Post-atheïst | Drie Koningen

Foto: Post-Atheïst

COLUMN - Sint-Maarten, Sint-Nikolaas, Kerstmis, Drie Koningen: van de cadeautjesfeesten die de christenen in de winter vierden, is het laatste het minst bekend en ik denk dat het niet veel meer wordt gevierd. Op de ochtend van 6 januari kregen de kinderen koek te eten. In één stuk was een boon verstopt. Wie die kreeg, werd met houtskool zwart gemaakt en was die dag koning. Hij was vrijgesteld van karweitjes, mocht zeggen wat er werd gegeten en deelde de cadeautjes uit. In vroeger eeuwen werden ook optochten gehouden en zongen kinderen liedjes om snoep op te halen. Ik miste de zwarte koning in de Zwarte Piet-discussie.

Het verhaal is bekend: de evangelist Matteüs vertelt dat kort na de geboorte van Jezus oosterse wijzen, die wisten dat een nieuwe ster aan de hemel de geboorte aankondigde van een koningskind, met geschenken op bezoek kwamen in Betlehem. Er is nergens sprake van drie koningen, al zijn de geschenken – goud, wierook en mirre – bepaald royaal voor een kraamvisite. Het Bijbelverhaal zit vol vreemde elementen en dan heb ik het niet over de ster, waarover het laatste woord nog niet is gezegd.

Minstens even curieus is de aanduiding van de bezoekers als ‘magiërs’. Dat klinkt alsof het tovenaars zijn en het is begrijpelijk dat oudere Bijbelvertalingen ervoor kozen er ‘wijzen’ van te maken. Er wordt echter wel degelijk verwezen naar de offerspecialisten van het oude Perzië, de magoi. Het problematische is dat die niet bekendstaan als sterrenwichelaars: dat was een Babylonisch specialisme. Degenen die geïnteresseerd waren in de hemelse voortekens, stonden bekend als astrologoi, chaldaioi en mathematikoi. U leest er hier meer over.

De Perzische offerpriesters behoren bij een oeroude religie die bekendstaat als zoroastrisme. Ze is gesticht door de profeet Zarathustra, die ergens in de Late Bronstijd moet hebben geleefd in wat nu Oezbekistan heet, en die leerde dat de kosmos het strijdtoneel was van goed en kwaad, waarbij elke keuze van iedere gelovige de balans kon doen doorslaan.

Er is een hoop over deze godsdienst te vertellen: over de verering van het vuur, die in steden als Yazd en Isfahan nog altijd plaatsvindt. Over de manier waarop Marco Polo als eerste westerling in de gaten had dat de magoi uit het kerstverhaal Iraanse vuurvereerders moesten zijn. Over de wijze waarop de joden ideeën uit Perzië overnamen; over de politieke beladenheid van het onderzoek naar deze ontleningen.

Belangrijker is de vervlechting van religie met ethiek. Veel antieke culten draaiden om het offer en rituele reinheid, maar door de kosmos als strijdtoneel tussen een goede god en ‘de leugen’ voor te stellen, veranderde Zarathustra het verschijnsel religie voorgoed. Het leidde tot een lawine aan nieuwe ideeën, zoals het laatste oordeel, hemel en hel. Het jodendom is erdoor beïnvloed en later het christendom en de islam. De vervlechting van religie en ethiek ontaarde in magnieterij, maar dat kunnen we Zarathustra niet aanrekenen.

Reacties (14)

#1 Arduenn

Qua drie koningen (‘wijzen uit het oosten’) en ster van Bethlehem:

Toevallig dat Sirius de helderste ster aan de hemel is en dat deze zo rond kerst voor het eerst weer ’s avonds aan de hemel te zien is. Dat hele driekoningen- en geboorte van Jezus-gedoe lijkt me een kat in het astrologische bakkie.

  • Volgende discussie
#2 aynranddebiel

Alleen is Jezus dan weer niet met kerst geboren…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 qwerty

Ah, leuk.

Ik lees in dat stuk over Zarathustra dat : A spirit named Good Thought appeared and ordered Zarathustra to oppose the bloody sacrifices of the traditional Iranian cults and to give aid to the poor.

Blijkt liefdadigheid een Iraanse, zoroastristische oorsprong te hebben. Ga daar maar eens aanstaan @HPax!

Wat is geschiedenis toch een mooi vak :)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 CK

@1: Alles is een kat in het bakje als je de bijbel letterlijk neemt. Dan is de wereld ook in 7 dagen geschapen en zo.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Diener

Meer van zulke stukjes graag!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Vast Goed

“In vroeger eeuwen werden ook optochten gehouden en zongen kinderen liedjes om snoep op te halen.”

