
Die observatie is ook voor ons zinvol: onze minister Blok wilde scheefwoners uit de huursector naar de koopmarkt jagen. Hij dacht dat een marktconforme huur zou helpen, maar hij schiep die op het verkeerde moment en met een onvolkomen analyse. De effectieve vraag op de koopmarkt bevorder je niet door huurders naar de koopwoning te drijven. Blok’s beleid brengt de investeringen in de huurwoningen vrijwel tot stilstand, waar nu net de toenemende vraag zich manifesteert, terwijl de markt daar opzichtig faalt.
De slaapkamerbelasting
De Engelsen hebben een nieuwigheidje, dat hier ook bedacht had kunnen zijn: de bedroomtax. Het idee is simpel. Je mag niet meer slaapkamers hebben dan je huishouden groot is. Als je dat wel hebt, wordt er gekort op je huurtoeslag. Dan heb je luxe en woon je te ruim. In de London Review of Books lees ik het verhaal van Patt Quinn, een weduwe van 63, met een invaliditeitsuitkering. Zij woonde veertig jaar met haar echtgenoot in een flat met twee slaapkamers, maar haar man is overleden. Daarvoor wordt zij gestraft. Beleefde regeltoepassers komen haar vertellen dat haar huutoeslag wordt gekort, omdat zij moet verhuizen naar een flat met één slaapkamer. Alleen die zijn niet voor handen.
Zij kan sinds 1990 niet meer werken door problemen met haar gezondheid. De Engelsen hebben evenwel ook een periodieke herkeuring bedacht, die toevallig moest gebeuren en de lezer raadt het al: zij is wel ziek, maar niet ziek genoeg voor de invaliditeitsuitkering. Zo komt Pat Quinn aan de bedelstaf.
Tegen de journalist, James Meek, zegt ze: ‘Ze kunnen me dit alleen aan doen, omdat ik niets heb. Ik ben er zeker van dat als ze de ruimte kregen ze ons zouden doden. Dat geloof ik echt.’
Het is een schokkend zinnetje in het keurige essay. Meek rekent het precies voor, spreekt genuanceerd over de keurige lieden die de regels komen uitleggen, maar de kracht waarmee mevrouw Quinn uitspreekt dat het eigenlijk moordenaars zijn wordt nog beklemmender door. Het valt op dat zo’n gedachte wordt opgeschreven.
Radicalisering in de taal
Niet alleen de getuigen drukken zich zo radicaal uit. Meek zegt dat sinds Thatcher de staat zich eerst terug trok uit het bouwen van woningen en zich nu geleidelijk terugtrekt van het subsidieren van huur. Waar het om gaat is ‘om het geleidelijke her-ontstaan van slums mogelijk te maken, met andere woorden, met het doel om inkomsten en vennootschapsbelasting laag te houden, en de dreiging voor beter gefortuneerden een gemakkelijk te verwerken kwaad geweten te maken, in plaats van een bedreiging voor hun rijkdom… Beveridge had gaarkeukens. Wij hebben voedselbanken.’ En Martin Wolf in FT: ‘Een gedereguleerde en dynamische woningmarkt kan een aankondiging zijn van een “financial and political Armageddon”.’
Ik bedoel: voor een kwaliteitskrant is dit strong stuff. Maar wat er staat mag gezegd worden: de gaarkeukens uit de wederopbouwtijd, weerspiegelen nu in het succes der voedselbanken. Komen ook achterbuurten terug? Zijn ze een manifestatie van de toenemende ongelijkheid?
Sociaal-democraten
Burgemeester van der Laan ziet die groeiende kloof in de stedelijke samenleving ook, maar gelooft in de solidariteit van de Amsterdammers, om die kloof beperkt te houden.
In februari 2011 pleitte de PvdA nog voor ‘betaalbaar wonen voor iedereen.’ Toen ging het over betaalbaarheid, schaarste en overschot aan woningen, vastlopende markt en doorstroming en het bouwbedrijf. Maar deze tekst speelde bij de formatie van Rutte-II geen rol.
Recent probeerde Adri Duivesteijn nog iets van het blazoen van zijn partij te redden, door zijn aanval op de verhuurdersheffing te richten. Dat is een geldstroom uit de sociale woningbouw in de richting van de schatkist, die de ongelijkheid gaat versterken, de sociale verhoudingen gaat verscherpen en de achterbuurten zal terugbrengen.
Natuurlijk: ik ben liever geen onheilsprofeet. Maar juist daarom meld ik de radicale taal waarmee de Britten schrijven over hun volkshuisvesting. Misschien dat er mensen van schrikken. Dat hoop ik tenminste.
Reacties (19)
Van der Laan? Dat was toch die PvdA-minister van “Volks”-huisvesting die Himmelhoch jauchzend uit Brussel terugkwam toen hij geregeld had dat de grens voor sociale woningbouw tot een inkomen van modaal (ca € 33.500) zeker gesteld was? Daarboven kon de vrije markt haar loop hebben.
