Praktisch pacifisme

Foto: Paul G (cc)

OPINIE - Geconfronteerd met oorlogsverhalen overvalt me altijd een gevoel van machteloosheid. Zo ook afgelopen 4 mei, toen ik de herdenkingsbijeenkomst bij voormalig kamp Westerbork bijwoonde. Machteloosheid, want hoe los je een oorlog op? Maar meer nog: machteloosheid, omdat mensen elkaar op microniveau doorlopend geweld aandoen, meetrekken in een stille oorlog. Dat we in Nederland niet hoeven te vrezen voor een bom op ons dak, is meer een kwestie van mazzel dan van de deugdzaamheid van ons volk.

Op 4 mei sprak mevrouw Lous Steenhuis-Hoepelman bij de dodenherdenking in Westerbork. Ze vertelde haar verhaal, dat van concentratiekamp naar concentratiekamp leidde, en haar uiteindelijk weer terug bracht bij haar moeder, die de hele oorlog verzetswerk had gedaan. Ze sloot haar verhaal af met wat ze als haar levensopdracht is gaan zien:

Om steeds weer te vertellen wat de gevolgen zijn van vervolging, vernedering en discriminatie. Want nooit mag de herinnering vervagen aan de gruweldaden waar mensen toe in staat waren en waar wij, mensen van nu, evenzeer toe in staat zijn.

Is geweld inherent aan de menselijke natuur, of wordt het van generatie op generatie doorgegeven via een vicieuze cirkel? Kerstin Uvnäs-Moberg schrijft in haar boek The Hormone of Closeness:

A childhood marked by separations, threats and violence creates a more aggressive and fearful inner picture which of course influences the individual in all phases of life. These early experiences have an effect on whether one interprets events in a positive or negative way, and impact on the person’s ability to trust or distrust other people. (1)

Geweld, of dat nu met bommen en tanks is waar twee landen met elkaar strijden, of met schelden en uitsluiten waar twee mensen met elkaar in conflict raken, is iets dat je aanleert. Niet omdat je een slecht mens bent of wordt, maar als ‘coping strategy’, als een manier om je staande te houden in een wereld die vijandig aanvoelt.

Als we dus toe willen naar een wereld die vreedzamer is, zullen we moeten beginnen elkaar te vertrouwen. Dat betekent dat we uitgaan van de goede intenties van de ander, maar dan natuurlijk evenzeer dat we elkaar alleen met goede intenties tegemoet treden. Eenvoudig zal dat niet zijn, want als je eenmaal een ‘fearful inner picture’ hebt, kom je daar maar zo niet weer vanaf. Dat vraagt om ofwel een grote hoeveelheid reflectie, ofwel de liefdevolle toewijding en betrouwbaarheid van andere mensen.

Reflectie is de vloek en de zegen van de mensheid. Ons abstractievermogen heeft ons welvaart gebracht. Maar onze intelligentie heeft het ook mogelijk gemaakt elkaar langdurig te verachten. Die verachting kan pas opgeheven worden als we elkaar begripvol tegemoet treden en de angel uit ons wraakgevoel halen. Praktisch pacifisme hangt ervan af.

(1) Uvnäs-Moberg, K., The Hormone of Closeness, London: Pinter & Martin, 2013 (1e druk in het Zweeds: 2009), p. 105-106

0

Reacties (31)

#1 roland

” .. onze intelligentie heeft het mogelijk gemaakt elkaar langdurig te verachten”
Hoe intelligenter hoe meer verachting en hoe langduriger??

  • Volgende discussie
#2 Henk van S tot S

@1:
Gluiperige slimheid is ook een vorm van itelligentie!
Neem volgende maar als voorbeeld (laatste zin):

“De vader van Hitler was autoritair (= Hij wilde het alleen voor het zeggen hebben: iedereen moest luisteren en doen wat hij zei!).
Zo kwam Adolf, toen 7 jaar oud, op de plaats van de oudste van de kinderen (omdat zijn oudste broer het huis was ontvlucht). Hij werd nu slachtoffer van zijn vaders kordaatheid en brutaliteit.
Hitlers vader was gewelddadig. En ook Adolf had ‘losse handjes’. Slaan werd goed gepraat: het was goed voor de opvoeding.
Er werd zelfs ooit een familielid vermoord omdat deze gebrekkig was.
Adolf Hitler was een intelligent, erg lui kind zonder sociale vaardigheden; hij had erg veel moeite in het contact maken met anderen. Hij haalde veel kattenkwaad uit, en hij gaf toe dat hij een kwajongen was. ”

Bron:
http://members.home.nl/keesdebrouwer/wereldoorlog_II/02_adolf_hitler.htm

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Daan

Ja en zo doen wij mensen in deportatiecentral van ons asiel systeem ook steeds meer geweld toe. het recht tot protest word met geweld onderdrukt door justitie toegang tot vertrouwensartsen wordt ontzegt en ga zo maar door de nederlandse staat zou zich eens moeten verantwoorden voor haar misdaden tegen de mensheid en zeker voor mensen die in gevlucht zijn want je vertrekt echt niet zonder rede uit je land van herkomst.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Amateur Commenter

@3: Dat kan ik alleen maar beamen. Echter, wat ik schreiender vind is het feit dat kinderen nauwelijks in aanmerking komen voor humane rechten.

