Paul Verhoeven’s Zwartboek

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Hehe, eindelijk weer eens een Nederlandse film waaraan je zonder aarzelen een bioscoopbezoek kunt wagen. Niet dat er de afgelopen jaren helemaal niets aardigs is gemaakt, maar het was telkens wel erg makkelijk wachten op de DVD-release. Paul Verhoeven’s Zwartboek levert 145 minuten cinemavermaak van ‘internationale klasse’ (het predikaat dat Nederlanders gebruiken om hun even tevoren verloren nuchterheid snel weer terug te claimen). Voor zijn epos over de Tweede Wereldoorlog werkte Verhoeven met een (ook al onnederlands hoog) budget van 17 miljoen euro. Dat is wel zo prettig als je van plan bent om Den Haag af te zetten voor massascenes met een paar duizend figuranten en je boerderijen wilt opblazen (wel weer typisch Nederlands overigens dat een vergunning maar voor een opblaasbeurt geldt). Het resultaat staat.

‘Weer een film over WOII…’, hoor ik de ex-Nazi kampbeulen en de vergeten helden uit de Eerste Wereldoorlog onder u verzuchten. En met succesvolle langspeelfilms als De Aanslag, De Tweeling, Het Meisje met het Rode Haar en Amsterverdammtnogmal, kan het een tijdje hebben geleken dat dit onderwerp het enige was waar Nederlanders filmtechnisch wat zinnigs over te zeggen hebben. Maar de laatste jaren was dit zeker niet het geval en de hoeveelheid aan (kinder-)boekverfilmingen die de recente aandacht opeisten, maakten het onderwerp van Zwartboek eigenlijk iets om naar uit te kijken.

Het onverminderde succes van de Nazivergelijkingen in politieke discussies ten spijt, twijfelde ik er wel aan of Verhoeven qua cinema nog iets kon toevoegen na de vele 40/45-films. De ganse goegemeente lijkt ook niet echt meer warm te lopen voor informatie die verder weg ligt dan de onderwerpen in I Love the 80’s/90’s. Na ruim twee uur uit de zaal gestapt, verdrong mijn enthousiasme over het sterke verhaal, de fraaie beelden en enkele sublieme vertolkingen volledig de interessantdoenerige cinematografische vragen. Wat Verhoeven heeft toegevoegd met Zwartboek, is bijvoorbeeld niet een vernieuwende cameravoering die vanwege het uitsluitend gebruik van stroboscopisch licht de kijker een ongemakkelijke confrontatie met zichzelf laat beleven. Of een emotieve onderlaag die acteurs aanboren door uitsluitend in (oud Groenlandse) kleutertaal te communiceren. Nee, Verhoeven heeft “gewoon” een verhaal verteld in de beste Hollywoodtraditie met een rauw Nederlands sausje.

Het indrukkwekkendste is de scene op bevrijdingsdag. De wijze waarop de collaborateurs worden vernederd door de feestende meute is beklemmend en maakt de vrijheidsvreugde ongekend grimmig. Dit moment is de ultieme belichaming van de schuivende scheids(stippel)lijn tussen goed en kwaad. Het is lichtelijk overdreven dat sommigen de héle film door, de thematiek van de grijstinten menen te zien. Vrijwel alle karakters zijn toch ofwel held(in) of schurk. Dat de kijker hierover een aantal keer slinks op het verkeerde been wordt gezet, doet daar niets aan af.

Geen kwaad bloed is te bespeuren in de lelieblanke heldinnenhoofdrol waarmee Carice van Houten gestalte geeft aan de Joodse zangeres Rachel Steinn. Op het filmfestival van Venetie, op de internationale premiere van Zwartboek, werd zij alom geprezen. De Nederlandse pers tekende zelfs geroezemoes op dat de nieuwe en verbeterde Scarlett Johansson was gearriveerd. Alleen al Van Houten is voldoende reden om de film te gaan kijken vanwege, zoals recensenten dat altijd zo mooi zeggen, “de geloofwaardige en krachtige karaktervertolking die de kijker meeneemt, zodat het personage gaandeweg in het hart wordt gesloten en de kijker alleen nog maar wenst om na een avond geanimeerd strippokeren apelazarus lepeltje-lepeltje met haar te gaan liggen”.

