Van het Midden-Oosten tot in de straten van Londen en de steden in de Verenigde Staten gaan mensen de straat op uit onvrede met de status quo. Ze protesteren tegen de ijzeren greep van overheden of tegen de toenemende kloof tussen arm en rijk. De Sloveense filosoof Slavoj Žižek vraagt zich af waar die verandering toe moet leiden, of er een duidelijke lange termijn visie is op maatschappelijke hervorming. Hij is bezorgd over de toekomst van het westers democratisch kapitalisme: ,,het huidige systeem heeft haar vanzelfsprekendheid en automatische legimitatie verloren en het veld ligt nu open.’’
Žižek staat bekend om zijn kritische houding tegenover het kapitalisme én het communisme. Onlangs sprak hij met Al Jazeera over de huidige veranderingen in het wereldwijde financieel-economisch systeem. Volgens hem weten de demonstranten niet waar ze heen willen, ze roepen slechts om consumentisme en zijn niet in staat doelen te formuleren. Het huidige systeem heeft volgens hem haar grenzen bereikt, maar de tragiek is dat we geen idee hebben welk effectief systeem ons huidige kapitalistische democratische systeem zou kunnen vervangen.(video na de klik)
Europa zit gevangen tussen enerzijds de Brusselse technocratische visie waarin alles goed komt als we ons maar organiseren als wereldmarkt en concurrerend zijn, en anderzijds nationalistische anti-immigratie bewegingen. Maar, zegt Žižek, de wereld vraagt nu om een echt alternatief. ,,Wie wil er nu wonen in een wereld waarin de keuze slechts gaat tussen Angelsaksisch neoliberalisme of Chinees-Singaporees kapitalisme met Aziatische waarden, wat betekent autoritair kapitalisme, wat nu veel effectiever aan het worden is dan het westerse liberaal kapitalisme’’?
Er is echter ook reden voor gematigd optimisme. In ieder geval neemt het bewustzijn toe dat onze huidige problemen ,,niet slechts veroorzaakt worden door inhalige mensen in een systeem dat verder goed is’’, maar dat we het systeem als zodanig ter discussie moeten stellen. De vraag is, nu ,,het systeem haar legitimiteit aan het verliezen is en het speelveld open ligt’’, wie het daardoor ontstane vacuüm gaat opvullen. Als we niks doen, zegt Žižek, zal er vanzelf een nieuw soort autoritaire maatschappij ontstaan.
Hij wijst op het historisch belang van de huidige ontwikkelingen in China. Hét argument voor kapitalisme was tot nu toe dat het vroeger of later vanzelf leidt tot een roep om democratie. Hij is bang dat we met het ,,kapitalisme met Aziatische waarden’’ een kapitalisme krijgen dat veel dynamischer en efficiënter is dan ons westerse kapitalisme. ,,Het huwelijk tussen kapitalisme en democratie is voorbij’’, aldus Žižek.
Reacties (50)
Wil je naar een alternatief systeem dan kan dat grofweg op drie manieren. De eerste weg is die van de geleidelijkheid. Hij vergt een lange adem van bekwame en door die nieuwe visie gedreven politici en van het electoraat/de bevolking die erachter moet staan. Een samenleving met een doel voor ogen. Die niet met de voeten op de tafel gaat zodra het economisch meezit.
De tweede weg is die van revolutie. Weg drie is die van de wal en het schip.
Zegt u het maar. De eerste weg is utopisch. De tweede pijnlijk en de derde past heel erg goed bij ons psychologisch profiel. De derde weg komt dan op de twee weg uit. En dat is heel pijnlijk.
De belangrijkste vraag wordt daarmee nog steeds niet beantwoord: welk systeem willen we? Hoe we daar komen, is een vervolgvraag, waarbij jouw drie varianten goed van pas zullen komen.
Daar heb je gelijk in. Welk systeem willen we? Ik ontdek dat ik nooit over deze vraag hebben leren nadenken. Eerlijker, duurzamer, verdraagzamer. Zoiets. Maar dat zijn dooddoeners.
Willen we een systeem ?
Willen we politici in een systeem ?
De verstorende factor tussen democratie en kapitalisme is de politicus?
Geen systeem is ook een systeem.
Alleen als het als zodanig expliciet gesteld en daadwerkelijk uitgevoerd wordt.