Wordt een kind door een ouder mishandeld en heeft deze dat meerdere keren al aangegeven? Pech dan, kunnen we niets voor doen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 objectief

Van een masterstudent filosofie zou ik toch verwachten dat die niet zomaar de standaard tweede wereld oorlog verhalen als zoete koek slikt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Klokwerk

Eens met de strekking van het artikel. Door een niet-defensieve of agressieve houding ontmoet je zelf ook minder weerstand. Agressie en non-agressie bevestigen zichzelf.

Dit inzicht komt in de filosofie overigens regelmatig terug. Het sterkst in het taoïsme.

Hoe dan ook jammer dat ook hier weer mensen zijn die menen dat een discussie waarbij WOII genoemd wordt niet gevoerd zou mogen worden. Zo gaan de wijze woorden van de overlevers daarvan natuurlijk meteen verloren hè?

WOII betekent tot nu toe een kentering in mentaliteit. Voor WOII was discriminatie en geweldpleging nog regel in de geschiedenis van de mensheid. Ook het westen maakte zich er nog uitgebreid schuldig aan, middels wetgeving en als koloniale macht. Na WOII hebben we de mensenrechten ingesteld en gaan we uit van vrijheid, gelijke rechten en een rechtsstaat. Dat is een breuk met onze eigen geschiedenis.

Maar daarmee is onze mentaliteitsverandering nog niet “af”. Als we niet blijvend willen leren van WOII en zo slordig blijven omspringen met de mensenrechten als we nu vaak doen, dan vrees ik dat onze huidige oase van vrede en de bijkomende welvaart in de geschiedenis van de mensheid slechts een tijdelijk verschijnsel zal zijn.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 gbh

@6: die kentering vind ik flauwekul, discriminatie is echt niet minder geworden alleen wordt deze nu verpakt in eufemistische rookgordijnen zoals Islam critici, Joden critici en gelukszoekers.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Klokwerk

De kentering zit hem ook meer in de intentie, in de uitvoering schort het er nog wel eens aan. Maar los van al die dingen die je opnoemt die er zijn, er zijn nu wel genoeg mensenrechtenorganisaties en organen die gelijke behandeling garanderen. En dat is toch al heel wat anders dan de discriminatiewetten die tot WOII (en nog een tijdje daarna) ook op ons continent nog heel gewoon waren en zich echt niet beperkten tot nazi-Duitsland.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 lapis

Ik weet niet wat de les over pacifisme is die je uit WOII moet trekken. Toen Hitler het Sudetenland eiste in ’38 waren de Britten, Fransen en Tsjechen (voornamelijk onder druk van die eersten) pacifistisch en gaven ze Hitler zijn zin. In ’39 rolden de Duitse tanks daarna alsnog ook door de rest van Tsjechië. Toen Hitler daarna Dantzig eiste (waar hij op zich een redelijke claim op had, er woonden immers bijna alleen maar Duitsers) besloten de Britten en Fransen niet meer pacifistisch te zijn en Hitler met geweld een halt toe te roepen. WOII was vervolgens een feit.

Ik denk dat dat begin van WOII ons ook leerde dat sommige mensen helemaal geen zin hebben in vrede, en dat ze het goede vertrouwen dat je ze geeft zien als een zwakte die kan worden uitgebuit. Dat is een fundamentele zwakte van dat pragmatisch pacifisme; het gaat ervan uit dat iedereen in essentie goed is, en dat je door goed te handelen die goedheid in andere mensen naar boven brengt. Maar wat als het kwaadheid naar boven brengt, namelijk het idee dat je van de goedheid van de ander misbruik kunt maken?

Volgens mij kan langdurige vrede alleen bestaan tussen twee zichzelf respecterende partijen die van elkaar weten dat provocaties van de ene richting de andere partij zullen worden bestraft, en dat de vrede beter is dan die bestraffing. In zo’n situatie kunnen hopelijk gevoelens van verwantschap en broederlijkheid dan bij wijze van een natuurlijk proces ontstaan.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 gbh

@8 Na WWII waarin vrijwel iedereen wel familie of bekenden begraven had was het een lange tijd nie wieder.