De huisvesting van mensen met lagere inkomens in een stad is altijd een probleem geweest. Grond-, huur- en huizenprijzen zijn altijd een functie geweest van het gemiddelde inkomen in de regio en dat is in de dichtbevolkte steden (die ook een steeds groter percentage van de bevolking bevatten) een nog groter probleem voor mensen met lagere inkomens. Vroeger leidde dit tot sloppenwijken en nu hebben we huursubsidie en/of sociale huurwoningen in de meeste Westerse landen, dat kost wel allemaal geld en de precieze hoogte ervan kan worden gebruikt door politici om bepaalde groepen voordeel of juist nadeel te geven. Getouwtrek daarover is van alle tijden en zal wel nooit ophouden. In Nederland hebben we het ook nog eens allemaal opgepompt via HRA en door de woningsector als pilaar van de economie te beschouwen. Ik wens de Engelsen success met het getouwtrek!
Is dit nou serieus bedoeld? Nota bene in het gelinkte LRB-artikel staat dat dit programma een vervolg is op het “Right to Buy” van Thatcher zelf: een gerichte actie om de sociale huisvesting de nek om te draaien. Neoliberalen hebben nog nooit moeite gehad met uitdelen van geld, zolang het maar bij de juiste groepen terecht komt.
Zo ook de HRA hier (of in ieder geval het in stand houden ervan). Bijkomend voordeel van dit soort programma’s is dat het een hele groep mensen afhankelijk maakt van de bank en de bezittende klasse die anders afhankelijk zouden zijn van de overheid. Het politieke voordeel mag duidelijk zijn. Briljant eigenlijk.
http://www.theguardian.com/money/2014/jan/04/buy-to-let-landlord-evicts-housing-benefit-tenants
@3 Over de HRA: dat is ook wat de aangehaalde Martin Wolf dus zegt in de FT. Starters ‘helpen’ is een maatregel die ‘de samenzwering versterkt van degenen die de prijs van de huisvesting hoog houden: huidige eigenaren, bankiers, bouwers.’ Goed gezegd.
* Engelse columnisten hebben de gewoonte om beleid wat in hun ogen onzinnig is in stevige bewoordingen af te kraken.
* Wat is de relatie van de engelse huizenmarkt met de nederlandse?
* wat hebben engelse koopwoningen met amsterdamse huurhuizen te maken?
Kortom, slecht stuk. Hou het bij een onderwerp, en probeer niet je stokpaardje (de nederlandse huurmarkt) overal in te betrekken.
@1: het is niet gemakkelijk verantwoordelijk te zijn in een wereld die doordrenkt is van een liberale, marktgerichte denkwijze. Dus ja, dat is hem.
@2: dat is allemaal wel zo, maar ik maak me er een beetje druk om omdat die dingen niet vanzelf onder controle zijn gekomen. De stadsvernieuwing is nog niet echt achter ons, en de slums dreigen al weer terug te komen in buurland Engeland.
@3: als je het stuk hebt gelezen, zou de verwarring beperkter zijn. Het probleem is de eerste koper: die wordt verrijkt. Als die verkoopt aan een huisjesmelker is het geld bij een toevallig individu gekomen en kan de nieuwe eigenaar asociaal exploiteren. Dat is precies het mechanisme dat in het artikel staat. Zie ook het stuk uit reactie 4.
@6: er zijn nogal wat overeenkomsten, maar er zijn geen relaties. Dat zeg ik ook niet. Ik keek alleen even over de grens en raakte geraakt door de radicale teksten. Dat is alles. Een stokpaardje? Och, ik heb er mijn leven in zoekgebracht, dus dat ik me daarover opwind, mag je mij niet kwalijk nemen.
@7:
In een redelijk stabiele wereld die minstens even welvarend is als het land waar de stad ligt die je wilt onderzoeken lost het probleem zich wel vanzelf op: dan kost het gewoon bergen met geld om een schoonmaker in te huren in die stad zodat ook mensen die niet bankier zijn de huur kunnen betalen, krijgen ze minder dan scholen ze zich om of vertrekken ze. Dit gebeurde vroeger niet omdat er enorme werkloosheid op het platteland heerste (door een snelle bevolkingsgroei en bepaalde technologische veranderingen), zonder sociale zekerheid of mogelijkheid tot opleiding, dus mensen woonden liever in een sloppenwijk dan dat ze verhongerden op het platteland, nu gebeurt het niet in een land als Nederland omdat er altijd wel een arme sloeber ergens op de wereld is die net als een arbeider uit de 19e eeuw zijn lot minder slecht kan maken door voor weinig geld in een Nederlandse stad te werken, ook al houdt ie na de huur bijna niets meer over. Ook in een stabielere en welvarende toekomstige wereld zal een land als Nederland moeten kiezen wat te doen: handen af zodat bedrijven torenflats kunnen bouwen waar iedereen in past (kost geen geld, maar wel leefruimte voor de inwoners, geld en leefruimte zijn allebei vormen van welvaart dus daar kunnen we democratisch tussen kiezen), of geld beschikbaar stellen om de verstedelijking over meerdere (en ook een paar kleine) steden te verspreiden (kost geld maar levert wel meer leefruimte op voor de inwoners).
