COLUMN - Afgelopen woensdag zag ik ze liggen in de schappen van de Albert Heijn: pepernoten. (Of kruidnoten, daar wil ik vanaf wezen.) Dat deze lekkernij het grootste deel van het jaar niet leverbaar is, is één van de meest bizarre aspecten van de Nederlandse cultuur. Pepernoten zijn immers altijd lekker en moeten derhalve altijd te koop zijn. Dat geldt wat mij betreft ook voor andere zogenaamde seizoensgerechten en ik was blij toen mijn avondwinkel rond de laatste jaarwisseling pepernoten, kerstkransjes, oliebollen en paaseieren had uitgestald. Het kan dus toch, dacht ik.
Nu ken ik verschillende mensen die (zonder daarbij ooit de bevindingen van psychogastronomisch onderzoek te citeren) stellen dat je meer geniet van pepernoten omdat ze beperkt leverbaar zijn. Meer in het algemeen, vervolgen ze, is het zinvol om je af en toe van dingen te onthouden. Vasten, zo is dan de volgende stap, doe je om jezelf een plezier te doen. Leuk verzonnen, maar in feite komt daar een religieus-apologetische aap uit de mouw.
Ik kan daar niet goed tegen. Religie hangt van de irrationele aspecten aan elkaar. Het bestaan van god of goden is onbewijsbaar. Het hiernamaals, al dan niet met helse straffen en hemelse beloningen, is een ontoetsbare hypothese. Dat de Bijbel (Koran, Boek van Mormon…) werkelijk is geopenbaard, is een geloofsaanname. Enzovoort, et cetera und so weiter. Deze irrationaliteit is alleen maar menselijk. Of we het leuk vinden of niet, ons halve leven hangt van irrationaliteit aan elkaar. Dat is helemaal niet erg, zolang we dat maar onder ogen zien.
Als gelovigen willen vasten, moeten ze dat doen, zolang ze maar erkennen dat het een religieuze traditie is. Kom niet aanzetten met argumenten die dit irrationele gedrag een schijn van rationaliteit geven, zoals dat je dingen meer waardeert door ze zeldzaam te maken.
Of dat vasten de geest zou verdiepen. Het schijnt me toe dat je, als je tijdens het vasten tot een inzicht komt, dat inzicht ook anders wel zou hebben gekregen. Wie nieuwe ideeën wil opdoen, kan beter een borrel halen in de kroeg en daar een gesprek aanknopen. Ik heb trouwens ook nog nooit gehoord van een kunstenaar die, door een tijd niet te eten, beter begon te schilderen.
Dat aandragen van quasi-rationele argumenten om iets irrationeels te rechtvaardigen, gebeurt ook bij andere religieuze gedragingen dan het vasten. Ik zal geen moslim verbieden zijn gebeden te zeggen, maar kom niet bij me aan met het argument dat de islamitische gebedshoudingen zo fantastisch zijn omdat ze neerkomen op een work-out waarbij alle spieren worden getraind. Ik zal geen christen verbieden de zondagsrust in acht te nemen, maar zeg me niet dat die verplichte rustdag voor iedereen goed is, want dat is niet zo, zelfs – of juist! – niet vanuit een christelijk perspectief. Ik zal niemand verbieden irrationeel te zijn, maar presenteer het niet alsof irrationaliteit wél rationeel is.
Niet alleen versterk je zo het idee dat gelovige mensen kleinzielige magnieters zijn, die anderen, desnoods met verzonnen argumenten, in hun vrijheid willen inperken, maar het leidt ertoe dat onbewezen aannames een schijn van plausibiliteit krijgen en worden toegepast op gebieden waar ze geen rol hoeven spelen. Om terug te keren naar de vasten: onthoud je van schijnrationaliseringen, want voor je het weet gaan ook niet-gelovige mensen denken dat je extra geniet als iets zeldzaam is, en liggen zonder goede reden acht maanden lang de pepernoten achter slot en grendel.
Reacties (23)
Doe je morgen ook mee aan de Elfstedentocht?
-Nee, ik ben gisteren al geweest, ik sla effe een dagje over.
Roep je de confessionele partijen nu op zichzelf op te heffen, Jona? :)
Juist die partijen presenteren hun confessionele punten in toenemende mate met “seculiere” argumenten. Het door jou genoemde verbod op koopzondagen is daar een goed voorbeeld van.
“Pepernoten zijn immers altijd lekker en moeten derhalve altijd te koop zijn.”
Yeah! Waar kan ik de petitie tekenen?
