Schipholbrand: Strafrechtelijke gevolgen?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Op Sargasso is plaats voor gastbijdragen vandaag laten wij Chinaman aan het woord:

Als politiek verantwoordelijken zijn de ministers Dekker en Donner gisteren opgestapt. Maar hoe zit het met de strafrechtelijke gevolgen? De twee aanwezige bewaarders zijn als verdachte aangemerkt en verhoord. Ook de vermoedelijke aanstichter zit vast. Anderen zitten op dit moment nog niet in het beklaagdenbankje. Als we kijken naar de verschillende eerdere ongelukken in Nederland, dan is dat toch vreemd.

Uit het OM-dossier over het ongeluk in de Amercentrale blijkt bijvoorbeeld dat de architect van de steiger tot een jaar cel veroordeeld is vanwege zijn wanprestatie die de dood van enkele mensen tot gevolg had.

Maar vooral typerend is natuurlijk de brand in Volendam. Dit betrof immers ook een dodelijke brand in een gebouw waarvan de eigenaar zich niet aan de regels had gehouden. Daarom werd toen besloten de verantwoordelijke personen aan te klagen.

Het is dan ook niet meer dan redelijk om diegenen die daarvoor redelijkerwijs verantwoordelijk kunnen worden gehouden of invloed hadden kunnen uitoefenen om deze ramp te voorkomen of de gevolgen ervan te beperken, strafrechtelijk te vervolgen.

Helaas blijkt het op dit moment niet (goed) mogelijk om hogere ambtenaren voor hun geklungel strafrechtelijk verantwoordelijk te houden. Wat is er met de locatie manager/directeur gebeurd die verzuimde zijn mensen te trainen? Wie bedacht de zeer brandgevaarlijke HPL platen in de cellen? Wie bedacht de levensgevaarlijke constructie van het gebouw om de cellen heen? Etc. etc.

Een soort wettelijk geregeld Befehl ist Befehl? Of hebben ambtenaren echt bescherming nodig omdat ze met zo’n belangrijk werk bezig zijn? Kunnen ambtenaren eigenlijk wel ambtenaren controleren? Had de gemeente Haarlemmermeer beter opgelet als de gevangenis een privaatrechtelijke onderneming was geweest in plaats van een publieke zaak?

Durft het Openbaar Ministerie de eigen collega’s bij justitie aan te klagen?

Reacties (35)

#1 esgigt

Feitelijk hebben we destijds in Enschede iets dergelijks gezien. De ambtenaren die hadden kunnen en moeten ingrijpen zijn daar, bij mijn weten, ook nooit vervolgd, wel aangewezen. Ik neem aan dat hetzelfde met de schipholbrand zal gebeuren.

Mij lijkt het beter voor de uitvoering van het bestuur als ambtenaren in gevallen waarin de regels niet (goed) uitgevoerd zijn, wel vervolgd kunnen worden.

  • Volgende discussie
#2 Chinaman

@esgigt
Ik ben het niet helemaal met je eens dat beide gevallen vergelijkbaar zijn. Je kan het een badmeester niet altijd kwalijk nemen dat er toch mensen verdrinken in zijn zwembad. De eigenaar van het zwembad die het aan heeft laten leggen met een kuil van 1,5 meter diep in het pierebadje duidelijk wel….

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 esgigt

@Chinaman : Ik had niet de intentie om beide gevallen als vergelijkbaar af te schilderen, daarom gebruikte ik “iets dergelijks”, juist omdat ze op het punt van “controle uitgeoefend door de overheid” wel vergelijkbaar zijn.

Tevens zie ik een foutje : “…wel vervolgd kunnen worden.” moet zijn : “…wel vervolgd moeten kunnen worden.”

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 HansR

@Chinaman & esgigt
Lijkt me dat in beide gevallen (Enschede en het zwembad) zowel eigenaar – indien moedwillig – als controlerende ambtenaren – indien ze de uitgevoerde plannen hebben beoordeeld – vervolging behoeven. Hoe de aansprakelijkheid, verantwoordelijkheid en/of schuld dan wordt verdeeld is een andere vraag.

De badmeester is inderdaad in mijn visie niet schuldig – tenzij hij/zij lachend en brallend heeft zitten wachten tot de gevangen kookten danwel de kleuters verzopen. Dat wil dus zeggen in geval van grove nalatigheid.

