Palestijnse eenheidsregering: een eerste stap op weg naar verzoening

ANALYSE - De Palestijnse Autoriteit heeft sinds maandag 2 juni 2014 een nieuwe regering. Een regering van nationale eenheid waaraan voor het eerst sinds 2007 zowel Fatah als Hamas hun steun hebben verleend. Het is de eerste stap in een verzoeningsproces. Maar de echte grote beslissingen moeten nog komen.

Israël is er niet blij mee, dit nieuwe eenheidskabinet. Weliswaar is het een ‘zakenkabinet’ met louter technocraten, onder leiding van Rami Hamdallah, die ook de vorige regering leidde, en zonder kopstukken van welke Palestijnse groepering dan ook. Maar een regering die mede door de ’terreurbeweging’ in Gaza wordt gesteund is voor Israël taboe.

Mahmoud Abbas mag dan in diverse toonaarden hebben verklaard dat de nieuwe regering alle akkoorden die in het verleden met Israël zijn gesloten zal respecteren, geweld heeft afgezworen en zal treden in de voetsporen van het beleid van de Palestijnse Autoriteit, de Israëlische regering is er niet van onder de indruk. Voor Benjamin Netanyahu maakt het namelijk allemaal niets uit.

Ruim een maand geleden, toen de onderhandelaars van Fatah en Hamas hun handtekening zetten onder een akkoord, zei Netanyahu dat Abbas de keuze had had tussen ‘vrede of verzoening met Hamas’. En hij zette die lijn voort met een serie ‘strafmaatregelen’ gericht tegen de Palestijnse Autoriteit.

Straffen

Al in april, toen Fatah met Hamas in zee ging, besloot Israël de afdracht van belastingen en accijnzen die het voor de PA int, stop te zetten. Een schadepost van zo’n honderd miljoen dollar per maand voor de PA. Ook verordonneerde Israël dat Palestijnse banken hun surplus aan shekels niet meer via hun Israëlische collega’s kunnen omzetten in buitenlandse valuta, wat een belangrijke (extra) hinderpaal is voor de toch al door een web van restricties geplaagde Palestijnse economie.

Op de dag dat de Palestijnen hun regering bekendmaakten kwamen daar nog wat extra straffen bij. Israël zal onder geen beding meewerken als er binnen enkele maanden nieuwe Palestijnse verkiezingen zullen worden gehouden. Het zal verhinderen dat de de Palestijnen in Oost-Jeruzalem naar de stembus gaan, zoals het dat ook in 2006 dreigde te doen. Ook zal Israël zorgen dat ministers niet van Gaza naar de Westoever en omgekeerd kunnen reizen, een maatregel waarmee het ook effectief het in 2007 gekozen Palestijnse parlement om zeep hielp.

Ook riep Netanyahu alle regeringen van bevriende naties op om na de vorming van de regering van Hamas en Fatah de samenwerking met de PA op te zeggen.

Het is duidelijk: Israël zal met alle mogelijke middelen proberen de toenadering tussen Hamas en Fatah onderuit te halen. Of dat ook zal lukken is twijfelachtig. Abbas lijkt erop te vertrouwen dat de VS, en wellicht ook de EU, tussenbeide zullen komen als de PA door Israëlische tegenwerking echt in moeilijkheden komt.

Waarschijnlijk gokt hij er op dat het besef dat het voortbestaan van de Palestijnse Autoriteit eigenlijk meer in het belang is van Israël dan van de Palestijnen zelf, de doorslag zal geven en het pleit voor hem zal winnen. De eerste slagen lijkt hij ook al meteen gewonnen te hebben. Zowel de VS als de EU hebben Israël vrijwel meteen laten weten dat zij de samenwerking met de PA gewoon zullen voortzetten.

Uit nood geboren

Maar tegenwerking van de Israëlische regering is niet per se het enige obstakel dat verzoening tussen Fatah en Hamas in de weg staat. Potentieel bedreigender is de moeizame situatie van de twee partijen ten opzichte van elkaar. Er bestaat nog veel oud zeer dat het gevolg is van de mislukte poging die Fatah in 2007 deed om met Amerikaanse hulp Hamas in Gaza te onttronen.

De huidige toenadering is dan ook uit nood geboren. Het is als het ware van beide partijen een vlucht naar voren. Hamas verkeerde in een uiterst zwakke positie na de val van hun bondgenoot Morsi in Egypte en nadat de Egyptische houding in ijskoude vijandschap is verkeerd. Hun regering in Gaza verkeert in acute geldnood, nadat de Egyptische militairen vrijwel de hele ’tunnelindustrie’ in het zuiden van de Strook hebben vernield.

Bovendien heeft Hamas ook elders nog maar weinig vrienden. De beweging heeft te lijden gehad van het verlies van haar steunpunt in Damascus en de vermindering van de steun van Iran, maar ervaart – als ‘loot aan de stam van de Moslimbroederschap’ – ook sterk de huidige ijzige houding die veel Arabische landen op dit moment jegens de Moslimbroeders, waar dan ook, aan de dag leggen.

Fatah, aan de andere kant, stond met de rug tegen de muur na het mislukken van de zoveelste poging om tot een akkoord met Israël te komen. Negen maanden van overleg hadden geen enkel Israëlisch voorstel opgeleverd. Bovendien was in deze periode een recordaantal van 14.000 nieuw huizen in de nederzettingen aanbesteed, terwijl – eveneens – een recordaantal van 61 Palestijnen door Israël werd gedood. Daarnaast waren ook nog eens ruim 500 Palestijnse gebouwen gesloopt.

