Op het scherp van twee werelden

Foto: RubyGoes (cc)
Serie:

RECENSIE - Het restaurant lag langs een snelweg buiten Karachi. Het gezelschap was intimiderend. Maar het eten was prima. Souad Mekhennet kwam gelukkig niet voor de gezelligheid. Ze was gekomen om een commandant van de Taliban te interviewen. Ze had zich goed voorbereid, ging gekleed zoals de Taliban dat graag ziet, en werd door het terroristische gezelschap als een bezienswaardigheid ontvangen. Een Duitse vrouw, een moslima, werkend voor de New York Times. Dat wilden ze wel eens meemaken.

Ze had veel vragen, en kreeg de geijkte antwoorden. De Amerikanen zijn arrogant, de boerka is inderdaad niet gebaseerd op de Koran maar is een beslissing van ‘het volk’, en iedere man moet zelf beslissen hoe zijn vrouw erbij loopt. En toen:

‘Nu zei de sjeik: “Hou op met schrijven. Nu is het tijd voor belangrijke vragen. Laten we het over het leven hebben. Weet je, zuster Souad, ik ben op zoek naar een tweede vrouw. Ik heb veel goeds over Duitse vrouwen gehoord. Ik hoor dat ze de wensen van hun man op zijn lippen kunnen lezen. Volgens mij ben jij eraan toe.”’

Huwelijksaanzoeken – Mekhennet krijgt ze regelmatig, en dan vooral van de mannen die ze interviewt. De Taliban leider was van hetzelfde laken een pak. Allemaal zoeken ze een ‘intelligente, sterke vrouw’, en die Duitse moslima ziet er goed uit. Bovendien, een vrouw kan toch moeilijk haar hele leven verslaggever zijn? Ze moet toch een keer kiezen voor een man, kinderen, et cetera?

Een twijfelgeval – dat is Mekhennet altijd geweest. Vanaf haar prille jeugd in Duitsland (ze was het enige donkere kind in de klas) tot nu, als wereldvermaard journalist. Ze was degene die de identiteit wist te achterhalen van IS-beul ‘Jihadi John’. Dat was niet mogelijk geweest zonder haar uitgebreide netwerk, dat reikt van de geheime diensten tot in allerlei jihadistische clubjes. Een netwerk dat ze kon opbouwen omdat ze een grensgeval is. Velen zijn bereid haar informatie te verschaffen omdat ze haar mogen, omdat ze ‘voor een vrouw’ zo dapper en onverzettelijk is. Anderen hebben duistere motieven. Geheime diensten ‘voeden’ journalisten zoals Mekhennet om vervolgens in de gaten te houden met wie zij in contact komen. Ze verkennen voor hen de grenzen. En jihadisten zoals ‘de sjeik’ zijn nieuwsgierig naar haar. En omdat ze toch een moslima is, zijn ze bereid om haar te ontvangen. Ze hoort overal een beetje bij, en toch ook niet. En juist dat heeft ervoor gezorgd dat ze in de loop van haar carrière prachtige, opmerkelijke verhalen heeft kunnen schrijven.

Wat drijft haar? Aan het begin van ‘Ik moest alleen komen?’ beschrijft ze hoe ze ooit een nabestaande van een van de slachtoffers van 9/11 ontmoette, die haar wanhopig vroeg waarom deze mensen het Westen toch zo haatten – en waarom de media nooit hadden verteld dat deze mensen bestonden. Die vraag (‘waarom haten ze ons zo?’) zou de drijvende kracht achter haar journalistieke werk zijn. En ook daar bewandelt ze een grens. Diezelfde vraag tekent ze immers ook op in de islamitische wereld: waarom haat het Westen ons? Waarom zaait het Westen hier dood en verderf? Ook die waaromvraag verdient een antwoord.

De Amerikanen gedragen zich in het Midden-Oosten als arrogante onderdrukkers, en hun slachtoffers hebben het recht zich te verdedigen. Die redenering is doodsimpel; ze wordt dan ook door praktisch alle moslims onderschreven – je hoef er niet eens moslim voor te zijn. De hamvraag is wie zich als slachtoffer van de Amerikanen mag beschouwen, en wat ‘verdedigen’ precies inhoudt. Een zeer groot deel van de moslims denkt dat de Amerikanen, en de westerse leiders, het gemunt heeft op ‘de islam’. En dat moslims zich dus bedreigd en aangevallen mogen voelen. Het merendeel wijst gewapend verzet echter af. ‘Islam is vrede’. Een klein deel echter vindt geweld wél gerechtvaardigd beschouwt zelfs geweld tegen de westerse burgerbevolking gerechtvaardigd. Dat zijn immers ongelovigen die voor deze gewelddadige regimes hebben gekozen. In haar slotwoord wil Mekhennet zich niet doodstaren op die extremen (ook al is ze daar in haar journalistieke werk voortdurend naar op zoek) en de rol van extremistische imams, maar wil ze ook wijzen op de rol (zeg maar: de schuld) van het Westen. Dat leidt tot de volgende, heen en weer zwenkende conclusie (p. 305):