Dat op dit moment ambtenaren niet aan te klagen zijn in geval van het niet uitvoeren van de taak is dan dus een omissie in de wet.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 TheRule

En toch vind ik het een moeilijk iets. Uiteraard moeten in ieder geval de direct verantwoordelijken aansprakelijk worden gesteld, d.w.z. de persoon die de regels niet opvolgt.

Maar als je dan ook nog de persoon/instantie die over die regels gaat, wilt vervolgen dan ga je wel heel erg ver.
Waarom is de regelgever er verantwoordelijk voor dat de regels worden nageleefd? Imo is dat absurd: los van het feit dat dit linea recta in strijd is met de Trias Politica , ga je dan stappen zetten in de richting van een maatschappij die je helemaal niet wilt hebben: als ik geen lampje op mijn fiets heb en daardoor een ongeluk krijg, dan zou de verzekering dus een claim bij het Ministerie van Justitie kunnen indienen voor het niet goed toezien op mijn nalven van de verlichtingsregels.

Oftewel: als deze lijn wordt doorgevoerd dwing je de overheid tot een indekkingsmechanisme waarbij elke burger voortudrend gecontroleerd wordt.

Daarom: wat mij betreft blijft de verantwoordelijkheid voor de overtreding bij de directe overtreder, en daar moet het ophouden. Anders creëren we een heel erg orwelliaanse staatsinrichting.

Uitzonderingen zijn natuurlijk altijd denkbaar, zoals in geval van moedwillig niet toezien op regelnaleving e.d., maar dat gaat dan over excessen zoals bij de Schipholbrand.
Volendam en Enschedé zijn imho eerder van de categorie waarin alleen de overtreder verantwoordelijk is: ze wisten van de regels en hebben die niet nageleefd.

Overigens word ik soms wel een beetje koud om den ruggegraat van al dat ‘de overheid is verantwoordelijk’-gedoe hier in Nederland. Het voelt een beetje alsof de Koude Oorlog weliswaar voorbij is, maar dan zo dat de andere kant feitelijk gewonnen heeft: wij zijn hun systeem van de absolute staat (staatsterreur en staatsverantwoordelijkheid) aan het overnemen. Langzaam, dat wel, maar het proces is gaande.

Loop door het centrum van Den Haag en probeer eens om buiten de camera’s te blijven: het zal je niet meevallen. Akelig word je ervan. Het is een voorbeeld van de absurditeit aan maatregelen die je krijgt als er een paar zich niet aan de regels houden waarna ‘het volk’ de staat daarvoor verantwoordelijk houdt.

Mark my words, als dit -die verantwoordelijkheidsstelling van de staat- direct ook voor niet-terroristische aangelegenheden gaat gelden zoals persoonlijke overtredingen met weliswaar grote maatschappelijke gevolgen dan wordt dat terreurbewind van de overheid alleen nog maar erger. Dan krijg je straks huis-aan-huis-invallen om te kijken of je je koffiezetapparaat wel hebt uitgezet toen je de deur uitging want er zou wel eens brand door kunnen optreden.

Vergezocht? Ik vind het in ieder geval de discussie waard om te bepalen wat de prijs is die wij bereid zijn om te betalen om de overheid aansprakelijk te kunnen houden.

M.i. hebben we een ‘minst slecht’ systeem in de vorm van onze democratie, waarin de aansprakelijkheidsstelling al meegenomen wordt: als je de overheid=de regering=de betreffende partijen verantwoordelijk vind, stem de volgende keer dan anders. Maar kijk uit met de ‘Barbertje moet hangen’-bloeddorst, de hanging judge-mentaliteit. Weet wat je teweeg brengt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 HansR

@TheRule
Als ambtenaren hun werk niet [goed] uitvoeren dan mag je daar toch wel iets mee? Zonder een Orewelliaanse samenleving te maken: als blijkt dat een ambtenaar plannen heeft goedgekeurd die niet goedgekeurd hadden mogen worden is hij/zij gewoon nalatig. Waarom hij/zij dat is mag dan toch wel worden uitgezocht en als daar iets strafbaars is gebeurd (omkoping, ontoelaatbare druk door baas om het toch maar te doen oid…) dan moet je daar wat mee.

Orwelliaans is als je dit allemaal van tevoren gaat doen. Normaal in de rechtstaat is dat bij een constatering van een strafbaar feit een vervolging plaatsvindt.

Waarom zouden ambtenaren daarvan gevrijwaard moeten zijn als ze in hun ambtsuitoefening nalatig zijn?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 esgigt

@HansR : Indien er sprake is van een (voldoende ernstig) verzuim moet in voorkomende gevallen vervolging mogelijk zijn.

