COLUMN - Deze week keert ook Klokwerk zich tegen het idee van de supergemeenten.
Als er toch één minister is met een hoofdpijndossier, dan is het Ronald Plasterk wel. In een jaar tijd heel Nederland opnieuw inrichten: Ronald mag het doen. En een mooie start maakt hij daarbij niet. Vooral toen het kabinet aankondigde dat de ideale gemeente niet kleiner zou moeten zijn dan 100.000 mensen bleek het huis te klein – in plaats van dus de gemeenten.
Op zich heeft die massale verontwaardiging wel iets vreemds. Onlangs werden onder vol gejuich immers de deelraden nog weggestemd. Breed was men het erover eens dat zo’n bestuurlijke laag maar onnodig is. Maar de deelraden van Amsterdam gaan over gemiddeld 160.000 mensen. Dat is vier keer zoveel inwoners als in de gemiddelde Nederlandse gemeente nu.
Hypocriet als de verontwaardiging dus mag zijn, op gemeenten van honderdduizend tot een miljoen inwoners zitten er niet veel te wachten. Logisch, in de gemeenten spelen namelijk ook discussies over bijvoorbeeld de inrichting van een straat. Als dit soort discussies voortaan door grote superorganen moeten worden afgehamerd zie ik de politiek er niet beter op functioneren. Dichterbij de burger komt de politiek daarmee niet. Integendeel. En paradoxaal genoeg was dat juist de reden voor de herindeling.
Maar het belangrijkste doel van de beoogde reorganisaties was bezuinigen. Of dat op deze manier gaat lukken? Hoogst twijfelachtig. Reorganisaties kosten in eerste instantie alleen maar geld. Daarna is het maar afwachten of het inderdaad zoveel efficiënter werkt. De winst dreigt in dit geval teniet te worden gedaan door de extra kosten aan bureaucratie die een grotere organisatie nu eenmaal met zich meebrengt. Onderzoek wijst dan ook uit dat gemeenten na een fusie eerder meer dan minder gingen kosten.
Ook is er het gevaar dat de supergemeenten het Amsterdamse model gaan volgen. Momenteel zijn in de hoofdstad namelijk doodleuk zeven “bestuurlijke commissies” in de maak, die in veel zaken verdacht veel op de deelraden lijken. Het lijkt dus alsof er heel wat gebeurt, maar in praktijk verandert er bijna niets.
Hervormen van bovenaf, het blijft een moeilijke opgave. Dat lijkt Plasterk inmiddels ook te beseffen. Hij begint dan ook langzaam van strategie te veranderen. Hervormen gaat het best van onderaf, stelt hij nu. Het is niet zo heel erg als een gemeente die 100.000 inwoners uiteindelijk niet haalt, over het geld valt te praten, en het rijk gaat niet voor de gemeenten bepalen hoe ze moeten werken.
Prima beloftes, maar nu doorpakken, ome Roon. Haal een definitieve streep door dat domme idee van die onzalige supergemeenten. Tenslotte heb je al je energie nodig voor het gelazer met de provincies. Maak het jezelf daarom gemakkelijk, geef de huidige gemeenten gewoon die extra taken erbij die je ze had toebedacht en reken de bezuiniging door. Hoe de gemeenten daar vervolgens mee omgaan is helemaal aan hen zelf: door te fuseren, door op punten gewoon samen te werken, of door het toch op kleine schaal aan te blijven pakken, dat mogen ze dan helemaal zelf bepalen daar onderop.
En dan maar hopen dat die kleine gemeenten die taken inderdaad zoveel beter oppakken dan de provincie. Natuurlijk, er zullen dingen misgaan. Maar dat gebeurt dan tenminste maar in één kleine gemeente, in plaats van dat door middel van dwaze superplannen de organisatie van heel Nederland de soep in wordt gedraaid.
Reacties (13)
De situatie is te gek voor woorden!
Net ten westen van Amsterdam ligt de gemeente Haarlemmerliede. Inwoneraantal circa 5000.
In Amsterdam Nieuw-West wonen 135.000 inwoners.
En van welke van de twee zegt de landelijke politiek dat het niet efficient is?
De gemeente van 5000 inwoners mag blijven….
Eens, maar had je niet ook de superprovincies even van tafel kunnen praten? Die zijn ook onzalig, grotendeels om dezelfde redenen.
Ha, die heb ik er bewust uitgehouden. Ik vind ook die plannen bepaald niet zaligmakend, maar om andere redenen.