Lijkt alleen wel of wij zulke idioten zijn dat wij een paar generaties verder blijkbaar weer wakker geschud moeten worden omdat herinnering vervaagd, hopelijk alleen niet met WWIII.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 su

@9: Je verwart pacifisme met appeasementpolitiek.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 lapis

@11: Kun je het verschil uitleggen? Ik vind dat in de context van dit draadje wel relevant.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Gladiool

@6: ‘Door een niet-defensieve of agressieve houding ontmoet je zelf ook minder weerstand. Agressie en non-agressie bevestigen zichzelf.’

Mee eens, maar wat dacht je van een passief-agressieve houding?
De meest onbespreekbare van alle houdingen? Zoals dedain, neerbuigendheid, met de nek aankijken, ontwijken, ontkennen, negeren, verheven denken, ons kent ons, etc… Het is een raar soort zelfbevestiging van leugens en bedrog en drogredeneringen.
Dat is een puist die groeit en zal openbarsten. Keer op keer.
Het is de moeder aller oorlogen en twisten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 su

@12: Appeasementpolitiek is geen ideologische tegenstand tegen het gebruik van geweld. Dat is pacifisme wel.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 pedro

@9:

Toen Hitler het Sudetenland eiste in ’38 waren de Britten, Fransen en Tsjechen (voornamelijk onder druk van die eersten) pacifistisch

Met pacifisme had dat weinig te maken.

Volgens mij kan langdurige vrede alleen bestaan tussen twee zichzelf respecterende partijen die van elkaar weten dat provocaties van de ene richting de andere partij zullen worden bestraft, en dat de vrede beter is dan die bestraffing

Dat is een achterhaalde politieke theorie uit de zestiger jaren van de vorige eeuw, door de Amerikanen zonder succes toegepast in Vietnam (hamlets).

@10:

Lijkt alleen wel of wij zulke idioten zijn dat wij een paar generaties verder blijkbaar weer wakker geschud moeten worden omdat herinnering vervaagd, hopelijk alleen niet met WWIII

Inderdaad. Volgens mij heeft dat te maken met het toenemend individualisme, of beter gezegd nadat we enkele generaties geleden in heel grote saamhorigheid geloofden (en daar de verzorgingsstaat op hebben gebouwd), geloven meer mensen nu weer, dat ze alles alleen kunnen en dat alles, wat ze bereiken, hun eigen verdienste is. In tijden van oorlog worden we er aan herinnerd, dat er ook slechte mensen zijn, die geen vrede willen, en die je zo alles af willen pakken, wat je hebt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 objectief

@15:
Kennelijk nooit gehoord van de Thirtyniners, de groep Britten die meende dat Groot Brittannië pas in 1939 tot oorlog in staat was.
Het grote misverstand over München 1938.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 Andy Cap

@12: Er zijn verschillende visies op het pacifisme (mogelijk). Zo sluit pacifisme bijvoorbeeld het recht op zelfverdediging niet per se uit. En dan is het dus vervolgens de vraag hoever je moet gaan met appeasement(-politiek).

De gedachte dat pacifisme ervan uitgaat dat iedereen in essentie goed is, en dat je door goed te handelen die goedheid in andere mensen naar boven brengt, getuigt van een primitieve opvatting inzake het pacifisme. Pacifisme kan ook berusten op het inzicht dat het toepassen van geweld altijd de slechtste optie is, niet alleen voor het slachtoffer, maar ook voor de dader.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 Klokwerk

@Gladiool: Inderdaad, dat zijn gedragingen die hetzelfde als antwoord oproepen en het valt dus onder diezelfde noemer. Iemand die altijd rottigheid ontmoet zou je eens moeten aanraden voor de verandering met een glimlach over straat te gaan en als iemand niet zo aardig overkomt beginnen met zelf vriendelijk te blijven (waarbij je best tegelijkertijd je grenzen mag aangeven). Het leven wordt er een stuk gemakkelijker door.

@Lapis: Uitgaan van een basishouding van vriendelijkheid en vertrouwen betekent mijns inziens niet dat je alles tot op het einde moet blijven tolereren. Maar goed, ik ben dan ook niet 100% pacifist. Ik pleit voor een pacifistische basishouding.