@TheRule : Er moet geen chaos ontstaan, zoals jij die schildert. Waar het mij om gaat is dat de overheid als opsteller van regels, deze ook zelf betrouwbaar nakomt. Zeker in het geval van de Schipholbrand is dat niet gebeurd. Betreft het een bedrijf, is er altijd iemand aansprakelijk te stellen. In het geval van de overheid moet dat m.i. ook kunnen, zeker als er gewonden en/of doden te betreuren zijn.

Ik wil zeker geen heksenjacht ontketend zien met als doel bloed te laten vloeien. Dat twee ministers en een burgemeester hun ontslag aanbieden, is een mooi symbolisch gebaar, maar afgezet tegen 11 doden schiet dat gebaar schromelijk te kort.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 HansR

Aanvullend: ik vind het opstappen van een minister in deze vreemder dan het uitzoeken waar de fout daadwerklijk is gemaakt.

Hoewel het opstappen ook wel iets moois dramatisch heeft.
Alsof er echt iets gebeurt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Bismarck

TheRule: In grote lijnen kan ik je volgen, maar in het geval Schipholbrand zaten de slachtoffers er niet vrijwillig (zoals jij wel vrijwillig zonder lampje fietste toen je je hypothetische ongeluk kreeg), maar onder dwang van de overheid. Op dat moment heeft de overheid ook de verantwoordelijkheid voor hen overgenomen. Ook ambtenaren moeten zich dan heel bewust zijn van die verantwoordelijkheid, die zij een heel stuk directer dragen dan de minister(s).

Tenslotte lijkt het me dat overheidsinstellingen een grotere morele verplichting hebben om zich aan overheidsregels te houden, vanwege de hypocrisie die anders ontstaat (wat is de zin van een overheidsinstelling beboeten, als de boete naar de overheid gaat?).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 TheRule

Voor alle duidelijkheid: ik zeg niet dat de overheid (c.q. haar ambtenaren) gevrijwaard moet worden van aansprakelijkheid, maar alleen maar dat je dat wel moet beperken tot die zaken waarin er sprake is van directe verantwoordelijkheid (de Schipholbrand) en niet bij indirecte (Enschede, Volendam).

@esgigt: Feitelijk is er al een chaos. Ik vind at random razzia’s houden al ruimschoots een stap te ver (los van het feit dat je potentiële criminelen alleen maar slimmer maakt en mogelijk wapentuig alleen maar meer verborgen, oftewel: ze lossen niks op). Ik vind ook de tendens, hier op Sargasso gepubliceerd, dat de politie niet kritisch gevolgd zou mogen worden, een zagen aan de hoeksteen van alles wat ‘beschaving’ heet. Chaos is er al.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 ALO

Het meeste is wat ik te berde wilde brengen is al gezegd, zie TheRule an HansR. Toch nog een paar opmerkingen.

Het is in Nederland mogelijk ambtenaren strafrechtelijk te vervolgen. Bestuurlijke organen niet, en wel omdat de overheid zich zelf moet vervolgen. Diegenen die de stelling van Gödel begrijpen, kennen het probleem.

Enschede en in mindere mate Volendam kenmerken zich door het niet goed controleren van de regels. Ik vind dat de grootste verantwoordelijkheid ligt bij de overtreders en de controleurs in veel mindere mate. Tenzij ze moedwillig handelen natuurlijk. Bij Schiphol waren overheden die hun eigen regels overtraden en zijn er geen acties ondernomen nadat er op gevaar gewezen was.

Een overheid heeft zorgplicht, bij gevangenissen in het bijzonder. Op dit moment is er discussie of zorgplicht verder gaat dan het uitsluitend volgen van de regels.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 phonkee

de immuniteit van een openbaar lichaam als bedoeld in hoofdstuk 7 van de Grondwet slechts dan dient te worden aangenomen als de desbetreffende gedragingen naar haar aard en gelet op het wettelijk systeem rechtens niet anders dan door bestuursfunctionarissen kunnen worden verricht in het kader van de uitvoering van de aan het openbaar lichaam opgedragen bestuurstaak.

Aldus de Hoge Raad in het tweede Pikmeer-arrest (1998). Nog vragen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 RennieB

Mums the word TheRule… Sterke en goed onderbouwde reactie!!

@ Chinaman…

Had de gemeente Haarlemmermeer beter opgelet als de gevangenis een privaatrechtelijke onderneming was geweest in plaats van een publieke zaak?