Eerst de goede dingen: De provinciegrenzen van de Randstad zijn nu erg ongelukkig, zeker omdat de provincie met name over infrastructuur gaat. Zelfs volg ik het idee wel een provincie te willen maken die de hele agglomeratie Amsterdam-Almere bevat, en wellicht is het inderdaad zelfs handig om daar Utrecht als stad ook bij te betrekken: de noordelijke randstad is qua infrastructuur toch wel een éénheid. Daarbij is Noord-Holland nu te klein voor Amsterdam, wat ervoor zorgt dat Amsterdam met de Stadsregio een provincie-in-een-provincie heeft gesticht, wat reden is voor continue herrie onderling. Bovendien is het denk ik goed dat de zorg-aspecten bij de provincie weg worden gehaald en naar de gemeenten gaan.
Maar waarom de oude provinciegrenzen dan leidend zijn zodat Lelystad en de Noord-Oostpolder bijvoorbeeld in een volkomen onlogische constructie komen te vallen, dat volg ik dan weer voor geen meter. En ik denk ook niet dat het model van de Randstad zomaar te kopiëren is naar de perifere gebieden. Verder zou ik willen aanhouden dat het doel van een reorganisatie altijd zou moeten zijn een betere organisatie krijgen, en niet bezuinigen: het één volgt als het goed is uit het ander, probeer je het andersom, dan mislukt het.
@1: Volgens mij mag de gemeente van 700.000 ook blijven ;-)
In de trant van minister “slappe pies” door redenerend het volgende. Landen met minder dan 50 miljoen inwoners hebben geen toekomst ;-)
@3: die laatste opmerking: helemaal mee eens.
Maar een randstadprovincie geeft volgens mij op nationaal niveau hetzelfde probleem als Amsterdam binnen Noord-Holland: te groot, geen partij meer voor de rest.
Qua zorg bij gemeenten ben ik er ook nog niet helemaal uit, het lijkt me dat grotere steden en kleine dorpjes met grote zorginstellingen binnen de gemeentegrenzen onevenredig veel zorg moeten leveren, en dat iets kleinere gemeenten (formaatje Bloemendaal bijvoorbeeld) daarvan profiteren. Maar ik moet daar wel aan toevoegen dat ik me er niet voldoende in verdiept heb (met name niet hoe het op dit moment precies georganiseerd is) om dat te kunnen beoordelen. En dat er ook op provinciaal niveau het nodige is aan te merken is duidelijk.
@3: Dus een agglo-provincie van Alkmaar tot de Waal en van de kust tot Lelystad? Want ook Utrecht en de regio!
Van de huidige drie provincies resteert dan het gebied boven Alkmaar-Hoorn, de regio Amersfoort, Noordoost polder …
” … geef de huidige gemeenten gewoon die extra taken erbij die je ze had toebedacht en reken de bezuiniging door”
Vreemd, minder geld meer taken, zo houdt de landelijke overheid zichzelf uit de wind.
Taken horen daar waar deze het best kunnen worden uitgevoerd en uiteraard met het bijbehorende geld
@Inca: Rijk en provincie horen sowieso niet te botsen omdat ze verschillende taken hebben. Hoe dan ook zou ik kiezen voor een provincie Zuidelijke-randstad en Noordelijke-randstad. Niet omdat de Randstad te dominant zou zijn, maar om het nog een beetje overzichtelijk te houden. Het zijn twee verschillende gebieden. (Bovendien wil ik uiteraard niet in één provincie met Rotterdam.)
Die scheiding der taken zou je ook moeten hebben bij gemeenten, maar je ziet dat de “stadsregio Amsterdam” juist heel veel infrastructuurprojecten naar zich toetrekt. Zie bijvoorbeeld de NZ-lijn, die bovendien getuigt van een typisch stukje navelstaarderij naar het centrum. (Ik zie nog steeds niet waarom je miljoenen uit moet trekken om een stukje van een halve kilometer te ondergraven dat prima ontsloten is door het OV, terwijl de dagelijkse files naar de randgemeenten schreeuwen om een snelle OV-verbinding. Maar dit terzijde.)
Over de zorg: ik heb me er ook niet echt in ingelezen, maar bij jeugdzorg met name gaat het vooral om de coördinatie van de zorg, niet om de zorg zelf. Nu, dat is een beruchte puinzooi, dus zoveel erger kunnen de gemeenten het toch niet maken. Experimenteer maar! ;)
@Roland: Nee, dat lijkt me te groot. Bovendien horen Den Haag en Rotterdam toch echt niet in de agglomeratie Amsterdam-Utrecht-Almere. De scheiding tussen Noord- en Zuid-Holland is historisch gezien betwijfelbaar en qua grens als je kijkt naar de infrastructuur betwistbaar, maar er is wel een duidelijk verschil tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Randstad, met het Groene Hart in het midden. En Lelystad ligt net zo dicht bij Zwolle als bij Amsterdam.