Klopt, zo ben ik ook nog langs de deuren gegaan:
‘Drijj keuninge, drijj keuninge
geef miech ‘ne nuijen hood’

En dat was inderdaad in de vorige eeuw. En met Sint Maarten liep je niet langs de deuren maar in lampionnenoptocht achter een paard met St.Maarten.
/Meertensinstituut

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Wim Pinkelmans

Bull Crap. Sint Maarten vier je door langs de deuren te gaan om snoep, door hiertoe te zingen.

´Hier woont een rijk man
die veel geven kan
veel zal hij geven
lang zal hij leven
oud zal hij sterven
veel zal hij erven`

Of

`Hier woont een kikkerbil
die niks geven wil
niks zal hij geven
kort zal hij leven
vroeg zal hij sterven
niks zal hij vererven.`

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Vast Goed

@Wim P: en wat doe je met de nageboorte?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Christian Jongeneel

Er valt hier eindeloos veel op aan te vullen, natuurlijk, maar dit is het meest relevant, denk ik: Het zoroastrianisme was de staatsgodsdienst van Babylon op het moment dat het Joodse volk in ballingschap haar verhalen op schrift stelde. Zo zijn nogal wat ideeën van Zarathustra in de bijbel beland (monotheïsme, engelen). De verwantschap tussen beide religies was in Jezus tijd uiteraard bekend en het verhaal van de drie magiërs is dan ook bedoeld om aan te geven dat ook volgers van Zarathustra zich bij de christenen konden aansluiten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Kalief

De vervlechting van religie en ethiek ontaarde in magnieterij
:)
Aanhangers van het Magnietisme.

Ik miste de zwarte koning in de Zwarte Piet-discussie.
Zij ook.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Folkward

Voor de volledigheid: ‘magoi’, en die andere -oi woorden, zijn Grieks. Een teken dat veel kennis van de (oude) Perzen ons via de oude Grieken hebben bereikt. Een detail, maar niet onbelangrijk als je mystiek, mythe en religie wil ontrafelen: de culturele bril (van de Grieken) is dan wel belangrijk.

In onze tijd zie ik nog steeds varianten van zorastrische gedachte: de kleine Hobbit die de balans kon doorslaan, onder andere met behulp van de magier (en dienaar van het Geheime Vuur) Gandalf.

Mooi stuk!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Jona Lendering

@9: Er is inderdaad een hoop over te zeggen, maar dat zoroastrisme staatsgodsdienst was van Babylonië is helaas niet correct. Het hele concept van een “staatsgodsdienst” is pas in de zestiende eeuw ontstaan, toen het beginsel van “cuius regio eius religio” zijn intrede deed in het staatsrecht. Misschien kun je de religieuze maatregelen van de Romeinse keizer Theodosius I, die de christenen één credo voorschreef en later de openbare cultus van het heidendom verbood, beschouwen als antecedent.

Dat laat onverlet dat er in het Perzische Rijk – dus ná de Joodse Ballingschap in Babylonië – inderdaad allerlei contactmogelijkheden waren voor jodendom en oosterse godsdiensten. De apocalyptiek is een voorbeeld, de uitvinding van de duivel een ander, de namen van demonen weer een ander. Tussen de Dode Zee-rollen is materiaal gevonden dat evident Perzische invloeden verraadt.

Van een verwantschap tussen jodendom en zoroastrisme zou ik ondertussen niet willen spreken; invloeden zeker, maar voor verwantschap zou ik meer willen zien, zoals gedeelde literatuur (zoals jodendom en christendom hebben).

@10: Ja, ik baalde behoorlijk van die cartoon. Ik had eerst een wat andere column in gedachten.

@11: Ja, je hebt gelijk dat ik Griekse woorden gebruikte. “Magiër” en “magoi” zijn afgeleid van het Oud-Perzische “maguš”. Het Babylonische woord voor “chaldaios” was “tupšar Enûma Anu Enlil”. Het ging wat ver die nuance aan te brengen in een column die 450 woorden mag hebben – ik gebruikte er ook dit keer weer bijna 530.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Christian Jongeneel

@12 Het hangt er een beetje vanaf hoe je ‘staatsgodsdienst’ interpreteert. In de strikte zin (dwz van staatswege opgelegde godsdienst) heb je gelijk, maar ik bedoelde gewoon de godsdienst die is verbonden aan de heersende klasse.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Andy Cap

@12: “@10: Ja, ik baalde behoorlijk van die cartoon. Ik had eerst een wat andere column in gedachten.”

Vertel eens…

  • Vorige discussie