Schaliegas verdeelt natie

COLUMN - De discussie over schaliegas wordt zwart-wit gevoerd: er is geen ruimte voor genuanceerde meningen.

De schaliegasdiscussie nadert de mate van polarisatie die we in de jaren ’80 rond kernenergie zagen: een zwaar emotioneel geladen debat, waarin meningen en feiten in een voor een buitenstaander niet meer te onderscheiden kluwen door elkaar lopen. De brede maatschappelijke discussie over energie, begin jaren ’80, liet zien dat er twee compleet uiteenlopende visies op kernenergie als onderdeel van de energiemix bestonden, die elk op zich consistent en rationeel waren. Die wereldbeelden kleuren de percepties en de weging van de feiten.

Voorstanders van kernenergie konden zich eenvoudigweg het verzet tegen hun schitterende technologie niet voorstellen, ze zagen de nadelen waarop de oppositie hamerde werkelijk niet. En omgekeerd konden de tegenstanders niet begrijpen dat hun evidente punten niet serieus werden genomen.

Met schaliegas is het nu van ’t zelfde laken een pak.

Voor het ene wereldbeeld is schaliegas de belofte van hernieuwde vooruitgang. De stagnerende economie moet weer groeien. Als deus ex machina dient zich ineens een enorme wereldvoorraad fossiele brandstoffen aan. Overvloed! Dus lage energieprijzen! Dus welvaart! O ja, er wordt af en toe gezeurd over klimaat, vermoedelijk flauwekul, maar goed mocht er toch iets aan de hand zijn, gas stoot toch veel minder CO2 uit dan kolen? Wat zeuren ze dan nog?

Voor het andere wereldbeeld is schaliegas de baarlijke duivel. In dit wereldbeeld zit niet zozeer de economie in het slop, als wel de planeet. Klimaatverandering gaat de samenleving ontwrichten, en fossiele brandstof is de schuldige. Klimaatbeleid vergt dat het grootste deel van de voorraden fossiel onder de grond blijft zitten. Laten we dan maar beginnen dat schaliegas, dat ook zoveel andere nadelen heeft te laten zitten, om te voorkomen dat we nog verder gaan op een weg die uiteindelijk toch doodloopt.

Tussenposities zijn onbestaanbaar. Wie de nuances zoekt, krijgt direct een label ‘voorstander’ of ‘tegenstander’ van schaliegas opgeplakt.

Naar aanleiding van een eerdere column op Energiepodium sommeerde een mij onbekende mailer me uit te spreken: als ik niet expliciet tegen schaliegas was, móest ik wel voor zijn.

De ongelukkige Jan Vos (Tweede Kamer, PvdA) kreeg de halve wereld over zich heen toen hij zei dat voor schaliegas ‘ja, mits onder strenge randvoorwaarden’ geldt. Tja, op zoveel nuance is de discussie niet berekend. Partijleider Diederik Samsom moest uitleggen dat hij echt tégen schaliegas was. Tenzij zou blijken dat winning schoon en veilig kan. Nee, tenzij – da’s heel wat anders. Het partijcongres maakte er alsnog ronduit ‘nee’ van.

De schaliegasdiscussie splijt niet alleen de natie, maar ook het groene smaldeel. Is het nou het beste om allerlei eisen en voorwaarden te stellen (nee, tenzij) of gewoon een rigoureus nee uit te spreken en acties op te tuigen?

Die tegenstelling is vals, en moet te overkomen zijn, leren de kernenergiediscussie en de waddengasdiscussie. Stevig verzet plaveide juist de weg voor scherpe eisen en randvoorwaarden. Kan de bekritiseerde techniek daaraan voldoen, dan smelten de bezwaren en verdwijnen de protesten, en krijgt de optie een maatschappelijke license to operate. Dat lukte met waddengas, dat zonder natuurschade kan worden gewonnen. Het lukte kernenergie niet om voldoende en voldoende goedkoop genoeg aan de voorwaarden te voldoen. Af door de zijdeur.

Dik kans dat het schaliegasdebat ook zo zal verlopen. Verzet en protest groeit, én tegelijkertijd worden eisen en randvoorwaarden uitgewerkt. Die zullen de productiekosten van schaliegas, die toch al aanzienlijk hoger zijn dan van conventioneel gas, verder opdrijven. De belastingen en marges op conventioneel gas zijn groot. De grote gasproducenten Rusland, Noorwegen en Nederland hoeven maar iets van de marges te laten zakken of de concurrentiepositie van schaliegas in Europa verdampt, en des te sneller naarmate strengere eisen aan schaliegaswinning worden opgelegd.

Wellicht wordt over een jaar of vijftien, als de bodem van het Groningen veld in zicht komt, de schaliegasdiscussie in Nederland weer opportuun. Tot die tijd kunnen we ons dankzij conventioneel gas een moratorium op schaliegaswinning veroorloven, om deze splijtzwam die afleidt van wat er moet gebeuren in elk geval tijdelijk onschadelijk te maken. Dat geeft aandacht en tijd voor effectief beleid. De belangrijkste randvoorwaarde is immers deze: een limiet op wat de wereldeconomie nog aan CO2 in de atmosfeer mag lozen, en een bijbehorende prijs voor CO2. Mét zicht op zo’n limiet kan schaliegas later wellicht een plekje onder de zon verdienen, zónder zo’n limiet blijft elke discussie over welk van de fossiele energiebronnen we het liefste hebben (of het liefst juist niet) zoiets als duwen aan een touw.

Deze column verscheen eerder bij Energiepodium.