Eng en gevaarlijk. Schuldigen straffen binnen de verantwoordelijkheid in bovenstaande zaak kan dan eenvoudiger. Echter de rechten van gevangenen zullen dan een non-issue worden. Voorbeelden te over aan de andere kant van de plas. Gevangen leven in sommige gevallen in tenten wegens teveel aan gevangen en een winstmarche die streng nageleefd dient te worden …

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Har

@TheRule: Op zich heb je gelijk dat indirect verantwoordelijk stellen moeilijk ligt en waarschijnlijk leidt tot een indekkingmechanisme, maar helaas werkt het andersom ook. Het is voor politici maar al te gemakkelijk om te eisen dat iets dat betrekking heeft op veiligheid wordt uitgevoerd tegen een budget waarvoor niets goeds te koop is en zich daarna te verstoppen achter “onwetendheid”.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 bicat

Sterk stuk. Vooral het ‘Befehl ist befehl’ doen uw schrijverskwaliteiten sterk uitkomen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 HansR

@bicat
zoekt u literatuur?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 bicat

Beste HansR, geenszins. Ik lach me krom om de WOII-neurose die een enkeling bezielt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 HansR

Wow: Winsemius en Ballin.

Vooral Ballin die heeft een analoge aftredingsgeschiedenis als Donner (moest in 1994 gedurende de demissionaire periode van het kabinet aftreden over de IRT-affaire).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 HansR

Klote: nu ook mis zonder linkjes.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 Emile

Vervolging moet m.i. beperkt blijven tot de kring personen die feitelijk in staat waren tot ingrijpen en dat hebben nagelaten. Dat houdt in dat in ieder geval de leiding van het complex en de hoogstaanwezige functionaris op het moment van de ramp voor de rechter moeten worden gebracht. Mogelijk ook iemand van de brandweer / inspectie van de gemeente. Het is dan vervolgens aan de rechter te bepalen wie strafbaar is.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 Chinaman

Waarde Bicat,
Van een groot schrijver als u waardeer ik de complimenten natuurlijk zeer. U begrijpt natuurlijk direct, dat af en toe een woordje of drie over de grens spreken de lezer wellicht even verheft uit het behoudende vaderlandse en een wijdere blik zouden kunnen bezorgen. Mijn dank voor uw begrip daarvoor.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 Chinaman

@ RennieB
Voor commerciële gevangenenzorg zou ik niet bang zijn. PI’s in Nederland hebben allemaal zeer strikte minimum eisen (op papier tenminste). Als je die om zou zetten in prestatie contracten zou je commercieel toch ongeveer hetzelfde moeten kunnen bereiken met iets minder geld. Geld wat we dan winst noemen. Zorg voor lichamelijk of geestelijk gehandicapte kinderen kan bijvoorbeeld ook al prima commercieel gedaan worden met een beter “resultaat”. In de VS zijn gevangen alleen een politieke speelbal, en het lijkt me in Nederland dan ook ongewenst als politici over elkaar heen gaan buitelen met plannen voor de meest schrikbarend slechte gevangenenzorg.
Voordeel is van commerciële gevangenenzorg is dat de DJI en gemeenten zich dan beter op 1 taak kunnen gaan richten, de controlerende. Zeg nou zelf, in de gevangenissen lopen nu ook voornamelijk uitzendkrachten rond?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#23 Cancel

@TheRule:

Jij ziet volgens mij vergunningen over het hoofd. Degene die een vergunning heeft afgegeven voor een brandonveilig gebouw heeft volgens mij wel een verantwoordelijkheid. Het ligt natuurlijk anders als de situatie is veranderd na het afgeven van de vergunning.

Hier gaat jouw vergelijking ook mank, voor een hele boel andere zaken heb je geen vergunning nodig en hoeft de overheid dus ook niet bang te zijn voor claims.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#24 RennieB

De uitvoerende en controlerende macht zal zeker beter gescheiden zijn. Maar waak voor het moment dat er betonnen hokken ontstaan met meerdere gevangenen in een blok, voorzien van uitsluitend camera bewaking. (recent nog een item bij ik meen 2 Vandaag)

Het lijkt mij een slechte zaak om ook het bewaren van gedetineerden over te laten aan bedrijven die wellicht een omschreven taak hebben, maar beduidend minder belang hebben bij een stuk resocialisatie…

Ik ben het met je eens dat vanuit kosten-oogpunt het een vooruitgang zou kunnen zijn… Maar een die niet opweegt tegen de nadelen. (Verharding, kennis, contacten)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#25 Manyang

