Quo vaditis populares?

OPINIE - Een (verlate) analyse van de verkiezingsuitslag en een pleidooi voor een nieuwe linkse boodschap.

Goede literatuur zegt soms meer in een paar regels (en doet dat beeldender) dan paginalange analyses ooit zouden kunnen. Zo ook de volgende passage uit George Orwells Coming Up for Air (p. 13 van de recente Penguineditie), waar de protagonist George Bowling, een vijfenveertigjarige verkoper van verzekeringen in bezit van vrouw, kinderen, kunstgebit en een huis op afbetaling, het volgende opmerkt:

Merely because of the illusion that we own our houses and have what’s called ‘a stake in the country’, we poor saps […] are turned into [the property developer’s] devoted slaves for ever. We’re all respectable householders – that’s to say Tories, yes-men and bumsuckers. Daren’t kill the goose that lays the gilded eggs! And the fact that actually we aren’t householders, that we’re all in the middle of paying for our houses and eaten up with the ghastly fear that something might happen before we made the last payment, merely increases the effect. We’re all bought, and what’s more we’re bought with our own money. Every one of those poor downtrodden bastards, sweating his guts out to pay twice the proper price for a brick dolls’ house that’s called Belle Vue because there’s no view and the bell doesn’t ring – every one of those poor suckers would die on the field of battle to save his country from Bolshevism.


In een paar woorden verklaart bovenstaande passage de overwinning van de VVD bij de recente Tweede Kamerverkiezingen. Zoals Rutte en zijn vrienden van de Telegraaf, Elsevier en Quote maar al te goed beseffen is angst voor ‘de Roden’, hogere belastingen en herverdeling het beste recept om mensen zover te krijgen dat ze zich uitleveren aan een partij die liever opkomt voor werkgevers dan werknemers, en liever voor grote bedrijven dan het MKB.

Kortom: de VVD heeft uitermate succesvol gebruik gemaakt van het psychologische mechanisme dat bekend staat als loss aversion, het gegeven dat de angst om iets te verliezen psychologisch aanzienlijk zwaarder weegt dan het vooruitzicht iets te winnen. In samenwerking met de psychologisch diepgewortelde, maar niet altijd rationele voorkeur voor de status quo zorgt een mechanisme als loss aversion ervoor dat rechtse partijen een inherent voordeel hebben in de strijd om de kiezersgunst – althans in een welvarend land als Nederland.

Historisch gezien is rechts dan ook altijd groter geweest dan links. Zelfs het kabinet Den Uyl, ‘het meest linkse kabinet ooit’, was voor zijn parlementaire meerderheid afhankelijk van zowel de KVP als de ARP. Toen de PvdA bij de daaropvolgende verkiezingen maar liefst tien zetels won, bleek rechts niettemin over een meerderheid te beschikken. Het kabinet Den Uyl werd immers opgevolgd door Van Agt I, een samenwerking van CDA en VVD. Bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen verloor rechts (VVD+PVV+CDA+CU+SGP) weliswaar zes zetels, maar behield desondanks een krappe meerderheid van 77 zetels. Links (PvdA+SP+GL+PvdD) kwam ondanks een winst van twee zetels niet verder dan een totaal van 59 zetels.

Het vormen van een ‘groot links blok’, dan wel een gemeenschappelijk (links) program op hoofdlijnen zal aan deze fundamentele verhouding tussen links en rechts, vermoed ik, weinig veranderen.

In plaats daarvan is het wellicht nuttiger voortdurend te blijven wijzen op de zwaar ideologische, weinig pragmatische en soms zelfs semi-religieuze aspecten van het modern-rechtse gedachtengoed. Zo mag er om te beginnen wel eens een einde worden gemaakt aan de fictie dat de VVD een middenpartij is. Op sociaal-economisch gebied staat er immers (op wat halve garen na) geen enkele partij rechts van ze. Woordvoerders van linkse partijen zouden de Ferry Mingeles en de Frits Westers van deze wereld daar best eens op mogen wijzen. Met andere woorden: als de SP zich ergens ‘op de flanken’ bevindt, dan doet de VVD dat dus ook.