@Pedro: Ik denk naast een slecht geheugen en weinig vermogen te denken over lange termijngevolgen ook dat de angst van mensen meespeelt. Ja, het is belangrijk de les te blijven herhalen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 lapis

@14 en @15: Goed, maar met ‘pacifisme’ bedoel ik dus even het ‘praktisch pacifisme’ zoals het wordt beschreven in #0. Neem: “[a]ls we dus toe willen naar een wereld die vreedzamer is, zullen we moeten beginnen elkaar te vertrouwen. Dat betekent dat we uitgaan van de goede intenties van de ander, maar dan natuurlijk evenzeer dat we elkaar alleen met goede intenties tegemoet treden.” In de context van het Sudetenland leg ik dat uit als dat ik Hitler erop vertrouw dat het hem gaat om alleen het Sudetenland, en dat hij niet een paar maanden later alsnog de rest van Tsjechië annexeert.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 su

@19: Dannog vind ik het nogal vergezocht om te denken dat Chaimberlain uitging van de goede intenties van Hitler. De geallieerden waren gewoonweg onvoorbereid voor nog een wereldoorlog.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 lapis

@20: Maar dat maakt niet uit voor mijn bewering. Ik zeg niet dat Chamberlain zich daadwerkelijk liet leiden door ‘praktisch pacifisme’, ik zeg dat als hij zich had laten leiden door (mijn lezing van) praktisch pacifisme zijn handelingen hetzelfde waren geweest.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 Klokwerk

Ik kan natuurlijk niet voor Jojanneke spreken maar wat ik verdedig is een basishouding van vriendelijkheid en vertrouwen, waarmee je inderdaad naar mijn idee over het algemeen meer goed mee oproept en je het jezelf zo makkelijker en leuker maakt. Dat betekent echter niet dat je geen grenzen mag stellen, jezelf niet zou mogen verdedigen tegen agressie of zuiver naïef moet blijven als iemand misbruik probeert te maken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#23 lapis

Maar dan vraag ik me af wie zich aangesproken zou moeten voelen door die oproep tot verdraagzaamheid. Weinig mensen die zich als een hufter gedragen in diplomatieke situaties vinden zichzelf ook een hufter (GeenStijl en Brussen daargelaten), het gaat er denk ik vaak eerder om waar je grenzen trekt.

De meeste Amerikanen die ik bijvoorbeeld sprak die de Irak-oorlog steunden geloofden naar mijn inschatting oprecht dat ze met die oorlog uiteindelijk mensen een plezier deden, zelfs als die mensen dat zelf (nog) niet wisten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#24 su
  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#25 Klokwerk

Inderdaad is zelfkritiek in de meeste gevallen nogal lastig, ik denk dat de oproep met name moet gelden voor de mensen die ervoor open staan.

Overigens mag het dan wel lonen, het is niet zomaar even makkelijk de discipline op te brengen altijd eerst vriendelijk te blijven. Niet voor niets zien in Japan de mensen vriendelijkheid en gedrag wat wij dociel zouden noemen juist als uitingen van persoonlijke kracht (en het uiten van negatieve emoties als een teken van zwakte: dan heb je jezelf niet in de hand).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#26 objectief

@21:
In tegenstelling tot Groot Brittannië beschikte Duitsland niet over lange afstands bommenwerpers.
Göring liet in 1938 het prototype daarvan tot schroot maken.
Hitler was niet overtuigd van de goede intenties van Chamberlain, dat staat vast.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#27 gbh

@25: Ik geef toe dat mijn beeld van Japanners enigszins vertroebeld is, de vader van een vriendin van mij heeft in een Jappenkamp gezeten en is 30 jaar later alsnog overleden omdat zijn nieren kapot waren geslagen maar die vriendelijkheid in Japan is er alleen naar diegenen die hoger staan in de pikorde.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#28 objectief

@27:
Als je weet hoe het westen Japan behandelde, sinds 1853, kun je je voorstellen dat Japanners dat westen niet welgezind waren.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#29 Henk van S tot S

@28:
Zou het zelfde ook moeten gelden voor de slachtoffers van de kruistochten?? ;-)
En de redenering verder volgend zou er binnenkort wel een leger, bestaande uit pedopater-slachtoffers het Vaticaan kunnen binnenvallen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#30 Klokwerk

Dat ik dat aspect van de Japanse cultuur aanhaal wil natuurlijk niet zeggen dat ik alle culturele aspecten van Japan zou willen kopiëren. Alsjeblieft niet zeg. Japanners zijn ontzettend conservatief, traditioneel en keihard voor zichzelf en lageren in rang. Als er agressie is dan is er ook extreme agressie, en los daarvan komen Japanners dan wel vriendelijk maar ook vaak nogal afstandelijk over.

Maar toch. De norm is geen negatieve emoties tonen, geen overlast geven en vriendelijk zijn tegen vreemden. Huftergedrag kan je met een vergrootglas zoeken, straatcriminaliteit is er heel zeldzaam en ze zijn zo netjes: de straten zijn brandschoon terwijl er geen vuilnisbak is te bekennen.

Ze doen er kortom zowel dingen fout als goed.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#31 lapis

Zou het zelfde ook moeten gelden voor de slachtoffers van de kruistochten?? ;-)

Inderdaad. Ik zou dat in ieder geval wel begrijpelijk vinden. Zo heb ik ook een schurfthekel aan Denen; wat er toen gebeurd is in Dorestad vergeet je niet zomaar.

  • Vorige discussie