ACHTERGROND - U wist misschien al dat er twee dingen zijn die God niet weet: wat er omgaat in het hoofd van een Jezuïet en hoeveel heiligen er eigenlijk zijn. In Spanje kent men het antwoord op die laatste vraag echter wel en u kunt er zelfs van elke denkbare en ondenkbare heilige een beeldje kopen.
Mijn vrouw, dochter en ik waren onlangs op Tenerife en geraakten – behalve op de bruiloft waar we voor kwamen – op een goede dag in een winkel voor religieuze snuisterijen zoals die alleen in Spanje bestaan. Daar zag ik de hier afgebeelde heilige (excuses voor de slechte foto: mobieltje, spiegelend glas) in drie maten. Als Nederlander schoot ik acuut in een Zwarte Piet-reflex. Een neger met een bezem, als dat geen racisme was…
Enig zoekwerk – gelukkig stond de naam van de brave man nog op de foto – leverde een biografie op met licht hagiografische trekjes. Maar wie door de regels heen leest, beseft dat de man heilig geworden is omdat zijn leven één grote aanklacht is geweest tegen de destijds geldende maatschappelijke verhoudingen.
Juan Martin de Porres Velasquez was – ondanks zijn welluidende naam – een onwettig kind van een Spaanse edelman en een vrijgelaten slavin. Hij wilde Dominicaner monnik worden maar de regels in het zeventiende eeuwse Peru beletten hem dat: negers en indianen waren niet welkom in de religieuze ordes, behalve als vrijwillig schoonmaker en manusje van alles, een soort slaafje dus. Martin werd dat – op zijn vijftiende – en maakte binnen de Dominicaner orde de zeer beperkte carrière die binnen de bestaande regels mogelijk was.
Gehoorzaamheid
Toen Martin 24 was besloot de baas van zijn klooster de regels te overtreden en mocht hij toch zijn religieuze geloften doen. Voor wie de Tale Kanaäns (met een Roomsch accent)niet spreekt: kloosterlingen leggen drie zogenaamde geloftes af: armoede, kuisheid en gehoorzaamheid. Dat is wat hen tot monnik of non maakt, of in het geval van Martin: lekenbroeder. Armoede betekent dat ze niets persoonlijk mogen bezitten, kuisheid dat ze celibatair moeten leven en gehoorzaamheid dat ze hun baas (de prior of abt van het klooster) moeten gehoorzamen. Wie dat navraagt bij een kloosterling, krijgt zonder uitzondering te horen dat die laatste gelofte het moeilijkst is.
Om kort te gaan: Martin werd verantwoordelijk voor de zieken- en armenzorg en deed daarnaast – met alle toewijding en nederigheid – allerhande vuile klusjes in de sfeer van schoonmaak, wasserij en keukendienst. Voor de Zwarte Piet-activisten onder ons: er zijn horden, echt hele volksstammen roomblanke heiligen die op precies dezelfde wijze heilig geworden zijn.
Het gaat hier om een klassieke Roomsche heilige met bijbehorende indianenverhalen: als ziekenzorger zorgde hij regelmatig voor wonderlijke genezingen. Hij bleek op meer dan één plek tegelijk aanwezig te kunnen zijn (de genade van ‘bilocatie’), kon bij tijd en wijle vliegen (de genade van ‘levitatie’), verscheen bij leven al op plekken achter slot en grendel om zieken bij te staan (hoe die genade heet, weet ik niet) en kon praten met dieren (een genade die hij deelde met de Heilige Franciscus van Assisi). Een kwart eeuw na zijn dood werd hij opgegraven en bleek zijn lijk niet alleen nog volledig intact: het rook nog lekker ook.
Aan Martin zat echter ook een scherp randje, en ook dat hoort een beetje bij heiligen. Toen hij tijdens een epidemie een patient in zijn eigen bed legde omdat er in de ziekenboeg geen plek meer was, kreeg hij een terechtwijzing van zijn baas, die bang was dat de monniken ook besmet zouden raken. Daarop bood Martin zijn excuses aan omdat hij niet wist dat de gelofte van gehoorzaamheid boven de naastenliefde ging. In zijn hagiografie wordt dat als nederigheid gepresenteerd, maar het is natuurlijk een snoeiharde uitbrander, een wolf in schaapskleren.
Ongehoorzaamheid
Op een goede dag kreeg hij de opdracht rattengif in het klooster te strooien. Martin had tot dan toe de ratten altijd verdedigd door erop te wijzen dat ze honger hadden, maar de gelofte van gehoorzaamheid verplichtte hem het gif te strooien. Daarop riep hij alle ratten in de tuin van het klooster bij elkaar en beloofde ze daar iedere dag te voeren als ze uit het kloostergebouw wegbleven. Daar gingen de ratten mee akkoord en vanaf dat moment hadden de monniken geen last meer van ratten. Het verhaal vormt een perfecte parallel met het verhaal van Sint Franciscus en de wolf van Gubbio, maar heeft een extra facet: het ontduiken van de gelofte van gehoorzaamheid.