Ik vermoed dat de onschendbaarheid van de overheid in dit geval voortkomt uit het gegeven dat de taken, zoals de controle, het verlenen van de bouwvergunning en het vasthouden van die mensen, allen uitgevoerd werden door overheidsorganen. Bestuurslichamen zijn niet strafrechtelijk aansprakelijk voor de besluiten van haar organen. Anders zouden er bijvoorbeeld constant schadeclaims kunnen volgen op iedere weigering van een vergunning.
Waar het op neer komt is dat wij, als Nederlands burgers, ervoor hebben gekozen om bepaalde mensen de verantwoordelijkheid, en de bevoegdheid, toe te kennen om wetgeving te maken en te handhaven. Wanneer dat niet competent gebeurd, hebben we blijkbaar de verkeerde mensen die bevoegdheden toebedeeld.
In feite komt het er dan dus op neer dat we gestraft worden omdat we dit incompetente kabinet nog een kans hebben gegeven. Wat dat aangaat kan de tweede kamer ook verweten worden gefaald te hebben in haar toezichtstaak.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#26 Marco Raaphorst

En Verdonk blijft zitten… !!!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#27 JSK

Wat heeft ze dan gedaan, Marco!!!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#28 Oplawaai

Boeiend om eens na te denken hoe ver de strafrechtelijke vervolging zou gaan als niemand daar immuun voor zou zijn.
Hoe zou dat zitten bij een bedrijf waarvan de top heel snel een bepaald product op de markt zou willen zetten en daarom een enorme druk zet op het personeel om razendsnel een fabriek uit de grond te stampen? En als er daardoor fouten gemaakt worden die mensenlevens kosten? Is dat mismanagement en is dat vervolgbaar?
En hoe zit dat dan met een minister die razendsnel een hoop cellen uit de grond wil stampen en misschien wel zijn personeel teveel onder druk zet? OK, het is een beetje speculatief, maar ik zou het niet vreemd vinden als het zo gegaan is.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#29 Oplawaai

@ Marco: Verdonk heeft inderdaad niks bijzonders gedaan: geblunderd, haar beloftes niet nagekomen en gelogen. Niks nieuws, dus.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#30 Manyang

Voor Verdonk is er niet minder reden om af te treden als voor Dekker het geval was.
Wellicht heeft een verschil in normen en waarden daar iets mee te maken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#31 Snaporaz

Aansprakelijkheid van ambtenaren in België : er moet al sprake zijn van opzettelijke fout of bedrog, of van herhaaldelijke onvrijwillige fouten (met regelmaat) … als ik het me goed herinner.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#32 Chinaman

@Snaporaz
Toch is dat niet echt “eerlijk”. Trend in Nederland is steeds meer de trend om ambtenaren “marktconforme” salarissen te betalen. Het marktconforme risico op strafvervolging bij (niet opzettelijke) blunders ontlopen ze wel. Dat is toch vreemd?
Dit natuurlijk vooral toegestpitst op de overheid/ambtenaren als beheerder/eigenaar van het gebouw.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#33 fietser

“De twee aanwezige bewaarders zijn als verdachte aangemerkt en verhoord. Ook de vermoedelijke aanstichter zit vast.” Het woord ook is hier misplaatst: de twee bewaarders zitten niet vast. Dat valt te lezen in o.a. het artikel op nu.nl waar naar gelinkt wordt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#34 JSK

@Oplawaai:

@ Marco: Verdonk heeft inderdaad niks bijzonders gedaan: geblunderd, haar beloftes niet nagekomen en gelogen. Niks nieuws, dus.

Goh, kan je dit nog onderbouwen? Of is dit net zoals elke discussie waarin jij een ‘kritische’ (doch direct uit de creatieve vriendenkring overgenomen) noot tracht te plaatsen: veel geblaat weinig wol.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#35 JanP

Het lijkt alsof de gehele discussie over het rapport van de onderzoeksraad gaat over of het al dan niet terecht is dat schuldigen zijn aangewezen en worden gestraft. Maar waar de OVV voor is is onderzoek te doen om ervan te leren. Of een minister zich genoodzaakt voelt om te vertrekken is niet van belang (en is m.i. jammer omdat hij nu niet in staat is zijn beleid te verdedigen en om veranderingen in gang te zetten). De structuren, manier van samenwerking, toepassing van regels etc. moet beter, dan kun je zeggen dat er geleerd wordt. Jammer genoeg wordt nu alles in de politieke arena getrokken en dat staat “leren” in de weg.

  • Vorige discussie