Geen systeem is ook een systeem in de context van deze discussie.
(De context van de discussie wordt telkens steeds door het metterdaad discussieren zelf gesteld.)
Maar, zegt Žižek, de wereld vraagt nu om een echt alternatief. ,,Wie wil er nu wonen in een wereld waarin de keuze slechts gaat tussen Angelsaksisch neoliberalisme of Chinees-Singaporees kapitalisme met Aziatische waarden, wat betekent autoritair kapitalisme, wat nu veel effectiever aan het worden is dan het westerse liberaal kapitalisme’’?
Er zit natuurlijk iets achter deur nummer drie: economische stagnatie met een “neoliberale” loonontwikkeling zoals in Italië. Niet (willen) kiezen is ook een keuze.
Zizek stelt nu juist dat als we niks doen we vanzelf in dat nieuwe type autoritaire maatschappij terechtkomen. Niet kiezen, volgens mij is dat hetzelfde als niks doen. Zizek spreekt niet over verbeteringen binnen het systeem, maar over het ter discussie stellen van het systeem als zodanig.
Zizek staat toch zeker ook bekend als een arrogante idioot die zichzelf als wethouder Hekking in de schijnwerpers probeert te werken met zijn obscure prietpraat? Dat middelbare mutsen nat worden van een stoere Slavische man die revolutionaire woorden kan gebruiken waar zij nog nooit van gehoord hebben mag geen reden zijn deze Heideggerimitator legitimiteit te verschaffen.
Tsjonge, doe je mee aan de kampioenschappen op de man spelen of zo. Ik ben benieuwd of je ook inhoudelijke argumenten hebt.
Je hebt zeker nog nooit wat van hem gelezen of zo? Dan moet je het ook niet op de man spelen noemen. Zijn filosofie is geneuzel. Hij neemt godbetert Lacan serieus. Probeer dit eens, een stukje waarin hij vanuit een zelfbedachte constructie Kant aan Auschwitz verbindt in twee of drie zinnen: http://www.egs.edu/faculty/slavoj-zizek/articles/kant-and-sade-the-ideal-couple/
Zizek is net als Sartre indertijd: een plaag die weldenkenden op de achtergrond houdt.
Ik veronderstel dat jij tot de weldenkenden behoort?
God god, en maar blijven kiften als een kind dat op z’n lazer gehad heeft. Nee, ik bedoel de weldenkenden uit o.a. de Occupy bewegingen. Heb je daar iets van gehoord in de main stream? Hier op sargasso misschien een beetje, misschien een stukje in de Groene of zo, maar als zo’n Zizek op een zeepkist gaat staan wordt-ie overal geïnterviewd als het brein achter Occupy. En hij doet er niets aan om dat beeld bij te stellen.
Zizek is inderdaad een zwatelaar en een poseur. Maar wel een originele. Hij heeft vaak hele leuke creatieve invallen, die aan het denken zetten. Vooral over films (en de beeldtaal daarin) kan hij onderhoudend vertellen. Soms denk je ‘verdomd, daar zou hij best eens gelijk kunnen hebben’ en vaak is het ook gewoon geleuter.
Zoals dit verhaal waarin hij betoogt dat de verschillende werkingen/vormgevingen van het toilet in Duitsland, Frankrijk en de Anglo-Amerikaanse wereld een reflectie zijn van verschillende typen ideologie. Hilarisch. Onzin, maar uitermate hilarisch – en je gaat ervan op een andere manier naar toiletten kijken.
Want jij hebt verstand van beeldtaal laat staan iets anders?
Precies. Wat een warhoofd. En let niet op die zuurpruim hierboven die meent dat onzin over onderwerp X alleen te ontwarren valt voor experts in X.
Voor deze meneer het volgende advies: longkanker valt het beste te bestrijden door dagelijks een dode wolf te likken. En jij mag me niet tegenspreken want je bent geen longkankerspecialist. Ga dus op zoek naar een dode wolf en laat ons met rust.
Veel mensen hebben de-hele-dag leuke invallen, maar weten ze te verdringen of verborgen te houden voor de omgeving. Zizek is net een ‘leuke’ oom, die een paar dagen zou blijven logeren—iemand waarom je op de tweede dag al als met kiespijn om begint te lachen, maar die dus nooit meer weggaat.