Martin de Porres werd tijdens zijn leven al beschouwd als heilige, maar hij werd pas twee eeuwen na zijn door zalig verklaard. Zijn heiligverklaring liet nog eens ruim een eeuw op zich wachten. Op de één of andere manier verbaast het me niet dat die heiligverklaring pas geschiedde onder het pontificaat van de heilige Johannes XXIII. Het verschil tussen beide is trouwens administratief: zowel zaligen als heiligen worden geacht na hun overlijden direct in de hemel terecht te zijn gekomen. Zaligen worden herdacht in de kerkprovincie waar ze vandaan komen, heiligen in de hele kerk.
San Martin de Porres (feestdag: 3 november) is de patroonheilige van mensen met een gemengde etnische afkomst, zoals hijzelf, Italiaanse kappers, herbergiers, mensen die werken in de zorg, armen en armenzorgers, Peruaanse marinepiloten, de Spaanse vakbonden en zij die streven naar harmonieuze relaties tussen mensen van diverse etnische afkomst. Ik weet niet helemaal zeker of de mensen die een rol spelen in de Zwarte Pieten-discussie daar wel onder vallen…
Deze vakantie ervaring verscheen eerder op Apoftgema.
Reacties (7)
…maar hij werd pas twee eeuwen na zijn door zalig verklaard. Zijn heiligverklaring liet nog eens ruim een eeuw op zich wachten. Op de één of andere manier … heiligverklaring … Johannes XXIII.
Inderdaad, een goedmaak-heilige dus.
Stelletje hypocrieten.
Dit is zelfs als fair-balance blogje ver over de top.
En dan mag ik nu zeker van de redactie een van mijn eigen zure blogjes over de kerk hier publiceren. U mag kiezen uit deze of deze. U weet waar u contact met me op kunt nemen.
NB: U kent bv Jeanne d’Arc nog? Verbrand en verguisd door de kerk nadat ze was gekocht voor berechting door een bisschop? In 1909 zalig verklaard, in 1920 heilig verklaard. Nadat in 1905 de scheiding tussen kerk en staat in Frankrijk was doorgevoerd. En u denkt dat er geen verband is? Heiligen zijn PR en niets anders. Is dat wat we nodig hebben? Is dat het antwoord op wat er gaande is in de wereld? Richard met vrouw en kinderen zijn excuuskatholieken. Met een klein verband naar Zwarte Piet om het onderwerp salonfähig te maken.
@1: Maak je niet zo druk. En dat op zaterdagmorgen.
Ik vind het een aardig geschreven stukje dat mij een blik gunt in een wereld waar ik normaal geen kennis van heb. Verder niet zo zwaar aan tillen.
Dat heiligverklaringen een PR-stunt zijn van de kerk lijkt me nogal wiedes. Bij gebrek aan een reëel bestaande godheid is alles wat de kerk doet immers alleen te begrijpen als gebaseerd op aardse motieven.
De verwijzingen naar de zwartepietdiscussie hadden van mij niet zo gehoeven. Het lijkt erop dat meneer Kroes die discussie niet helemaal serieus neemt. Moet hij weten maar hij kan zich minstens rekenschap geven van de gevoeligheid van die discussie.
@1: had je hier op Sargasso al eens een podium voor je Jeanne d’Arc verhaal? Over pr gesproken (voor je boek) ;)
En ik herinner me Laudato Si = Wij van WC-eend ook nog.
@1 en @2: u ziet de kritische nuances in het verhaal niet? Zoals een heilige die als zodanig is opgepimpt met indianenverhalen, de auteur die zijn eigen racisme bekent, dat god onvolkomen is (ze had het aantal heiligen moeten weten, maar blijkbaar weten Spanjaarden het beter) en natuurlijk de uitsmijter: zodra de stier een rode lap ziet, verliest hij alle nuance :)
Ik ben hartstikke jaloers:
Zowel thuis zijn als vakantie houden ;-)
Hoe dan ook, mooi verhaal!!!
Het is tenminste niet zo summier als “De Heiligenkalender”, die komt niet verder dan dit.
N.B.
Ook hier blijkt weer, wat een schoelje de leiding in de
religieuze instituten/kerken/enzovoort had/heeft.
@3: Briljant commentaar @P.J.
-edit-
Om het over #4 maar niet te hebben. Zo zie je ze zelden. Een pareltje zou ik bijna zeggen.
Deze site wordt met de dag religieuzer, klopt dat? Is dat een doel of zo? Hebben jullie ergens een charter of een Big Hairy Audacious Goal waarin staat: vooruit, als we de mensen niet en masse tot linkse geitenwollensokken kunnen bekeren, dan maar the next best thing?