Wat tenslotte helemaal de deur dichtdeed, was de weigering van Israël om de laatste groep van 26 langgestrafte Palestijnen, zoals bij het begin van de onderhandelingen was afgesproken, vrij te laten. Met name dit laatste punt lag uitermate gevoelig bij het Palestijnse publiek. Het vroeg om een ‘daad’.

Slechts en beginnetje

Waar Fatah en Hamas in 2011 en 2013 niet verder kwamen dan akkoorden (eerst Caïro, later Doha) die niet werden nageleefd, bleek ditmaal de wens om toch iets positiefs te laten zien, aan beide kanten sterk genoeg. Zo hebben we nu dus een eenheidsregering. Al was het tot het laatst toe spannend of die er zou komen, want Abbas drukte tegen de wens van Hamas door dat Riadh al-Malki minister van Buitenlandse Zaken zou blijven en ook hief hij, tegen de wens van Hamas, het ministerie van Gevangenenzaken op (de taken van het ministerie zullen worden overgeheveld naar een commissie van de PLO).

Maar de vorming van de regering is, hoezeer ook een bewijs dat het ditmaal menens is, nog maar een beginnetje. Wat moet volgen is heel wat ingewikkelder. Stap nummer twee is het organiseren van verkiezingen voor een nieuwe president en een nieuwe Palestijnse wetgevende vergadering in de plaats van de oude, die al jaren niet meer bijeen is geweest. Deze verkiezingen moeten er binnen zes maanden komen. En het hoeft geen betoog dat hier potentieel een gigantische hoeveelheid tegenstellingen kan ontstaan, nog helemaal los van de te verwachten sabotage van Israël.

Een derde stap is het integreren van Hamas (en de Islamitische Jihad) in de PLO. Dat zal, als het lukt, hopelijk ook een vernieuwingsoperatie met zich mee brengen van de PLO, die nu voor vrijwel 100% wordt gedomineerd door de kliek rond Mahmoud Abbas. Potentieel is dit een ontwikkeling die belangrijke gevolgen kan hebben voor de Palestijnen buiten de bezette gebieden. De laatste jaren hadden die buitenlandse Palestijnen, in onder andere Jordanië, Libanon en Syrië, vrijwel geen enkele invloed meer binnen de organisatie. En dan is er nog een laatste en vierde stap – waarschijnlijk de meest explosieve horde die moet worden genomen en daarom ook uitgesteld tot na de verkiezingen. Dat is de reorganisatie en het integreren van de wederzijdse veiligheidsdiensten.

Het zal duidelijk zijn dat er bij elk van deze stappen nog van alle mis kan gaan. En het kan geen kwaad om erop te wijzen dat nu één van de gevaren die zich aandient de neiging is van Mahmoud Abbas om alle touwtjes steeds stevig in handen te houden. Het feit dat Abbas al meteen zijn zin doordrukte bij de samenstelling van de regering, waarin overigens maar vijf van de 17 ministers uit Gaza komen, het feit dat Abbas de belangrijkste man van de PA is gebleven terwijl de kring rond de voormalige premier van Gaza, Ismail Haniye voorlopig even aan de kant staat, het lijkt allemaal materiaal genoeg voor twisten.

Perspectief

Maar laten we er voorlopig even vanuit gaan dat het gaat lukken. Wat levert dat dan op? In de eerste plaats natuurlijk dat de abnormale tweedeling – Westoever en Gaza – eindelijk weer ongedaan wordt gemaakt. Vervolgens wordt Hamas een onderdeel van de PLO. Met behoud van haar eigen platform waarin het bestaansrecht van Israël niet wordt erkend en geweld als een van de middelen van verzet wordt genoemd, gaat zij dan meepraten in een organisatie – de PLO – die Israël wél heeft erkend, geweld heeft afgezworen en met Israël diverse akkoorden heeft gesloten.

Zonder haar uitgangspunten te veranderen machtigt Hamas dan de PLO namens haar op te treden en akkoorden af te sluiten. Het is in wezen dezelfde constructie als nu met de nieuwe Palestijnse eenheidsregering: ook daar heeft Hamas zich, zonder haar program te wijzigen, ‘gecommitteerd’ aan de bestaande koers van de PA.

Als Israël oprecht vrede zou willen, zou het blij moeten zijn met deze nieuwe situatie. Eenheid in de Palestijnse gelederen betekent op het vlak van de onderhandelingen alleen maar winst: één adres, één aanpak waarop alle Palestijnse bewegingen zich hebben vastgelegd. Maar Israël lijkt er anders over te denken. Het laadt op zijn minst de verdenking op zich dat het wel blij was met die kloof in de Palestijnse gelederen en dat het helemaal niet uit was op een akkoord.

En dat is dan ook de vijfde en voorlopig laatste uitdaging voor PLO die straks hopelijk een een nieuw hervonden eenheid kent: het ontwerpen van een geheel nieuwe strategie om het hoofd te bieden aan deze situatie waarin de tweestatenoplossing een verdwijnend perspectief is en de Israëlische onderhandelingspartner hoe langer hoe minder geïnteresseerd lijkt in een vredesakkoord.

Dit stuk verscheen eerder in De Brug, (jaargang 24, nr 93, Juni 2014) het blad van het SIVMO (Steuncomité Israelische Vredes- en Mensenrechtenorganisaties).