Och, ik heb er mijn leven in zoekgebracht, dus dat ik me daarover opwind,
Dat ging over de Nederlandse sociale huisvesting toch? Life well spent. Maar zonder dollen: misschien andere hobby zoeken. Je bent nooit te oud om iets anders te proberen.
@8: Reageer hierop:
Ik zou graag aan die uitnoging gehoor geven als ik kop en staart kon ontdekken aan het verhaal, want er staat genoeg onzin in. Helaas weet ik nu niet waar te beginnen.
@10:
Sorry, heb het heel snel getyped maar het is allemaal niet heel ingewikkeld.
De essentie is dit: de vrije markt kan het oude probleem van huisvesting in steden “oplossen” mits a) de inkomensongelijkheid tussen landen klein is, b) de situatie op de arbeidsmarkt stabiel is (dus geen grote veranderingen in werkgelegenheid of bevolkingsgroei) en c) onderwijs betaalbaar is en er iets van een sociaal vangnet is. a), b) en c) zijn nodig om ervoor te zorgen dat mensen nee kunnen zeggen (dus zonder te verhongeren) tegen al te armoedige leefomstandigheden in een stad.
Vroeger hadden we wel a), maar niet b) of c), nu hebben we wel c), een beetje b) (in historisch perspectief en als “nu” niet alleen staat voor de recente crisisjaren maar ook de jaren ’90 en ’00) en a) helemaal niet.
In de toekomst kunnen we a), b) en c) hebben, maar dan bestaat de vrije marktoplossing uit hoge lonen in de steden en weinig leefruimte per persoon. De overheid zou dan kunnen stimuleren dan werkgevers en woonruimte zich spreiden over meerdere, relatief kleine, steden, dat kost geld maar levert meer leefruimte op. We kunnen dan democratisch beslissen of we geld belangrijker vinden dan leefruimte, of andersom.
@11: Als ik het goed begrijp hoort daar te staan:
De essentie is dit: de vrije markt kan het oude probleem van huisvesting in steden niet oplossen, aangezien aan een aantal voorwaarden moet worden voldaan (a-z) waarin slechts de staat kan voorzien, om te zorgen dat de zaak niet scheefgroeit.
@12:
Voor c) heb je een staat nodig, maar geen directe staatsbemoeienis met wonen. a) en b) zijn dingen waar een staat vrij weinig aan kan doen.
@13: waar heb je het over? Zelfs in de V.S. grijpt de overheid op verstrekkende wijze in op de woningmarkt. Simpel voorbeeld: huurbescherming. Volgens de wet mag je huisbaas van de een op andere dag niet de huur verdubbelen.
@14: “waar heb je het over?”
Ja, dat vroeg ik me ook al af (@10).
Ik geef het op, ik kan er niks van maken.
@14:
Wat heeft de huidige wetgeving in sommige Amerikaanse steden te maken met mijn verhaal over een verre toekomst in een meer egalitaire wereld?
Zou je ook zeggen dat automatische wapens in handen van burgers nou eenmaal nodig zijn in welke maatschappij dan ook, omdat dat mag van de huidige wet in de VS?
Wat heeft de huidige wetgeving in sommige Amerikaanse steden
Nee, federale (nationale) wetgeving. Zelfs de meest vrije markt georientieerde samenleving ter wereld gelooft niet dat de woningmarkt efficient is (wat jij lijkt te suggereren). Dus waarom zouden wij dat geloven van een eenvoudige economie-student? (no offence).
@17:
Het is lokale wetgeving, de huidige wereld voldoet niet aan de 3 criteria die ik gaf (de VS voldoet i.t.t. Nederland niet eens aan c) ) en ik ben geen economie student. Er is wat mij betreft trouwens wel een rol voor de overheid op het gebied van huisvesting (ik ben voorstander van stimulering van spreiding zodat we straks niet allemaal gedwongen in 1 grote dichtgegroeide randstad wonen: alternatieve stadskernen zoals Eindhoven en Nijmegen-Arnhem moeten meer werkgelegenheid krijgen om de druk van de randstad af te halen.)
Overigens ligt rent control in de VS onder vuur op dezelfde manier als de HRA hier: ook linkse economen zien er niets in.
Overigens is sociale woningbouw (the projects) in de VS ook gewoon de hoofdmoot van het woningenbeleid.