Sargasso zou geen toplog zijn als het niet al in 2003 exquise marketingopportunities aangreep op het terrein van topactrices in toplesstrio’s [Still uit De Passievrucht – Reijn, Van Houten en Peter Paul Muller]

De andere diva uit de film is Halina Reijn. Beide actrices deden auditie voor de hoofdrol, maar Reijn kreeg de rol van opportunistische ‘moffenhoer’ die op bevrijdingsdag even makkelijk switcht naar een Canadese soldaat. Het karakter van Ronnie, die dus in de film een rol aanneemt om zo aangenaam mogelijk te overleven, wordt perfect door haar neergezet. Ik wilde eerst typen “Is haar op het lijf geschreven”, maar dat klinkt ietwat lullig. Toch laat de actrice Halina Reijn niet makkelijk vergeten dat je kijkt naar een actrice. Ze speelt haar rollen technisch bijna te perfect. Een maandje geleden onderging zij een interviewonderhoud van drie uur (in Zomergasten). Aan het slot verzuchtte haar gastheer Joris Luyendijk dat zij weliswaar heel veel had gezegd, maar dat hij nog steeds geen idee had wie zijn nou was. Halina leek even uit het veld geslagen, maar had ook hier weer een antwoord op: daar koos zij namelijk bewust voor. In Zwartboek werkt dit ‘imago’ echter perfect. Overigens heb ik voor toekomstige andersoortige rollen alle hoop op verbetering. Want onlangs bespeurde ik zowaar een tweetal seconden levensechte en ongekunstelde emoties bij de actrice. Halina etaleerde bij het horen van een regisseur die koud een persconferentie opent met de vaststelling dat de mensheid verloren is, een mooie emomengelmoes van scepsis en plaatsvervangende schaamte. Dit inspireerde mij tot een ode:
Er zijn actrices waarvoor je meer dan een kwartiertje knippen en plakken nodig zou hebben om recensietechnisch door te dringen tot de innerlijke schoonheid (NB het kan ook dat zij een binnenpretje had over heur haar ofzo, maar dat maakt de acteerprestatie hoegenaamd niet minder) -[Beelden uit uitzending NOVA]

Verhoeven dicht de mensheid niet veel hoop toe en deinst er niet voor terug dit ten overstaan van de wereldpers te verkondigen. Maar dat betekent niet dat hij het op prijs stelt als vragenstellers diepere lagen van zijn werk gaan ontpellen. Dat ondervond interviewster Jellie Brouwer in het programma Kunststof. Zij zag haar overtuiging dat de benaming ’terrorist’ voor de verzetsstrijders toch echt zeggingskracht over het huidige Westen moest hebben, sneuvelen op een muur van onwil bij Verhoeven. Verzetsstrijders werden toen gewoon ‘echt’ terroristen genoemd. De maat was vol toen Brouwer de regisseur vervolgens wilde ontfutselen dat hij toch echt wel meer metaforische pretenties moest hebben dan alleen een incidenteel verhaal van een Joods meisje vertellen. Zij krijgt de grote meester binnen drie minuten goed over de zeik:
Je manipuleert me weg van mijn origineel standpunt. (..) En dan hamer je toch door van ‘ja maar, ja maar, ja maar’. En dan zeg ik ‘nou ja wacht es even’, dan wil ik je wel even bij de les houden, niewaar? En dan zeg ik: het is zo, dit, dat en zus!”
[Klik op tekst voor fragment. Hele uitzending Kunststof hier: WinMedia of mp3].

Met een resultaat zoals Zwartboek zijn zulke grillen de goede man uiteraard vergeven. De terugkeer naar Nederland van de verloren regisseurszoon werd er in elk geval niet minder om gevierd. En eerlijk is eerlijk, de man heeft het geflikt om een bijzonder gelikt (en overigens ook onderschat en verkeerd geïnterpreteerd) filmverhaal als Starship Troopers te laten culmineren in een strijd tegen een monster in falluschachtige vorm met vaginale trekken. Dat illustreert zijn grootsheid al voldoende en maakt iedere uitweiding over zijn andere films overbodig.