De Zizek-Invallen Generator is misschien wel een idee voor een internetsite.
Als media-verschijnsel is Zizek net zo’n performance-kunstenaar als Sarah Palin; gaat in de kern ook nergens over, behalve over fakturen.
Ik heb nog twee Hegel look alikes nodig. interesse?
@Sjiek
“Die niet met de voeten op de tafel gaat zodra het economisch meezit.”
Is dat niet het formuleren van een een antwoord/optie bekeken door het prisma van het genoemde probleem.
Ja volgens mij is dat de houding die het probleem heeft doen ontstaan. We gedragen ons als collectief als een puber die nog onvoldoende verantwoordelijkheid aan kan.
Het is wel een beetje flauw om demonstranten te verwijten dat ze niet met een alternatief plan komen. Iedereen weet: het kapitalisme is nog lang niet weg. Er wordt een heel redelijk verzoek gedaan, namelijk of het niet wat minder kan met het ongecontroleerde gegraai aan de top.
Het verwijt is volgens mij niet dat ze geen plan hebben, maar dat ze niet kunnen formuleren wat ze willen. Minder ongecontroleerd gegraai, klinkt als: eerlijker verdeling van de welvaart?
De ‘welvaart’ moet wel eerst geproduceerd worden, maar dat is iets wat ook niet iedereen lukt. De occupy-clubjes maken niet bepaald de indruk tot de produktieve klasse te behoren, die dan derhalve een politiek bewustzijn ontwikkeld heeft, maar meer op gedeclasseerde bourgeois-nakomelingen, die geen koffieshop hebben kunnen passeren zonder er een blik binnen te hebben gegooid. Als ze weken niet op hun werk verschijnen, zoals nu, komt de maatschappij nou niet echt tot stilstand.
De occupy-clubjes maken niet bepaald de indruk tot de produktieve klasse te behoren
Je illustreert mooi het probleem. Natuurlijk zijn er onder die demonstranten velen die nu niet productief zijn. Want (gegevens VS): 14 miljoen mensen zijn werkloos; 46,2 miljoen Amerikanen leven onder de armoedegrens; 7 miljoen mensen verloren hun huis; 11 miljoen mensen wonen in een huis dat dusdanig in waarde is gedaald dat de waarde nu lager is dan hun hypotheekschuld. Tegelijkertijd reserveerde de top vorig jaar 90 miljard dollar voor bonussen bij de vijf grootste Amerikaansee banken.
Als we nou eens beginnen met de nationalisering van het bank- en verzekeringswezen en het terugdraaien van de privatisering van het openbaar vervoer, het gezondheidswezen en de energievoorziening.
De hele sector van de dienstverlening, met name de sector die onontbeerlijk is voor het algemeen welzijn, dient in handen van de gemeenschap te zijn. Laten de ondernemers, dat volk dat grotendeels verantwoordelijk is voor de puinhoop. zich voorlopig eerst maar eens beperken tot het produceren van speeltjes.
Binnen zekere grenzen, wel te verstaan.
Het was trouwens maar een schijnhuwelijk.
De economie, voor ‘Kapitalisme’ uitgescholden, is gebaseerd op de individu die vrij is om te produceren, te ruilen en te verhandelen. Deze toestand is 1. een 19e eeuwse emancipatie aan de politiek, en 2. verdraagt zich slechts met de democratie. Onze Quesnay, Smith, Ricardo Economie is dus modern.
Economie is vrijheid. De zelfstandigheid van de factor productie, maar daardoor ook die van de consumptie, gaat heel ver. Ondernemers bepalen de omvang van hun investeringen, de consumenten zijn vrij in het bepalen van de spaarquote en alleen door een Keynsiaans wonder – ‘multiplier’ – komen na verloop van tijd investeringen en besparingen als een gelijkheid bij elkaar. Of nooit.
Wat deze economie kwalijk wordt genomen is dat het niet in termen van menselijke behoeften calculeert, maar in (arbeids) productiekosten. ‘Geestelijke’, goede mensen vinden dat slecht. Wie ze vergeten is Mandville’s ‘Vices privées, bénéfices publics’, en soms hun eigen beleggingen.