Om zaken die ons wetenschappelijk systeem, dat uiteindelijk begrenst wordt door onze zintuigen plus cognitief denkvermogen, te boven gaan maar te karakteriseren als irrationeel, vind ik veel te kort door de bocht zoniet bekrompen. Iets wat niet wetenschappelijk bewezen kan worden hoeft niet per definitie onwaar te zijn (n.b.: de stelling kan niet worden omgedraaid). Gelet op de zaken die je over Sufi’s schrijft schijn je weinig benul van het verschijnsel ‘mystieke kennis’ te hebben. Je valt regelmatig in dezelfde valkuil: zolang het over de oudheid gaat schrijf je grandioze en innovatieve artikelen, zodra je je buiten je eigen discipline begeeft maak je regelmatig uitglijders. Ik ga mijn vrouw ook niet vertellen hoe ze moet koken, anders had ik allang een maagperforatie gehad.
@4 Het begrip ‘wetenschap’ komt in dit stukje niet voor.
Waar het hier om gaat is dat mensen allerlei pseudoverklaringen verzinnen waarom bepaalde gedragingen waarmee ze nu eenmaal vertrouwd zijn een rationele grond te verlenen.
Zo zijn pepernoten niet het hele jaar voorradig terwijl ze wel het hele jaar lekker zijn, en dan gaan mensen zitten verzinnen dat ze juist extra lekker zijn omdat ze niet het hele jaar voorradig zijn.
Maar dat zeg je toch ook niet over speculaas, chocolade of roomijs? ‘Jammer eigenlijk dat je dat het hele jaar door kunt krijgen, want als dat alleen rond de feestdagen in de schappen lag, zou het extra lekker zijn.’
En inderdaad, gelovigen hebben er een handje van dat ook met reli-eigenaardigheden te doen. De islamitische traditie heeft een heel ritueel opgetuigd rond de teraardewerping van gelovigen voor het Opperwezen, en dan gaan die gelovigen erbij verzinnen dat dit eigenlijk ook een soort gymnastiekoefeningen zijn.
Want God wist namelijk al van eeuwigheid af dat we in de 21e eeuw ons buikje rond konden eten en voornamelijk een zittend bestaan zouden leiden, waardoor mensen te weinig beweging zouden krijgen. Hij kijkt wel vooruit, dat Opperwezen. Gek genoeg staat er dan weer niet in de koran hoe je penicilline maakt of dat inenting heel geschikt is om ziekten uit te roeien.
Maar ach, een kinderhand is gauw gevuld, zullen we maar zeggen.
Afwisseling maakt iets leuker dan altijd elke dag hetzelfde.
Je hoeft echt niet gelovig te zijn om waardering te hebben voor de zondagsrust.
Je hoeft echt niet gelovig te zijn om waardering te hebben voor de seizoenen en het daarmee wisselende aanbod.
Inderdaad schijnrationaliteit, al die religieuze strapatsen!!!
***********
Diaconie en Zakaat die in werkelijkheid neerkomen op, ieder voor zich en (de) god(en) voor ons allen.
Driewerf bah! voor welke religie dan ook.
N.B.
Wat die pepernoten betreft:
Niets leukers dan op een kinderfeestje of laatste “kleuterschool”dag pepernoten te strooien.
Wel vers natuurlijk dus zelf maken:
http://www.smulweb.nl/recepten/pepernoten
;-)
Kruidnoten, pepernoten zijn die brokken die naar anijs smaken.
@6:
Dat hoeft inderdaad niet. Sterker nog: je hoeft helemaal niet gelovig te zijn, voor welke reden dan ook. Maar dat terzijde.
Maar dat is het punt ook niet dat Jona maakt, en waar ik hem volledig gelijk in geef. Dat punt is dat er voor die te waarderen zaken oneigenlijke argumenten worden gegeven. En dat men op die manier alsnog probeert anderen, d.w.z. anders- of niet-gelovigen, bepaalde keuzes op te dringen of dingen probeert te ontzeggen.
“Gij zult niet fietsen op een zondag” is prima als je daar zelf in gelooft. Maar als je anderen van de fiets wil lullen met argumenten als “maar het is voor jou ook heel goed om een dag in de week niet te fietsen” dan a. is dat oneerlijk want de echte reden is een andere, b. de gegeven reden is kul en c. er gaat een zekere dwang vanuit.