Peuters die zulke gedrochten tekenen, kunnen rekenen op een enkeltje naar de psychiatrische afdeling van Kindergarten Guantanamo Bay, maar Paul Verhoeven noemt deze creatie: de Brain Bug

Met Zwartboek heeft Verhoeven een Nederlands verhaal verteld, ver weg van de groteske scifi-vorm van Robocop en Total Recall en van de wat oppervlakkiger onderwerpkeuze van Basic Instinct en Showgirls. Toch probeerde de regisseur ook al in Amerika een groots historisch onderwerp te verfilmen. Vergaande voorbereidingen halverwege de jaren ’90 om de film Crusader te maken sneuvelden vanwege de huiver van filmstudio Carolco Pictures. Verhoeven zag het, samen met Arnold Schwarzenegger (verder in de cast: John Torturro en Jennifer Connoly), al helemaal zitten om de kruistocht te verfilmen die volgde op de oproep van paus Urbanus II om de Arabieren uit Jeruzalem te ontzetten. Verhoeven: “Interessant was dat we met grote nadruk stelden dat de Arabische cultuur superieur was. De mensen van de tegenpartij waren heel wat ruimdenkender dan de christenen. Dat zou nog steeds een interessante film opleveren, nu vanuit Amerikaans standpunt alle Arabieren de duisternis in worden gedrukt.” Maar het verhaal van de verwoestende tocht met een immens bloedbad in Jeruzalem in 1099, sneuvelde vanwege onwil van de studio’s en mogelijk ook door tegenwerking van de streng katholieke Maria Shriver, de echtgenote van Schwarzenegger.

Momenteel wil Verhoeven eigenlijk een film maken over het historische leven van Jezus. Hij begon echter aan Zwartboek omdat zijn kompaan en scenarioman Gerard Soeteman zo’n Jezusfilm sterk ontraadde. Het klimaat in Amerika zou direct een doods(be)dreiging oproepen. De druk op de vrije meningsuiting komt dus niet uitsluitend uit Midden-Oosterse hoek waaien. Wederom dringt de grillige scheidslijn tussen goed en kwaad zich op. Paul Verhoeven schrijft nu eerst maar een boek over Jezus.

0

Reacties (24)

#1 Robocop

Dorbeck ! Come out into the open, Dorbeck !

  • Volgende discussie
#2 Snaporaz

Voorwaar, voorwaar. Ivm het slot van Marks artikel hierboven & qua boeken over Jezus : Carl Theodor Dreyer plande een film over het leven van Jezus, maar helaas is hij er nooit toe kunnen komen om “Jesus Fra Nazaret” te maken. Want de voorbereidingen op papier zagen er straf uit. Zie ook “Carl Th. Dreyer. Jésus de Nazareth Médée. Dossier réuni par Maurice Drouzy” (Paris : Cerf 1986, ISBN 2204025038) en “Carl Theodor Dreyer’s Jesus. A Great Filmmaker’s Final Masterwork” (New York : Delta / Dell 1973, geen ISBN, eerder verschenen in Engelse vertaling bij Dial 1971/1972). En checkt u in beide boeken (Frans of Engels) meteen ook Dreyers razend interessante artikels (verschenen in “Politiken” in oktober 1959) over wie Jezus kruisigde en over de wortels van het antisemitisme, Paul ? Welaan dan !

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Snaporaz

Overiens ontbreekt er hieromtrent toch wel cruciale info op de verder loffelijk devote site http://www.carldreyer.com

En is dé oorlogsfilm waar we reikhalzend naar uitkijken uiteraard “Flandres” van Bruno Dumont (grote prijs in Cannes), http://www.tadrart.com/tessalit/flandres/home.html

Amen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 HansR

Boeiend die kwaadheid van Verhoeven in dat interview. Vreemd ook want in de film – gezien – krijg je onwillekeurig echt de indruk dat hij iets meer wil zeggen naast het verhaal dat hij verteld. Maar misschien wil hij dat niet hardop zeggen omdat het vervolgfinancieringen wellicht problematisch maakt.

Ik zie toch wel een paar dingen (opzettelijk of niet opzettelijk erin gelegd) met relevantie in het heden:

1) Hij zet echte Hollanders neer als regelrechte fascisten (die bevrijdingsscene met die emmer stront) en gristenen als levensgrote klootzakken;
2) Hij laat duidelijk zeggen – in de context van vrijheidstrijders/terroristen – dat elke mens, hoe slecht ook, recht heeft op een verdediging;
3) Hij laat duidelijk zien -in de slotscene – dat de joden na de bedreiging van WOII hun vrijheid beleven binnen hekken en nu met het geweer op hun buitenwereld gericht. Een gevangen vrijheid. Alsof ze na de concentratiekampen emotioneel aan die hekken verbonden zijn.