Afschaffing van het ‘Kapitalisme’ – vanwege de Wallstreet occupatie en / of omdat het het paradijs niet op aarde heeft teruggebracht – leidt tot verdwijning van de fertiele individu en een retour in galop van arme, feodalistische toestanden = wrede dictaturen. Denk aan Haeyk’s ‘Road to Serfdom’. Lees dat boek nou eens!
Het is duidelijk dat de praatjes van Zizek gerelateerd zijn aan de financiële crises ab 2008. Een korte periode, maar voor die Zizek cum suis lang genoeg om nu maar de hele Economie op de schop te nemen. Want dat wilde hij eigenlijk altijd al. Denk ik, begrijp ik. En als er dan toch een crisis is …
Ik hoop dat hij – en vele anderen met hem – inmiddels hebben gelezen annex begrepen wat burgemeester Bloomburg van NY op 02.11.2011 tegen die OWS-ers heeft gezegd. Niet de banken zijn schuldig, maar het USA-Congress = de politiek.
Wat Zizek betreft, sluit ik mij bij c.004 aan.
Onzin. Bloomberg laat zien dat hij een nitwit is: Bloomberg’s Awful Comment; What Can We Say For Certain Regarding the GSEs?
Let op mensen, Hpax legt het even uit.
Hpax, er is altijd een economie, i.e. een verdeling van welvaart en productiemiddelen. Ook communistische landen hebben een economie. Helaas betekende economie in die landen geen vrijheid.
Kapitalisme is een bepaalde manier van het bestieren van een economie, met een enorm aantal door mensen afgesproken regels.
Waar zizek voor pleit is het herzien van die regels, omdat de oude regels klaarblijkelijk tot een onbevredigende verdeling van goederen leidt.
Lijkt me niks mis mee.
Kapitalisme is waar de spaarquote bepaalt hoeveel er geïnvesteerd kan worden in produktie-middelen.
Er was ook ooit een huwelijk tussen kapitalisme en communisme. De Sovjet Unie is met hulp van het Amerikaanse bedrijfsleven opgebouwd. Hier heeft niemand het graag over, maar overal in de ex-Sovjetstaten staan monumenten waarmee Amerikaanse bedrijven dank wordt gezegd.
Slavernij & buitenlandse hulp was de formule van Stalin.
Het huwelijk tussen kapitalisme en democratie is voorbij’’, aldus Žižek.
Dat lijkt me inderdaad de kern van zijn verhaal. Het probleem dat ik er mee heb is dat hij maar twee smaken kapitalisme lijkt te kennen: neoliberaal en autoritair kapitalisme. Beiden zijn echter moderne vormen, tot de jaren 70 was er in de meeste Westerse landen een mengvorm van kapitalisme en socialisme die ook democratisch was (met al zijn beperkingen natuurlijk) en welvaart bracht aan grote delen van de bevolking (ongelijkheid was veel minder toen). Dat is verdwenen door de neoliberale revolutie van vd afgelopen 40 jaar.
Maar hij heeft helemaal gelijk als hij zegt dat de veronderstelling dat kapitalisme en democratie elkaar versterken niet klopt. China bewijst dat democratie geen voorwaarde is voor kapitalisme en, zoals steeds meer duidelijk wordt in het Westen, (neoliberaal) kapitalisme doet afbreuk aan de democratie.
Past allemaal in het straatje van de Occupy-bewegingen. Ze weten dat er iets fout zit, maar hebben geen oplossing. Žižek lijkt wat dat betreft wel een Nederlander, met zichzelf gaat het beregoed maar klagen over alles en nog wat tot ze erbij neervallen. Harder werken, beter met je geld omgaan, niet aan de subsidiekraan hangen en liefde een grotere plaats in je leven geven, in plaats van de technocratische manager uithangen.
“liefde een grotere plaats in je leven geven”
Dat is niet echt kapitalistisch, natuurlijk. Het zijn juist de technocraten, die uiterst kapitalistisch te werk gaan.
Technocraten zijn zeker niet automatisch kapitalistisch, eerder meer van crypto-communistische snit.
Staatskapitalisme dus.
ik hou vreselijk van Zizek en zijn stijl, waren er maar meer rondtrekkende filosofen als hij.
maar hij kan er ook flink naast kleunen, wat te denken van deze uitspraak tijdens een recente spreekbeurt in Tel Aviv.