Nu, ik ga hier niet de fout maken vanuit mijn tekentafel alles te willen bepalen. Het gaat mij erom dat als je bestuurlijke eenheden wil maken met als hoofdtaak infrastructuur, dat het dan logisch is te kijken naar economisch-geografische eenheden. En dan zijn de huidige provinciegrenzen, met name die van Flevoland in deze, helemaal niet logisch om te handhaven.
@Roland (2): Ze krijgen wel wat geld mee, maar niet zoveel geld als er tot nu toe werd uitgetrokken bij de provincie, voor zover ik begrepen heb. Het idee daarbij is dat als de zorgtaken dichter bij de burgers georganiseerd worden ze ook minder kosten.
Ik denk ook dat dit wat te optimistisch gesteld is en ik sluit het niet uit dat na een paar jaar weer besloten wordt dat de gemeenten er meer geld voor moeten krijgen. Maar dat wilde ik uit mijn column houden en mij puur richten op het idee van grote gemeenten, ook omdat de basisgedachte van de decentralisatie – kleinschalig organiseren in plaats van grootschalig – mij gevoelsmatig meer aanstaat.
Het zou aan de andere kant ook wel weer erg toevallig zijn als de huidige bestuurlijke indeling nu net de meest practische en efficiënte is.
Volgens mij moet je alle grote organisaties met enige regelmaat hervormen en herschikken. Dat geldt voor bedrijven en stichtingen net zo goed als voor overheden. Daarnaast is enige continuiteit ook weer belangrijk. De succesvolste organisaties weten de balans te vinden. Waar die balans voor de Nederlandse overheid ligt zou ik echt niet weten, maar het hier tentoon gespreide conservatisme rondom dit onderwerp verbaast me een beetje.
@10: maar zelfs de huidige organisatie niet optimaal is, is het nog niet gezegd dat een reorganisatie beter is. De kosten zijn vaak hoog, vaak wordt al aan het begin begroot dat de reorganisaties pas na een tiental jaren iets oplevert. En dan worden de immateriele kosten (instabiliteit voor de betrokkenen, de kinderziekten en overgangsfoutjes) niet meegerekend. Meestal halen de reorganisaties die 10 jaar niet eens: voordat de terugverdienperiode is bereikt is het takenpakket of de uitvoeringswerkelijkheid dusdanig veranderd dat je weer opnieuw kunt beginnen.
Ik denk dus dat veel visie (visie! zo’n echte, met uitgangspunten en lange termijn enzo) maar kleine stapjes veel beter zijn dan die (over het algemeen ook nog eens haastig doorgevoerde) grootschalige reorganisaties.
En dat bij de afgelopen gemeentelijke herindeling al gebleken is dat de kosten over het algemeen niet dalen zou eigenlijk al genoeg moeten zeggen.
@Spam: Tsja, reorganiseren om het reorganiseren gebeurt al zoveel. Zeker in de politiek. Iedereen wil weer zijn stempel achterlaten. Hoe zou een partij ook gekozen worden met een programma dat zegt “we laten alles 4 jaar helemaal zoals het is”. Onvrede is de reden van het hele bestaan, wordt wel gezegd, en zo bekeken is de mens daar wel het toppunt van.
Ik denk dat aan grote reorganisaties met name veel vertild wordt. Het overzicht mist, de consequenties kunnen niet goed worden doorgerekend, de gevolgen zijn te groot, het veld dat geraakt wordt te breed. Je ziet het dan ook meestal mislukken. Toen ik in mijn vorige leven in projectenland rondliep waren de leukste én effectiefste projecten de projecten rond quick-wins: kleine en snelle verbeteringen. Eigenlijk is dat ook waar ik mijn huidige carrière op heb gebouwd. Dat is niet conservatief. Met vele kleine en snelle verbeteringen valt enorm veel te winnen.
@9: Is dat niet veelzeggend dat zelfs de grens van de nieuwste provincie betwistbaar is?
“En Lelystad ligt net zo dicht bij Zwolle als bij Amsterdam”
In km misschien, maar Lelystad is meer met Amsterdam gekoppeld, veel inwoners komen er ook vandaan.
“De scheiding tussen Noord- en Zuid-Holland is betwijfelbaar … er is wel een duidelijk verschil tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Randstad” is dat niet tegenstrijdig?
Gezien de slechte ervaring met fusies en andere schaalvergroting behoort het beginsel nee tenzij te zijn. Pas als de voordelen duidelijk aantoonbaar zijn, is het zinnig om mensen en middelen met een dergelijke ingreep te belasten.
Nu geeft het ego van bestuurders vaak doorslag met hoge maatschappelijke kosten als gevolg zichtbaar als diezelfde bestuurders weer verdwenen zijn.