Bovendien is het op dit moment zo dat iedere inkomensgroep in Nederland rond de veertig procent van het inkomen (pdf) kwijt is aan het geheel van werknemerspremies, inkomstenbelasting en indirecte belastingen. Wanneer de VVD ervoor pleit dat de hogere inkomens verder moeten worden ontzien, betekent dit dus dat veelverdieners, procentueel gezien, een lagere bijdrage gaan leveren aan de overheidsuitgaven dan de lage en middeninkomens. Ooit was dat natuurlijk conservatief, maar inmiddels mag dit standpunt best revolutionair worden genoemd. Indien dit soort zaken voortaan regelmatig wordt benadrukt, zullen loss aversion en de status quo bias wellicht eens in het voordeel van links gaan werken.

Foto Flickr cc Shirley de Jong

Reacties (15)

#1 HPax

1. ‘Coming up’ is uit 1939, 2. Animal Farm uit 1945, 3. ‘1984’ uit 1948/49.

Ik heb 1. nooit gelezen, maar vermoed dat tussen 1. en 3. Orwell kennis heeft genomen van Hayek’s ‘ The Road to Serfdom’ uit 1944. Dat laatste boek vertelt waarop een ‘linkse boodschap’ altijd op moet uitdraaien. De ’nieuwe’ als die oude van de USSR, Pol Pot, Mao en hun kolonies.

  • Volgende discussie
#2 Ernest

Hpax, als je wat meer belangstelling had getoond voor Orwell, had je geweten dat hij al voor 1939 antistalinistisch was.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Ernest

+ voor het artikel, en + om Orwell weer eens te noemen. Die man was ok.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Jeroen Laemers

@2: het is mij al vaker opgevallen dat conservatieven Orwell graag claimen als een van de hunnen, ongeveer op dezelfde manier als de Partij het vliegtuig zou hebben uitgevonden (1984, deel 2, hoofdstuk 5).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Reinaert

Leuk stukje maar ik zie geen pleidooi voor een nieuwe linkse boodschap.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Krekel

@1,

Je hebt inderdaad een heel verkeerd beeld van Orwell. Zoals #2 al zei heeft hij (in elk geval) reeds in ‘Homage to Catalonia’ (1937) zijn weerzin tegen het stalinisme al uitgesproken, daar had hij Hayek dus niet voor nodig. Verder heeft hij nog in 1946 (in zijn essay ‘Why I write’) zijn voorkeur voor het democratisch socialisme (niet: sociaal-democratie) expliciet herhaald, en ook in zijn journalistieke werk erna zijn geen aanwijzingen te vinden dat hij er ooit anders over is gaan denken. Tot slot lijkt het me gewoon erg onwaarschijnlijk dat Orwell zeer onder de indruk van Von Hayek zou zijn geraakt, maar misschien spreek ik dan niet echt objectief maar meer als iemand die erg onder de indruk is van Orwell en niet zozeer van Von Hayek.

Von Hayek was bovendien helemaal niet tégen ‘Serfdom’ of horigheid zo je wilt, dat is een misverstand, hoewel dat inderdaad wel de centrale gedachte is van zijn ‘The Road to Serfdom’. Echter, eenmaal geconfronteerd met Pinochets totalitaire dictatuur, waarin door middel van ongeveer 30.000 gemartelden en zeker 3000 ‘verdwijningen’ een heel volk tot ‘serfdom’ gegeseld werd, was Von Hayeks reactie niet een van afkeer maar juist een van bewondering. Hij stond op goede voet met de junta, en als eerbetoon aan de coup waarin Allende vermoord werd organiseerde Von Hayek zelfs eens een jaarlijkse bijeenkomst van zijn Mont Pelerin Genootschap in het badplaatsje waar de coup voorbereid werd.

Je ziet, het was dus niet zozeer de horigheid of ‘serfdom’ an sich waar Von Hayek een probleem mee had, het was de ‘road’ ernaartoe. Hij hield gewoon niet van omwegen, snap je?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 HansR

Waarom wordt goede literatuur (?) toch altijd gerelateerd aan die vermaledijde Nederlandse politiek? Is er nu echt niets beters? Kunnen we het nergens anders over hebben? Is dat nu werkelijk zo interessant? Die literatuur gaat daar echt niet over. Nu niet, nooit niet. Zelfs de Max Havelaar ging daar niet over. Niets gaat daar over. En als literatuur wel over Nederlandse politiek gaat is het geen literatuur maar een misvatting van de critici.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 HansR

@Krekel

… een heel volk tot ‘serfdom’ gegeseld werd, was Von Hayeks reactie niet een van afkeer maar juist een van bewondering.