“someone from the Democratic Republic of Congo would sell his mother into slavery in a heartbeat for the chance to move to the West Bank”.
wondervol schrijver Israel Shamir haalt Zizek vervolgens door de hakselaar, een quote:
If a black from the Democratic Republic of Congo would sell his mother into slavery in a heartbeat for the chance to move to the West Bank, whom and in how many heartbeats would he sell into slavery for the chance to join the French unemployed or Greek workers or American strikers?
Perhaps Zizek, as a laureate of yesterday’s Left, has invented the ultimate defence for the coming waves of IMF austerity programmers; the final answer to silence western workers who may have the audacity to demonstrate against the strictures of international finance. They should declare that they are following the diktat of ‘the system’, and that they are not to blame; indeed, it is they who are the true victims of ‘the system’. And anyway, it’s worse in the Congo.
lees het hele stuk:
http://www.counterpunch.org/2011/07/14/zizek-and-the-gaza-flotilla/
Ad c. 027
De moderne economie in de trant van Smith, Ricardo [= de Economie], is een theorie* uitgevonden en toegepast in het Westen. Deze theorie is gebaseerd op de discontinuïteit van produktie en behoefte. Bakkers bij ons bakken geen brood om de honger van mensen te stillen, maar om geld te verdienen. De produktie rekent niet in menselijke behoeften, maar in geld = hoeveelheid arbeid.
De oude (primitieve) economie die ik ‘oikonomie’ pleeg te noemen. is gebaseerd op de continuïteit van menselijke behoeften, uitlopend op een daaraan tegemoet komende produktie. Hiermee corresponderen een (armoedige) feodale en een ‘succesvolle’ *socialistische wereld waar mensen meer tellen dan de dingen.
De ‘oikonomie’ met zijn ‘troc’, silent barter, enz., is geen voorloper van de Economie. Ook 1. de politieke economie** van socialistische landen niet verwarren met 2. de Economie. De laatste is nu juist de emancipatie aan 1.
De econoom Krugman ziet dat in. In zijn ‘Loon naar werken’ levert hij critiek op D.H. Fischer’s boek ‘The Great Wave’. Daarin blikt Fischer eeuwen en soms millennia terug [ ] om in al dat materiaal een wetmatigheid te schouwen. Zonder alles af te kammen heeft Krugman nogal wat bezwaren tegen Fischer’s ideeën. Wat hij diens fundamentele misrekening vindt, is dat Fischer’s ‘these impliciet in wezen de ontkenning [is] dat de Industriële Revolutie enige fundamentele veranderingen teweeg bracht in de manier waarop de wereld werkt. In feite vond er aan het begin 18e eeuw een grondige verandering plaats van niet alleen het economische leven, maar van de hele menselijke samenleving, een omwenteling fundamenteler dan enig andere sinds de opkomst van de civilisatie zelf. Dat wil niet zeggen dat wij niets kunnen leren van eerdere eeuwen; het betekent wel dat we heel voorzichtig moeten zijn in het trekken van parallellen’.
*India.VARTA (India) = Landbouw, veeteelt, grondstoffen, handel, corvée en het nut van dat alles. Varta-kennis doe je bij het volk op¬; zij is niet van meesters. Het is dus geen wetenschappelijke, epistemologische kennis. Er ligt geen principe (waarde) aan ten grondslag, anders zou je het ‘de economie’ kunnen noemen. (Dumont, Ancient Kingship)
** Is Artha (traditioneel India).
Ad c. 21
2. De economie is een substysteem dat zich met andere – politiek, religie – verdraagt, of dat moet. In oorlogstijd onderwerpt de politiek de economie. En ook in vredestijd kan de politiek met haar interventies de economie onderscheppen. Neem maar bij ons die windmolens die er bij een absoluut vrije economie nooit zouden zijn gekomen; een dodelijke verkwisting. En neem ook China. Na Mao heeft het de economie vrij gelaten, maar de Chinese regering heeft de meest oneconomische stappen gezet (een politieke spoorlijn naar Lhasa!) die haar nu letterlijk duur te staan komt. Zo goed gaat het daar niet in het Hemelse Rijk.