Ik geef toe, dat is een zachte vorm van dwang. En het is in die zin altijd nog beter dan van je fiets gestenigd te worden op en vanwege de Dag des Heeren, zoals vroeger. Maar geef dat soort figuren macht in handen en een poos de tijd om over hun schroom te stappen, en het zal gestaag weer minder aangenaam worden. Daarom blijft weerwoord noodzakelijk.
Plus pepernoten. Of kruidnoten, whatever.
Pepernoten lekker vinden, hoe rationeel is dat? Maar als ik Jona was zou ik geen seconde vasten. ;-)
Ik vind dat we zuinig moeten zijn op de laatste christenen.
En om ze daar in te steunen dienen we bepaalde tradities in stand te houden. Dus:
-geen pepernoten als de R nog niet in de maand is
-basiszetels voor SGP, CU en CDA om te voorkomen dat ze door de 0 zetel grens zakken.
-het vasten promoten via televisie en internet
-enzovoort.
En waarom? Omdat we duizend jaar lang een christelijk land zijn geweest. En als we niet uitkijken dan is de laatste christen nog voor het einde van de eeuw verdwenen.
Oude kastelen en gebouwen buldozeren we toch ook niet plat?
We moeten zuinig zijn op ons cultureel erfgoed. En let op: over 50 jaar komen er toeristen op af om te kijken hoe het in de bible belt aan toe gaat. Dan zijn we blij dat we er nog een paar hebben. En huur desnoods acteurs in.
@0,
http://www.nirandfar.com/2013/07/psychology-of-scarcity.html
Ik heb eigenlijk geen zin om je onderzoek voor jou te doen, dus ik heb vooral het eerste linkje van google geplukt en niet alle abstracts opgedoken, maar er is eigenlijk best wel genoeg materiaal om te onderbouwen dat het beperkt beschikbaar zijn van bepaalde zaken inderdaad leidt tot een hogere waardering.
Daarnaast is genieten niet slechts een kwestie van smaakpapillen. Het gaat (zoals niet alleen religieuzen maar ook goede koks) weten om veel meer dan dat. En als je chefkoks te banaal vindt als bron heeft Proust er ook iets over geschreven. Je zintuigen functioneren niet in een vacuum. Het zijn geen neutrale sensoren in een droog berekeningssysteem, je hele neurologie is gericht op associaties en verbindingen. Als je iets proeft of ruikt maakt dat meteen belevenissen en gebeurtenissen die daarmee te maken hebben beter beschikbaar in je herinneringen. Pepernoten zijn daarom niet alleen een optelsom van het kruidenmengsel en de meelsubstantie, maar roepen voor de meeste mensen ook vooral al die herinneringen en emoties weer naar de oppervlakte, bv van de spanning en verwachting van sinterklaas en van de geborgenheid van het binnenzitten met je familie.
Dit is overigens niet zomaar een leuk verhaaltje: dat geheugen, waarneming en sensatie nauw verbonden zijn is ruimschoots bewezen. En de sensaties zijn krachtiger als je hele beleving klopt. Voor veel mensen zijn pepernoten alleen om die reden al lekkerder in de herfst / winter dan op een zonnige lentedag: je proeft dan welliswaar de kruidnagel, maar ineens niet meer de geborgenheid. (Maar wellicht ervaar je die weer als je voor het eerst de bbq ruikt.)
Een totale beschikbaarheid verzwakt in zekere zin je mogelijkheden om die associaties te houden. Je wint er misschien pepernoten door, maar verliest wellicht de verbinding met die avonden bij je familie en dat maakt de pepernoot-‘belevenis’ minder waardevol.
Maar tot zover de pepernoten.
Je beseft hopelijk dat je hier 0 onderbouwing geeft voor je conclusie ‘leuk verzonnen’? ‘In feite’ komt dat helemaal niet neer op een religieus-apologetische watdanook. Het kan immers simpelweg waar zijn.
Het lijkt me vooral blijk te geven van je wens om dit op z’n platst te benaderen. Dat een borrel in de kroeg beter is lijkt me, eh, borrelpraat. Leuk verzonnen maar uiteindelijk komt daar de alcoholisch antireligieus-apologetische aap uit de mouw? Omdat jij denkt dat kroegbezoek tot betere inzichten leidt? Hoeveel schilders schilderen er eigenlijk beter na kroegbezoek? (Mijn eigen ervaring is het niet. Vasten heb ik niet uitgeprobeerd, maar rust, stilte, soberheid en zelfs een zekere mate van ontbering helpen mij inderdaad om dieper te denken, wat ik niet bereik in een omgeving vol prikkels, of waar ik heerlijk volgegeten ben, of zelfs maar volop aan het genieten van de zon. En zonder waardeoordeel, want het is maar net de vraag of dieper denken het doel is en of je die inzichten ook werkelijk zoekt, maar mijn ervaring is wel dat het voor mij wel degelijk uitmaakt, en dat de stelling van andere mensen die dat ook beweren dus in elk geval niet zonder meer totaal afgedaan kan worden als onzin. Zelfs als het voor jou niet geldt, erken dan alvast dat dit per mens verschilt.)
