Post-atheïst | Distantiëren

Foto: Post-Atheïst
Serie:

COLUMN - Eigenlijk had ik een stukje willen schrijven over de herhaalde eis dat moslims zich, hoewel de Parijse aanslag tientallen malen is veroordeeld, moeten distantiëren van het uit hun naam gepleegde terrorisme. Ik zou hebben geveinsd dat ik het daarmee eens was en zou meer voorbeelden hebben gegeven. Joden zouden zich moeten distantiëren van het Israëlische nederzettingenbeleid, protestanten moesten ‘nee’ zeggen tegen de SGP en katholieken moesten afstand nemen van de pauselijke standpunten inzake seksualiteit. VVD-ers moesten zich distantiëren van Jos van Rey en René Leegte, Limburgers van de Bende van Venlo, voetballers van Willem II en Volendammers van misdrijven tegen de muzikaliteit.

Zo’n leutig stukje heet een reductio ad absurdum: je maakt je van een standpunt af door het tot in het extreme door te trekken. Door het belachelijk te maken, vermijd je de discussie over het eigenlijke onderwerp. In dit geval: is er in de islam misschien een norm aanwezig waarop je elke gelovige mag aanspreken?

Je kunt zeggen – en het is ook gezegd – dat alleen individuen bestaan, dat alleen individuen kunnen denken, dat alleen individuen iets kunnen doen en dat alleen individuen aansprakelijk kunnen zijn. Er is niets bovenindividueels. Alleen een terrorist kan verantwoordelijk zijn voor zijn daad, anderen niet.

Eén van de belangrijkste wetenschappelijke inzichten uit de twintigste eeuw is dat het zo eenvoudig niet ligt. We hebben bijvoorbeeld allemaal de individuele vrijheid op te staan wanneer we willen en aangezien we verschillende biologische klokken hebben, zouden we ook feitelijk op verschillende momenten uit bed moeten komen. Desondanks is onze gehele samenleving geordend volgens een betrekkelijk vroeg ritme: deze norm, een inmiddels contraproductieve erfenis uit een agrarische samenleving, is sterker dan onze biologische klok. Anders gezegd: ons gedrag wordt beïnvloed door bovenindividuele normen.

Kunnen er in religies ook zulke bovenindividuele normen zijn? De zelfmoordstatistieken worden vaak genoemd: religieuze mensen met een depressie maken minder vaak een einde aan hun leven dan atheïsten, terwijl protestanten weer wat meer tot suïcide zijn geneigd dan katholieken. Je zou kunnen denken dat de bereidheid geweld toe te passen eveneens bij de ene godsdienst vaker voorkomt dan bij de andere. Je zou bovendien kunnen denken dat wie als kind verhalen hoort over een profeet die ten strijde trekt tegen zijn tegenstanders, anders in het leven komt te staan dan wie als kind hoort over iemand die de hoon van zijn tegenstanders lijdzaam ondergaat. De gedachte dat er in een religie een gedeelde norm kan worden overgedragen, is niet helemáál onlogisch.

Dat wil niet zeggen dat we willoze marionetten zijn en het wil evenmin zeggen dat religieuze attitudes ten aanzien van suïcide of geweld de enige factoren zijn die ons gedrag beïnvloeden. Het is, simpel samengevat, gewoon heel ingewikkeld.

De sociale wetenschappen bestuderen dit soort onderwerpen en zijn er de laatste kwart eeuw in geslaagd de oude tegenstelling tussen individualisme en bovenindividualisme te overbruggen. Ik had daarom de afgelopen twee weken een actievere rol van de sociaalwetenschappers verwacht – de discussie was nu gebaseerd op impressies zonder empirische basis. In plaats van haar waarde te bewijzen, heeft de wetenschap het debat overgelaten aan columnisten, die dan stukjes schrijven waarin ze complexe vragen reduceren tot leutige absurditeiten. En dat is jammer. Met een wetenschap die zich van de samenleving distantieert, komen we immers geen stap verder.

Reacties (12)

#1 klukkluk

Wat is er contraproductief aan onze ‘vroege’ agrarische norm om ons bed uit te komen? Een 24-uurs ritme is echt heel praktisch, en zo veel mogelijk bij daglicht wakker zijn ook. Persoonlijk heb ik het liefst heel veel daglicht na werktijd, helaas is dat ’s winters niet compatibel met de heersende schooltijden…

Verder ben ik wel benieuwd wat die sociale wetenschappers precies gevonden hebben, maar je vertelt er weinig over, en je linkt niks, jammer.

  • Volgende discussie
#2 Jeroen Laemers

Goed stuk. Niettemin heb ik naar aanleiding van onderstaande passage twee kanttekeningen.

Ik had daarom de afgelopen twee weken een actievere rol van de sociaalwetenschappers verwacht – de discussie was nu gebaseerd op impressies zonder empirische basis. In plaats van haar waarde te bewijzen, heeft de wetenschap het debat overgelaten aan columnisten, die dan stukjes schrijven waarin ze complexe vragen reduceren tot leutige absurditeiten.

1) Kan het niet zo zijn dat de schuld hiervoor vooral bij hoofdredacties valt te zoeken? Die zijn – bij de grote jongens, althans – immers wel bereid te betalen voor columnisten, maar niet voor wetenschappers…

2) Daaraan verwant: zelf heb ik – vanuit een solide wetenschappelijke achtergrond – ook een these over islam en geweld, maar om deze echt hard te maken (als dat al zou lukken), zou ik alleen al aan de voetnoten een half boek nodig hebben.