Om deze reden doet een onderscheid tussen A. neoliberaal kapitalisme en 2. autoritair kapitalisme futiel aan. ‘Is niets nieuws, al kan A \ B als een ad hoc distinctie in bepaalde, concrete situaties dienst doen.
Blijft gelden wat de Koreaanse President Kim Dae-jung van Zuid-Korea in 1999 zei: ‘Praten over Aziatische waarden is onzin. Demo¬cra¬tie en markteconomie zijn als de twee wielen van een (Koreaanse? s.d.) wagen.’
En het is deze as die de economie een democratisch aanzien geeft ook als zij er los van schijnt te zijn geraakt. Zij engageert millioenen mensen voor wie persoonlijk de democratie in termen van normen en waarden niets betekent en wier wortels verborgen en welig tieren in gronden waarop authoritaire samenlevingen bloeien. En zulke mensen gedragen zich optisch en zo te horen niet minder democratisch dan wie uit het Westen ook, terwijl zij uitsluitend de economie daarvoor als ervaring en directe kennis hebben. Dat kan verrassingen geven wanneer het met de economie gedaan is.
Zizek spreekt op Occupy Wallstreet als een Sartre van de 21ste eeuw. Wie heeft het nu nog over Sartre? Occupy heeft een belangrijke signaal functie, want er is inderdaad heel wat mis. Maar Occupy gaat de wereld niet veranderen en Zizek zeker niet. Sterker, Occupy gaat uiteindelijk alleen maar leiden tot gedoe met de autoriteiten (zie Oakland), en dat leidt weer heel erg af van waar het echt om gaat, zoals we hebben we gezien bij de teloorgang van de kraakbeweging.
Elke verandering begint bij jezelf. Ieder voor zich en vervolgens amen met gelijkgestemden. Je kan eindeloos discussiëren over een nieuw systeem, maar je kan beter alvast beginnen. Ik put meer inspiratie uit onder meer Transition Towns, cradle to cradle, Rural Studio, de Ecokathedraal van Louis le Roy, het earthship in Zwolle of de mooie verhalen van One11. Zeg maar de stille hands-on revolutie, de revolutie die niet op televisie komt. Begin maar gewoon thuis, in de buurt, stad of dorp. En ontwikkel dat nieuwe systeem vanuit activiteit. Gebruik internet en twitter als informatie- en communicatiemiddel en graag wat minder als vergaarbak van hele en halve meningen. We kunnen elkaar eindeloos vliegen afvangen pro en contra Zizek. Op internet is internet iedereen het beste jongetje of meisje van de klas. Dat leidt dus allemaal nergens toe. Ga wat doen, zou ik zeggen, en voer de discussie aan de hand van je daden . (Dit is mijn eerste blogpost ever. Ik ga er geen gewoonte van maken.)
Je kan eindeloos discussiëren over een nieuw systeem, maar je kan beter alvast beginnen.
Ah, de onbewuste neoliberaal. Collectieve actie heeft nooit zin, daarom beter bij jezelf beginnen. Vakbonden, de arbo-wet, afschaffing van slavernij en de horigheid: allemaal individuele initiatieven. :P
Anarchisme is de meest vergaande vorm van liberalisme.
Het een sluit het ander niet uit. Ik interpreteer je reactie dan ook vooral als: stel je niet afhankelijk op, kom zelf in actie. Gandhi zou zeggen: ‘Wees zelf de verandering die je in de wereld wilt zien’.
Hoe het neo-liberale denken in een niet meer bestaand of nog bestaand communistische wereld zijn weg gaat vinden, kan ik als West-europeaan moeilijk inschatten. Wel hoop -en denk ik- dat door het instorten van het westers neo-liberale “huis”, hier weer oude echt liberale en socialistische waarden opnieuw glans kunnen krijgen. En met name hoop ik ook dat de nog veel eeuwen oudere echte christelijke waarden ook weer op gaan lichten. Verwacht trouwens in een groot deel van onze wereld ook het een en ander van vernieuwde oude islamkracht, al is dat ook voor mij, als niet moslim nu moeilijk te beoordelen.
In ieder geval hoor je daar een grote roep om sociale rechtvaardigheid. Dat is een van de kernprincipes van de islam. Grote bewegingen ontlenen ook daar juist hun legitimatie aan: het in de praktijk gestalte geven aan die sociale rechtvaardigheid.