Maar het zal er wel niet inzitten, daar is Verhoeven natuurlijk veel te naief en te onervaren voor. Hij wil natuurlijk alleen een eendimensionaal verhaaltje vertellen.
En ik ben teveel door Sargasso en de recente complottheorien beinvloed. Ik geloof niets meer van wat iemand zegt.

Prachtige film overigens.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 HansR

mijn commentaar komt niet over…???
het zwarte gat?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Osewoudt

@4: ik begrijp uw gevoelen.

Henri

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Willem Bever

Nee hoor, geintje, leuk stukkie!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 mescaline

Kan zo op Panzerfaust.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Apostolov

Klasse!
Zou je misschien een gastrecensie willen schrijven over Robocop I voor Panzerfaust?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 mark

@Snaporaz: Kijk, dat is steekhoudende info die Verhoeven
verder kan helpen (maar misschien is dit al standaard literatuur bij het Jesus Seminar)
@Willem: Aanradert. Dus. (zie ook: “zonder aarzelen, 145 min. int. klasse, alleen al vanwege…, enthousiasme over het sterke verhaal, de fraaie beelden en enkele sublieme vertolkingen”)…
@Apostolov: Wat een eer. Maar ik heb nog steeds geen geld, prijs of geldprijs ontvangen voor mijn gediggie?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Snaporaz

@#9: De boog kan niet altijd gespannen staan ;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 HansR

Boeiend die kwaadheid van Verhoeven in dat interview. Vreemd ook want in de film – gezien – krijg je onwillekeurig echt de indruk dat hij iets meer wil zeggen naast het verhaal dat hij verteld. Maar misschien wil hij dat niet hardop zeggen omdat hetv ervolgfinancieringen wellicht problematisch maakt.

Ik zie toch wel een paar dingen (opzettelijk of niet opzettelijk erin gelegd) met relevantie in het heden:

1) Hij zet echte Hollanders neer als regelrechte fascisten (die bevrijdingsscene met die emmer stront) en gristenen als levensgrote klootzakken;
2) Hij laat duidelijk zeggen – in de context van vrijheidstrijders/terroristen – dat elke mens, hoe slecht ook, recht heeft op een verdediging;
3) Hij laat duidelijk zien -in de slotscene – dat de joden na de bedreiging van WOII hun vrijheid beleven binnen hekken en nu met het geweer op hun buitenwereld gericht. Een gevangen vrijheid. Alsof ze na de concentratiekampen emotioneel aan die hekken verbonden zijn.

Maar het zal er wel niet opzettelijk inzitten, daar is Verhoeven natuurlijk veel te naief en te onervaren voor. Hij wil natuurlijk alleen een eendimensionaal verhaaltje vertellen.

En ik ben teveel door Sargasso en de recente complottheorien beinvloed. Ik geloof niets meer van wat iemand zegt.

Prachtige film overigens.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 HansR

-Deze reactie van HansR werd door het spamfilter (oid) in een zwart gat geslingerd:-

Boeiend die kwaadheid van Verhoeven in dat interview. Vreemd ook want in de film – gezien – krijg je onwillekeurig echt de indruk dat hij iets meer wil zeggen naast het verhaal dat hij verteld. Maar misschien wil
hij dat niet hardop zeggen omdat het vervolgfinancieringen wellicht problematisch maakt.

Ik zie toch wel een paar dingen (opzettelijk of niet opzettelijk erin gelegd) met relevantie in het heden:

1) Hij zet echte Hollanders neer als regelrechte fascisten (die bevrijdingsscene met die emmer stront) en gristenen als levensgrote klootzakken;
2) Hij laat duidelijk zeggen – in de context van
vrijheidstrijders/terroristen – dat elke mens, hoe slecht ook, recht heeft op een verdediging;
3) Hij laat duidelijk zien -in de slotscene – dat de joden na de bedreiging van WOII hun vrijheid beleven binnen hekken en nu met het geweer op hun buitenwereld gericht. Een gevangen vrijheid. Alsof ze na de concentratiekampen emotioneel aan die hekken verbonden zijn.

Maar het zal er wel niet opzettelijk inzitten, daar is Verhoeven natuurlijk veel te naief en te onervaren voor. Hij wil natuurlijk alleen een eendimensionaal verhaaltje vertellen.