Dus wat is, vanuit het perspectief van een hoofdredacteur, de toegevoegde waarde van een wetenschapper ten opzichte van een columnist als ze allebei hun verhaal in 400 woorden moeten vertellen en de gemiddelde lezer op basis van één zo’n artikeltje het verschil toch niet kan (of wil) ontwaren?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Jos van Dijk

Achter de vraag (vaker nog de eis) om je te distantiëren van daden van mensen met wie je iets gemeen hebt zit de verkeerde gedachte dat je ook een verantwoordelijkheid draagt voor misdadige groepsgenoten. Puur en alleen omdat je iets met hen deelt. De absurditeit daarvan wordt duidelijk als we alle mannen verantwoordelijk gaan stellen voor (bijna) alle oorlogen. Of alle Nederlanders voor Srebrenica etc. In het geval van de actuele discussie over de terreurdaden in Frankrijk wordt de fout gemaakt dat sommigen (helaas te veel) de daders op de eerste plaats als islamieten zien en niet primair als terroristen. Ze worden in de verkeerde groep ingedeeld. Met fatale gevolgen voor minsten één andere groep.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 børkbørkbørk

Reductio ad absurdum: bewijs uit het ongerijmde; een bewijs verkregen door aan te tonen dat het tegendeel onwaar is. Niet: een leutig stukje met overdrijvingen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Lunarts

“Wetenschappelijke inzichten” van sociale wetenschappers?
Laat dat wetenschappelijke en wetenschappers maar weg en dan wordt het gewoon een opiniestukje (en dat is prima).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Stronkel

VVD-ers moesten zich distantiëren van Jos van Rey en René Leegt

Beter: liberalen moeten afstand nemen van de VVD. Wat die allemaal in de naam van het liberalisme durven door te drukken…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 zazkia

t Zijn niet de sociale wetenschappers alleen. Ik zie dat ook met rechtsfilosofie. Die mensen stellen zich wel op als columnist en vooral niet als iemand die ooit een boek van H.L.A. Hart gelezen heeft, of iets van Rawls weet.
Ik dacht toen nog dat het aan MIJ lag. Maar ja ik had dan ook een beurs en die wendde ik aan om boeken te lezen.
Dat die studenten van vandaag de dag zich dat laten pikken. Collegegeld betalen, geen beurs krijgen om te luisteren naar een columnist, die iets vertelt wat je ook zelf in de krant had kunnen lezen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Henk van S tot S
  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Jona Lendering

@1: Klukkluk
Slaap: http://mainzerbeobachter.com/2014/12/28/slaap-en-school/

@2: Jeroen
Ik denk dat je gelijk hebt dat voetnoterij een rol kan spelen, en eventueel dat je als redactie wel een goedkope column wil hebben, maar toch: de kranten hebben erg hun best gedaan. Ook denk ik dat sociaalwetenschappers allerlei media hadden kunnen benaderen – hebben ze geen eigen blog?

@3: Jos
Goede nuance, ben ik met je eens, maar ook weer niet helemaal. Godsdienst is niet zoiets als etniciteit: van het tweede kun je je niet distantiëren (en daarom is racisme een lelijk ding) maar godsdienst is iets wat je tot op zekere hoogte aanvaardt (en daarom mag je die hard bekritiseren). Concreet geformuleerd: Wilders mag wel zeggen dat hij minder moslims wil maar niet dat hij minder Marokkanen wil.

#5: Lunarts
De sociale wetenschappen zijn, net als geesteswetenschappen, wel degelijk wetenschap. Ze hebben alleen andere methoden dan de “erkende” exacte wetenschappen. En de SW en GW verdommen het hardnekkig om die uit te leggen.

#6: Stronkel
Touché

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 klukkluk

@9 Ja, daar was ik al bang voor: het feit dat kinderen later op de dag beter scoren op proefwerken gebruiken als argument om te beweren dat ze altijd later hun bed moeten uitkomen. Dat helpt natuurlijk niet, even een jetlag-effect en dan dezelfde problemen. De oorzaak is een 25 urige biologische klok. Dan moet je dus _elke_ dag een extra uur later beginnen, en dan wordt het wel heel onhandig, zoals ik al aangaf. Later op de dag toetsen is wel redelijk.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Le Redoutable

“Kunnen er in religies ook zulke bovenindividuele normen zijn?” Volgens mij zij religies grotendeels bovenindividuele norm. Sterker ik denk dat de mogelijkheid grote groepen een, door de leiders bepaalde, norm op te leggen de belangrijkste reden is dat de meeste religies zijn gesticht.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Stoic

Wat M. Thatcher zegt is onzin want family < society < systems (-ismen, corporate bodies*). En je weet hoe het in een familie kan toegaan. Lees in de Duitse Wikipedia bij “social” Umgangssprachlicher Gebrauch (beter als de NLse): Daar wordt iets van je verwacht, iets voor de maatschappij te doen, iets te betekenen moeten hebben! Allemaal wensdenkenrijen. Dat gaat natuurlijk niet als ze je niet zien staan, niet naar je luisteren, je voor de gek houden, bang maken, dwingen, in een hoek duwen, enz. (ik zal gek zijn)
(een definitie) Sociaal** = herkennen, kennen, erkennen, bekennen wie (in een deelsociety) de baas (m/v) (waar je dan mee te maken krijgt) is. Wat voor een karakter deze baas heeft is afwachten.
Deze baas moet (van mij) verstand van zaken hebben, hij moet meer weten (op zijn gebied) als wat ik weet. Hij moet organiserend talent hebben (als ik met hem samenwerk), dan ben ik ook sociaal**.
*CBs zijn tegenwoordig ook personen zegt men; vanwege de naam bodies? Ha! Bodyguards zullen ze bedoelen..

  • Vorige discussie