Iedere journalist weet het: schrijf iets over seks (of iets wat in de verte te maken heeft met seks) en je artikelen zullen (zeker op het internet) veel gelezen worden. Dit gaat helaas ook op in de wetenschapsjournalistiek, schrijft Eva Teuling. Daardoor wordt serieus onderzoek vaak met een spannend seksueel sausje overgoten.
Er wordt veel onderzoek gedaan naar seksueel gedrag bij dieren en naar relaties tussen dieren van dezelfde sekse. Evolutionair biologen willen graag weten waarom zulk gedrag bestaat, en wat de rol hiervan is in de evolutie. Natuurlijk is dit soort onderzoek voor een algemeen publiek ook interessant, en wordt erover geschreven in populaire media, maar hierbij worden vaak woorden gebruikt als lesbisch, homoseksueel of transgender gedrag. Dit zijn echter culturele begrippen die helemaal niet van toepassing zijn op dieren. Twee biologen uit Engeland en Australië roepen nu in het tijdschrift Nature (wetenschaps)-journalisten én wetenschappers op om voorzichtiger te zijn met woordgebruik bij studies naar seksueel gedrag bij dieren. Ze analyseerden 48 artikelen uit populaire media over elf wetenschappelijke studies naar seksueel gedrag bij dieren om dit te onderstrepen.
Eén studie, bijvoorbeeld, schreef over de worm Caenorhabditis elegans, en hoe een bepaald gen de zenuwcellen die seksueel gedrag van de mannetjes kan veranderen. Het populaire artikel hierover beschreef hoe “seksuele voorkeur in wormen genetisch is bepaald” en hoe “dit met een genetische switch om te draaien is”. Dit is niet alleen een overdreven interpretatie, het is ronduit fout omdat 99,9% van deze wormen hermafrodiet zijn – zowel mannelijk als vrouwelijk – en er dus van seksuele oriëntatie überhaupt geen sprake is.
Een ander voorbeeld gaat over “homoseksuele” schapen, waarbij in de wetenschappelijke studie gekeken werd naar de hersenenactiviteit van rammen die seksueel gedrag vertoonden ten opzichte van andere mannelijke schapen. Met pakkende titels als “Brokeback Mutton” werd het algemene publiek echter een verhaal voorgeschoteld waarin het onderzoek werd beschreven als een poging om homoseksualiteit te genezen. Hier moeten we in Nederland natuurlijk om lachen, maar in de Verenigde Staten is een flinke rel uitgebroken tegen de wetenschappers die het onderzoek deden.
Het ligt echter niet alleen aan de journalisten die een pakkende titel willen zoeken, ook de wetenschappers zelf hebben hier veel invloed op. Een biologe die onderzoek doet naar het paargedrag van albatrossen weigert pertinent antwoord te geven op de vraag wat haar onderzoek kan zeggen over menselijk gedrag. Ook werd ze vaak geciteerd door te zeggen dat “lesbisch” een menselijke term is. Als gevolg hiervan gebruikte journalisten vaker termen als “same-sex-couples” in plaats van “lesbisch”.
De schrijvers van het stuk keken voornamelijk naar teksten in Engelstalige media. Maar ook in Nederland kunnen we er wat van, zoals blijkt uit artikelen als “wetenschappers maken hetero-muis lesbisch” en over een “homoseksuele relatie van de zebravink”. Dit antropocentrisch gedrag geeft een verkeerd beeld van gedragsonderzoek bij dieren, en zowel journalisten als wetenschappers moeten dit afleren, aldus de schrijvers van het stuk in Nature. Daar hebben ze gelijk in, maar stiekem vind ik “Brokeback Mutton” wel erg goed gevonden.
Foto: Flickr / Staflo
Reacties (10)
Ik ben niet helemaal overtuigd. De verschillen tussen dieren zijn gigantisch, dus van sommige dieren is het inderdaad onzinnig om menselijke culturele termen te gebruiken. Aan de andere kant, de mens is zelf ook een dier, een dier dat met sommige dieren juist grote overeenkomsten vertoond. Om dan fundamenteel andere termen te gebruiken voor op elkaar lijkend gedrag zorgt dan juist voor een kunstmatige scheiding tussen mens en dier. Het verschil tussen mens en dier is in werkelijkheid een continuüm, dus zowel dieren verklaren vanuit menselijke termen als een kunstmatige scheiding aanbrengen tussen dieren en mensen brengen gevaren met zich mee.
Hoezo is homoseksualiteit een cultureel begrip? Ik zou het eerder puur biologisch noemen.
Dat is min of meer wat in dit artikel wordt beweerd. Zover ik het begrijp gaat het niet over of homoseksualiteit al dan niet aangeboren is, maar over het beschrijven van gedrag van dieren in menselijke termen.
Bij hemafrodiete wormen is het duidelijk dat je mensen op het verkeerde been zet als je dit gedrag in menselijke termen gaat beschrijven. Bij schapen vind ik minder duidelijk waarom dat niet zo mogen, juist omdat homoseksualiteit een biologische basis heeft.
Nee hermafrodieten is een ander verhaal. Maar in het artikel worden gewoon meerdere voorbeelden genoemd van soorten die net als de mens twee geslachten kennen en waar dan blijkbaar de term homoseksueel gedrag misleidend zou zijn voor seksueel gedrag tussen twee dieren van hetzelfde geslacht. Dat lijkt mij toch echt doorgeslagen.
The whelk is nothing but a homosexual of the worst kind.
Wat een gezeur.
Elke deskundige op het gebied van evolutie toont aan dat het menselijk gedrag in belangrijke mate overeen komt met dat van dieren.
Lees Calvin, of Piet Vroon, ook Frijda maakt diverse opmerkingen in deze richting.
Wat betreft dierlijke homosexualieit, iedereen die op een platteland met koeien is opgegroeid kent het verschijnsel.
Mensen zijn dieren. End of story, move along.
#4; #7: Mensen zijn dieren, maar dieren zijn geen mensen. Wat Andrew Barron en Mark Brown bekritiseren is dat seksueel gedrag bij dieren in wetenschapsjournalistiek regelmatig wordt omschreven in termen van etiketten ontleend aan 20e eeuwse/ 21e eeuwse Westerse culturele constructies, om zo meer tijdschriften en kranten te verkopen.
Maar zebravinken hebben geen homoseksuele ‘relaties’ zoals mensen relaties hebben, en rammen liggen niet overhoop met hun seksualiteit zoals de twee cowboys in de film ‘Brokeback Mountain’. Dat is het punt.
Het zou me zeer verbazen als zebravinken geen homosexuele relaties hebben.
Wat betreft overhoop liggen met de sexualiteit, de rammen hebben geen last van een Sodom en Gomorra verhaal.
De oude Grieken hadden die last ook niet.
Dat is het punt.
De ellende begon met het monotheisme.
Een ‘relatie’ is een menselijke sociale constructie.
En verder: je weet toch dat de Griekse cultivering van pederaste relaties er alles mee te maken had dat meisjes en jongens (zeker uit de betere milieus) niet geacht werden om met elkaar te verkeren totdat er gehuwd werd?