Voor vasten specifiek is verder ruimschoots bekend dat het daadwerkelijk bewustzijnsveranderend werkt. En dat dat dus uiteraard van invloed is op kunstenaars. Of dat dan ook goed / nuttig / noodzakelijk is, is weer een volgende vraag, maar het is belachelijk om te doen alsof religie de enige mogelijke reden kan zijn om een effect van vasten te merken.
En nog een algemenere benadering: het uitstellen van behoeftes (in het algemeen, niet slechts eten) is een belangrijke vaardigheid, ook in de huidige maatschappij. Vasten is in dat opzicht wellicht slechts een soort uitstelkrachttraining, zoals de benchpress een spierkrachttraining is. Ook daar: daar hoeft dus niks religieus aan te zijn. In dat opzicht trainen we kinderen bv ook om kortere tijd zonder voedsel te kunnen – omdat we dat beschouwen als iets functioneels. En ik geloof echt niet dat elke ouder die zegt ‘nee, je krijgt nu geen snoepje / chips / boterham / cracker want we gaan straks lunchen’ meteen een religieus fanaticus is.
Bede om hele jaar pepernoten wel erg snel verhoord. Is het bestaan van god dan toch te bewijzen….: “Pepernotenfabrikant opent tien winkels”
bron
http://www.nu.nl/eten-en-drinken/4120983/pepernotenfabrikant-opent-tien-winkels.html
@9:
Voor Jona is blijkbaar alleen de religie interessant als blokkeerder van pepernoten het hele jaar door. Daarom gaat zijn hele stuk alleen maar over religie.
Op het het eind: “want voor je het weet gaan ook niet-gelovige mensen denken dat je extra geniet als iets zeldzaam is”, met andere woorden, god-vrije mensen mogen het op een enkel punt niet eens zijn met religieuzen. Onzin, voor mij is de zondagsrust goed voor het gezinsleven en de kleine winkeliers. En ik kan het waarderen als er weer peren of aardbeien zijn. Buiten hun seizoen mijd ik ze bewust.
@14:
Voor jou wel. Dat mag, geen probleem mee. Voor mij mag het ook een andere dag wezen. Dus waarom per se de zondag?
Blijkbaar toch je eigen normen aan anderen willen opleggen?
@11:
Die “slijm-bn-zangers” zijn vast wel in, voor nog wat “reli-restanten-versjes”.
;-)
@15:
Iedereen op maan- en dinsdag vrij, dan zijn alle religies blij.
Nou ja, behalve de mammonnisten ;-)
@15: [ Blijkbaar toch je eigen normen aan anderen willen opleggen? ]
Met zondagsrust bedoel ik alleen maar dat zoveel mogelijk mensen één dag per week niet hoeven te werken en bij elkaar op bezoek gaan of met hun kinderen gaan sporten of naar de bios, niet dat ze de hele dag in de kerk gaan zitten o.i.d.
Als je zo’n soort “zondagsrust” wil hebben moet een ruime meerderheid dat willen. Als dat niet zo is heb ik er vrede mee.
“En inderdaad, gelovigen hebben er een handje van dat ook met reli-eigenaardigheden te doen”
Dat is dan verstandig van “die gelovigen” want in veel gevallen hebben ze gelijk als ze de rationele of beter “ praktische” gronden van hun regels en rituelen herontdekken. Het gevaar is juist als ze die in oorsprong “ practische, heilzame regels” niet meer als dusdanig herkennen en er een volledig irrationele godsverheerlijking van maken.
De oorsprong van veel van die godsdienstige regels waren gewoon gebaseerd op menselijke kennis en gezond verstand en werden dan aan god toegeschreven om ze autoriteit te geven bij kinderen en minder ontwikkelden.
Op dezelfde manier als nu “ wetenschap” de autoriteit krijgt om mensen voor te schrijven hoe ze moeten leven,vb eieren zijn ongezond, boter is ongezond, nee toch niet, bewegen moet, roken is “zonde” enz..
