Spotlight: Vladimir Vysotsky; de held van Rusland

Elke vrijdag laat GeenCommentaar zijn licht schijnen op een bekende of minder bekende artiest. Van politiek gedreven zanger(es) tot stevige no-nonsense rock, we bespreken elke week een spraakmakende muzikant.

In de hoogtijdagen van de Sovjet-Unie zou je niet denken dat een openlijk criticus van het Communisme tot een van de helden van Rusland kon uitgroeien. Vladimir Vysotsky wist echter grote faam te bereiken met zijn muzikale kritiek op het regime, en dat zonder ineens wakker te worden in Siberië. Hij was het boegbeeld van de “Russische minstreels” (bards) ten tijde van de Sovjet-Unie. Zijn status rees zo hoog dat hij uiteindelijk onaantastbaar werd, en het soms wel leek of het hele Sovjetregime moest buigen voor zijn zangkunsten! Uiteindelijk componeerde hij meer dan 600 nummers voordat hij op 42 jarige leeftijd overleed.

Acteur of zanger?

Vysotsky begon zijn carrière als acteur bij het Aleksandr Pushkin-theater. Hij kreeg vooral kleine rollen aangeboden en zijn doorbraak als acteur kwam pas toen hij zich in 1964 aansloot bij het Moscow Theatre of Drama and Comedy on the Taganka. Dit theater werd snel populair, maar kreeg het ook al snel aan de stok met het Sovjetregime door haar kritische houding tegenover de staat. Na de dood van Vysotsky werden veel producties verboden en uiteindelijk ontnam de staat haar eigenaar – en vriend van Vysotsky – Yuri Lyubimov het staatsburgerschap. Het theater heeft op deze wijze niet alleen Vysotsky gelanceerd, maar werd uiteindelijk door zijn populariteit beschermd.

Daarnaast heeft hij in een groot aantal Russische films gespeeld; zijn faam als acteur doet niet onder voor zijn faam als zanger.

Zang en muzikale stijl

Naast acteren (zowel in het theater als films) begon Vysotsky met zingen. Hierbij hanteerde hij een typisch Russisch stijl die bekent staat als de muziek van de “Russische minstreels”. Simpele pakkende teksten waarbij de muziek vaak ondergeschikt is aan de boodschap. De onderwerpen waren, zeker bij Vysotsky, vaak politiek geladen, maar dit was zeker geen vereiste. Er zijn dan ook verschillende substijlen waarin helemaal niet over politiek wordt gezongen. Vysotsky zelf zong ook over een verscheidenheid van onderwerpen. Wat zijn zang vooral aantrekkelijk maakte was dat de onderwerpen de gewone man aanspraken, dat ze helder waren en vooral eerlijk.

In Vysotsky’s beginperiode zong hij vaak over de zaken van de straat; drank, prostitutie en criminaliteit. Pas later werden zijn teksten bijtender en stelde hij zich steeds kritischer op tegenover het communisme. Tegen het einde van zijn korte leven zong hij vooral nog over zijn alcoholisme en de daarmee gepaard gaande gevolgen.

Hij zong vaak vanuit de eerste persoon. Dit leidde in het begin tot verwarring onder zijn fans. Omdat hij over allerlei onderwerpen zong en toentertijd informatie zich langzaam door Rusland verplaatste wist men niet of de nummers auto-biografisch waren of niet. De ene keer zong hij vanuit het perspectief van een soldaat aan het front, de andere keer vanuit het perspectief van een dief die uit stelen ging. Vaak paste hij zijn stem aan het karakter aan: de acteur Vysotsky vermengde zich hiermee met de zanger Vysotsky.

Vysotsky de held

Door zijn teksten was het voor hem niet mogelijk om zijn muziek uit te brengen. De enige officiële platenmaatschappij in de Sovjet-Unie, Melodiya, boycotte hem. Hij zong daarom waar het maar uitkwam, in clubs, theaters, in een park, de kroeg, zelfs bij mensen thuis. Soms gaf hij meerdere concerten op een dag. Met de opkomst van het cassettebandje kon zijn muziek steeds meer mensen bereiken, zonder afhankelijkheid van Melodiya. Zo werd een zanger die nog geen plaat had uitgebracht groter dan welke officiële artiest in de Sovjet-Unie ook.

Vysotsky’s populariteit heeft hem waarschijnlijk behoed voor een enkeltje richting de Siberische vlaktes. Hoewel er ook beweerd wordt dat Brezhnev een groot fan was, en daarom weigerde hem aan te pakken.

Ook Vysotsky’s derde vrouw, de Franse Marina Vlady, droeg bij aan de bescherming. Zij en Vysotsky hadden elkaar op een filmset ontmoet tijdens het maken van een gezamenlijke Frans/Russische film. Marina bleef, ook nadat ze getrouwd waren, in Frankrijk wonen. Geen gemakkelijke opgave gezien het beleid van de Sovjets als het aankomt op het verkrijgen van visa toendertijd. Hoewel Vysotsky een aantal maal toestemming kreeg haar in Frankrijk te bezoeken was het toch vooral Marina die steeds naar Rusland moest afreizen. Om dit te vergemakkelijken werd ze lid van de Franse Communistische partij, en dit lidmaatschap verschafte haar niet alleen gemakkelijk toegang tot Rusland, maar heeft waarschijnlijk ook bijgedragen aan Vysotsky’s bescherming.

(Met super krachten: gitaar spelen zonder gitaar!)

Naast zijn, door het regime officieel genegeerde, zangcarrière scoorde Vysotsky ook steeds meer hits in Russische films. De combinatie van beiden hebben er toe bijgedragen dat Vysotsky’s naam voor altijd in de Russische sterrenhemel staat geschreven. Uiteindelijk konden de autoriteiten niet meer om hem heen en bracht zelfs Melodiya een paar platen van hem uit. De kosmonauten namen zelfs cassettebandjes van hem mee de ruimte in. Als je muziek ook al in de ruimte gedraaid wordt, is het zelfs voor een strikt geleide dictatuur als de Sovjet-Unie onmogelijk om je te negeren. Hij kreeg dan ook uiteindelijk toestemming om op de staatsTV te zingen (waarschijnlijk door toedoen van Brezhnev). Hij was hiermee de eerste dissident die toegelaten werd om kritisch te zijn op de nationale TV. Het regime dat hem had proberen te negeren moest het afleggen tegen zijn populariteit.

Buiten Rusland is hij nooit echt bekend geworden, maar heeft hij wel een aantal keer opgetreden, onder andere in Frankrijk en Amerika. Ook heeft hij in het actualiteitenprogramma 60 Minutes op de Amerikaanse TV gezongen. Binnen Rusland is zijn faam echter van ongekende hoogte. Na zijn dood zijn er zelfs liederen over hem geschreven door o.a. Yuri Vizbor en Bulat Okudzhava. Zijn graf is voor sommigen zelfs bijna een bedevaartsoord geworden.