Je begrijp HPax’ voorkeur voor Von Hayek erg goed, je begrijpt HPax erg goed :)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 gronk

Related: Debt, the first 5000 years. Een van de dingetjes d’r uit: die erfzonde waar sommige religies hun glovigen mee opzadelen, waarom eigenlijk? Knevelen en knechten met schuld, het zit ons gewoon ingebakken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Kalief

De PvdD links, CU rechts en D66 in geen van beide kampen? Partijen worden blijkbaar ingedeeld hoe het de schrijver toevallig uitkomt. De enigen trouwens die beweren dat de VVD een middenpartij is zijn de extreem-rechtsen voor wie alle anderen linkser zijn dan henzelf.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Klokwerk

Maar Kalief heeft u dan helemaal geen kranten gelezen de afgelopen weken? :)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 su

Professor Hayek is also probably right in saying that in this country the intellectuals are more totalitarian-minded than the common people. But he does not see, or will not admit, that a return to ‘free’ competition means for the great mass of people a tyranny probably worse, because more irresponsible, than that of the State. The trouble with competitions is that somebody wins them. Professor Hayek denies that free capitalism necessarily leads to monopoly, but in practice that is where it has led, and since the vast majority of people would far rather have State regimentation than slumps and unemployment, the drift towards collectivism is bound to continue if popular opinion has any say in the matter.

Review by Orwell: The Road to Serfdom by F.A. Hayek / The Mirror of the Past by K. Zilliacus Observer, 9 April 1944

http://thomasgwyndunbar.wordpress.com/2008/10/09/george-orwell-review/

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Krekel

Oh, fantastisch @12. Ik was niet op de hoogte van het bestaan van deze bespreking.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 pedro

Orwell is tegen alle totalitaire systemen en niet alleen tegen linkse totalitaire systemen. Animal Farm en 1984 zijn aan het eind van / vlak na WOII geschreven, en gericht op alle totalitaire systemen. Tijdens de Koude Oorlog is het idee gepropageerd, dat zijn boeken alleen op het communisme / stalinisme betrekking zouden hebben. Koude Oorlogspropaganda dus. Sommige mensen leven nog steeds in de jaren 50.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 HPax

@ 12 su

1] De Moderne Economie (ME) = vrije markt, ondernemersvrijheid, schept rijkdom en rijken, en daarom ook armen. De laatsten houden nieuwe kansen, niemand verplicht je werknemer te blijven en nooit is iemand even arm.
Ook monopolies (‘corners’)* hebben klanten nodig, geen monopolie kan eeuwig duren, dit onder de conditie van de werking van de vrije markt in een algemeen democratische context.

2] Een staats’economie’ schept massa’s armen. En zijn er dan geen Rijken meer? Reken maar! Neem als voorbeeld ‘Animal Farm’ of in de praktijk Cuba of de DDR. Een kleine, vrije, tyrannieke klasse zal zich in 2] rijk stelen. Dit zullen doen ook als ze het eerst niet wilden.

Ik denk dat die stelende Zilliacus tot die klasse zou zijn gaan behoren, of dat als Labour-partijganger eigenlijk al deed. En dat is wat Hayek dat soort lui verweet.
Als zij niet (Zilliacus c.s.) de problemen zien die hun ambitie met zich meebrengt, komt dat ‘voornamelijk omdat zij bewust of onbewust aannemen dat zij het zullen zijn die dit probleem (een rechtvaardige economische ordening) voor de anderen zullen regelen.’ (Hayek II, p. 249).

Kortom, zij willen de baas spelen en de rest is bijzaak. Terecht merkt Furet op: ‘Door het einde van het communisme werden intellectuelen een historisch studieobject dat net als het fascisme (of het nationaal-socialisme) aan een nauwkeurig onderzoek kan worden onderworpen.’ (Furet, op. cit.). ‘

3] Samengevat: de productieve ME is Vrijheid en sanctioneert met de deurwaarder,
de tyrannieke politieke economie is relatief improductief en straft met de beul. Kies maar. En kom niet met het Paradijs aanzetten.
* Denk maar aan die ‘peppercorner’.

  • Vorige discussie