Voorbeeld: Als je de joodse reinigingsregels leest, dan kan je vaststellen dat het volgen hiervan in oorsprong een zeer groot voordeel bood voor de volksgezondheid. Door hun besef dat het aanraken van doden een mens onrein maakt waardoor het geruime tijd niet geoorloofd is om anderen aan te raken, zou bjvoorbeeld en epidemie als ebola niet veel kans krijgen in een gemeenschap die zich strikt aan die regels houd.
Ander boorbeeld een hoofddoek/burka is totaal zinnig in een woestijklimaat, ter bescherming tegen zon, nachtelijke kou en bij waterschaarste, vooral vuil en stof, die buitenste beschermkleding wordt uitgedaan bij het binnenkomen zodat het huis gevrijwaard blijft van van buiten komend stof ( bacterieën?)
Het probleem ontstaat pas als de goddelijke (wetenschappelijke) wetten buiten hun context een waarde wordt toegeschreven en het overtreden ervan een bewijs van “ongeloof” die dient bestraft te worden , zoals er momenteel ook in gezondheids/verzekeringskringen stemmen opgaan voor het bestraffen van een “ongezonde” leefstijl.
@4: Net als Prediker trouwens, altijd in een demonisch gevecht met Opperwezens, en tandenknarsend in zijn eigen constructen volhardend, heeft ook hij geen flauw benul.
Ik neem aan dat de gedwongen pepernotenvasttijd een commerciële reden heeft. Mochten pepernoten het hele jaar door verkrijgbaar zijn, dan zouden er in totaal minder pepernoten worden verkocht. Want waarom zou een commercieel bedrijf als Bolletje negen maanden lang omzet willen mislopen? Omdat er daar aan het hoofd een Sintfundamentalist zit? Of zouden ze bang zijn voor de volkswoede van traditionalisten die elk jaar ergens rond deze tijd beginnen te schuimbekken omdat ze denken dat de pepernoten wéér een week vroeger dan het jaar daarvoor in de schappen liggen? Nee, het moet wel zo zijn dat het huidige systeem lucratiever is.
Ik heb zelf overigens een heel ander argument om het hele jaar door pepernoten te willen kunnen kopen. Een emotioneel argument. Ik associeer pepernoten namelijk met de winter. Zie ik de pepernoten in de supermarkt verschijnen, dan krijg ik onherroepelijk het gevoel dat Persephoné op het punt staat naar de onderwereld te vertrekken. Alles verdwijnt, ooit zal ook ik er niet meer zijn. Dat zeggen die pepernoten tegen mij. Het kan buiten dertig graden zijn, en ik kan in korte broek bij het vriesvak verkoeling staan te zoeken: als ik ook maar één zakje kruitnoten zie, dan fluistert een onheilspellend stemmetje in mijn binnenste: ‘winter is coming’. Mochten die pepernoten het hele jaar door verkrijgbaar zijn (en een verpakking krijgen die wegblijft van die winterse Sint-shit) dan zal dat gevoel geen standhouden. Vermoed ik.
@20,
Ja, maar dat is eigenlijk nog niet diep genoeg ingaan op de vraag, want waar ontstaat dat commerciële effect dan door? Dan kom je toch al snel uit bij de motivaties van de mensen die de pepernoten kopen, of niet kopen, en dat kan immers nog steeds ingegeven zijn door stricte ideologie (‘ik koop geen sinterklaassnoep voor de sint in het land is’ -> blijkbaar het eerste teken van doorslaand religieus fundamentalisme) of door puur praktische redenen (‘ik heb nu nog liever een ijsje’) en heel veel mengvormen daartussenin.
De winter verdwijnt verder niet, en het stemmetje denk ik ook niet. Het klampt zich wel vast aan andere dingen, er zijn altijd van die momenten dat je ineens denkt: oh nee, de winter komt eraan! De eerste keer dat ik de verlichting in de woonkamer aan moet doen is ook altijd zo’n moment. Ineens kun je er niet meer onderuit.
@20:
Ik mag die Persephoné wel:
Heel verstandig om, zij het op een wat aparte manier, een winterslaap te houden.
:-)
@18:
Interessant stukje over de oorsprong van geloof. Weer wat geleerd.
“Het probleem ontstaat pas als de goddelijke (wetenschappelijke) wetten buiten hun context een waarde wordt toegeschreven en het overtreden ervan een bewijs van “ongeloof” die dient bestraft te worden ”
Inderdaad. Helaas wordt deze mening nogal opgevat als racisme, immers islamieten zijn meestal allochtoon, dus …