En ik ben teveel door Sargasso en de recente complottheorien beinvloed. Ik geloof niets meer van wat iemand zegt.

Prachtige film overigens.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 BINGONERO

onnodig om sargasso een toplog te noemen .. dat hebben jullie toch niet nodig? enfin, leuke recensie

“erhoeven: “Interessant was dat we met grote nadruk stelden dat de Arabische cultuur superieur was. De mensen van de tegenpartij waren heel wat ruimdenkender dan de christenen.”

goh wat jammer! de achtergrond van Jihad uitdiepen zou helemaal niet verkeerd zijn. volgens sommige is de christelijke agressiviteit van de kruistochten overgeslagen, ofwel zonder de kruistochten was er nooit een Jihad vermelding in de koran geweest. geen idee of dit waar is, nooit gechecked, maar spreekt tot verbeelding.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Marco Raaphorst

Halina vind ik al jaren een topper. Van Warmerdam wist er ook raad mee.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 Carlos

Heel goed dat dat ook eens wordt opgemerkt! Halina is wel degelijk minder plat dan Carice! Op het populairste weblog van nederland dat bekend staat om haar ondeskundige reaguurvolk werd vorige week bij een filmpje van een seksueel getinte blooper op de rode loper geschreeuwd dat Carice ‘grotere’ zou hebben dan Halina. Dat is dus mooi niet waar! Heel goed dus dat dat hier recht wordt gezet, want niet alles kan eeuwig krom zijn/blijven.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 Kalief

Is dit bedoeld als review? Wat een gebabbel.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 Gantwerp Rapper

@#15: elk excuus was goed om de Brain Bug nog ’s te kunnen tonen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 Odoakerstonia

Nog een of twee van dit soort reacties, Carlos, en het mentale lijntje Boobelino – Carlos kan in een = veranderen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 Max J. Molovich

Meesterlijke recensie. Heb de film nog niet gezien, maar ik vertrouw u op uw woord. Mede omdat ook ik Starship Troopers met luide stem loop te verdedigen, zo een keer in de twee weken, ergens in de buurt van de Munt te Amsterdam. Zwaar onderschatte film. Verhoeven werd toen door de Amerikaanse pers van fascisme beschuldig. Nu wordt Verhoeven door de Nederlandse pers verweten dat hij ‘niks nieuws vertelt’. Men wil weer eens op subtiele wijze duidelijk maken dat wij hier verder zijn dan de Amerikanen. Dat moge dan wel zo zijn, maar wat geeft het als je niets nieuws vertelt zolang je de waarheid verkondigt? Precies, geen ene reet. Bovendien stipt u aan dat de verniewing schuilt in de vaardigheid van de vertelkunst in de betere Hollywoodtraditie. Kom daar inderdaad maar eens om bij een volk dat een gedrocht als ‘De Tweeling’ heeft voortgebracht.

Volgend jaar komt trouwens Verhoevens boek over Jezus uit. Ik kan me daar zeer op verheugen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 Snaporaz

Hele rare afstotend aantrekkelijke film inderdaad, “Starship Troopers”. Zowel voor de hand liggend simplistisch als meesterlijk dubbelzinnig in z’n plastic zijn. In dat verband : perfecte casting van Denise Richards, die dat jaar heel gepast ook opdook in “Nowhere” van Greg Araki.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 mark

Goeie metarecensie, heer Molovich… Zojuist even op uw site rondgestruind en ik moet zeggen: vwb Eternal Sunshine of the Spotless Mind kan ik mij op mijn beurt aan uw zijde scharen ter verdediging tegen laaghartige aanvallen als zou die film ‘niet zoveel bijzonders’ zijn.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#23 Max J. Molovich

Ach, ‘Goede metarecensie’ is mijn middle name. En mensen die Eternal Sunshine of the Spotless Mind ‘niet zoveel bijzonders’ noemen, leiden hoogstwaarschijnlijk zelf een leven dat een aaneenschakeling is van momenten die eigenlijk ‘niet zoveel bijzonders’ bevatten. Nu leidt ik zelf ook zo’n leven, maar ik geef het in ieder geval toe.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#24 Marco Raaphorst

@Carlos: Carice is ook een topper en ook een erg mooie meid. Maar Halina heeft altijd net ff mijn voorkeur gehad. Ik ken haar van voor Van Warmerdam zeg maar…

  • Vorige discussie