‘Waarom haten ze ons zo? De vraag die me er al die jaren toe had gedreven grenzen te slechten weerklonk in mijn hoofd. Sinds 11 september 2001 had ik op zoek naar een antwoord over de wereld gezworven, in de hoop dat kennis en begrip de mensen ertoe zouden brengen te doen wat ze konden om nog meer haat en nog meer doden te voorkomen. Maar sommige mensen in westerse landen zien er het gevaar niet van in hun normen aan anderen op te leggen, alsof die de enige juiste zijn. Het is dezelfde redenering als die van IS. Intussen tasten geheime detentiecentra, martelingen en massaal overheidstoezicht de kernwaarden van onze democratie aan. (…) Willen we werkelijk democratie of proberen we in plaats daarvan de waarden te bevorderen die we koesteren: gelijkheid van man en vrouw, het recht van minderheden om een bestaan op te bouwen, de vrijheid om te zeggen wat we denken en elk geloof te belijden wat we maar willen? In plaats van te praten over de noodzaak een bepaald kiesstelsel door te voeren zouden we ons sterk moeten maken voor een reglement van universele waarden. Tegelijkertijd wordt het tijd voor een dialoog binnen de islam en binnen de islamitische samenlevingen over wat in ons geloof is toegestaan en wat niet. Religie radicaliseert geen mensen, mensen radicaliseren religie. In Mekka, waar ik onlangs de umra-pelgrimstocht ondernam…’

Is dit nu een pleidooi voor of tegen westerse waarden? Voor of tegen universele waarden? En is die dialoog binnen de islam niet allang gaande? En is zo’n dialoog (dat opleggen van dezelfde waarden aan iedereen binnen één wereldgodsdienst) niet gedoemd te mislukken? En is die laatste opmerking een plotse ontkenning van de rol van de vele radicale imams die ze nu juist bewust heeft opgezocht? Of is dit een poging om de islam vrij te pleiten van een radicale kern?

Na zestien jaar en duizenden kilometers, blijft het een onwennig balanceren.

Souad Mekhennet, Ik moest alleen komen. Uitgeverij Nieuw Amsterdam. 336 blz., 19,99 euro.

Reacties (17)

#1 KJH

Jaja. Waarom haten ze ons – nou omdat ‘wij’ ook erge dingen doen in het MO- het bekende kul-argument dat altijd kritiekloos geslikt en nooit verder bevraagd wordt. Maar volgens mij was er weinig om ‘ons’ te haten voor 9/11. En 9/11 gebeurde, volgens de planner van 9/11 zelf – OBL – omdat er überhaupt gringo’s in het heilige land waren. Ze deden er niks, ze waren er gewoon. Nou, als pure aanwezigheid reden genoeg is voor 3000 doden, dan houdt redeneren op, naar mijn mening. Dan heb je niet meer te maken met redelijkheid.

  • Volgende discussie
#2 Jos van Dijk

@1: Misschien moet je toch nog eens je geschiedenis ophalen. Ik zou beginnen bij het Sykes/Picot verdrag uit 1916 en de Balfour declaration, binnenkort precies honderd jaar geleden. En wat er daarna allemaal kwam.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 KJH

@2: Vergeet de kruistochten niet, man! Of de Perzische oorlogen. En straks vergeet je me nog te confronteren met het uiterst rücksichtslose, imperialistische gedrag van de Grieken inzake het oude Egypte. Dat waren dan wel geen mohammedanen, maar who cares.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Bart B.

@1: Maar volgens mij was er weinig om ‘ons’ te haten voor 9/11.

Gokje: tijdens de geschiedenislessen spijbelde jij steevast?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 McLovin

@3: …laten we dan ook 9/11 vergeten..is ook alweer 16 jaar geleden hoor…makkelijk hoor, alles wat vroeger was, wegzetten als ” get over it” behalve als het je uitkomt. Vergeten we Madrid, London, Nice ook even want eh….das al weer zo passee….

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Co Stuifbergen

@1: Groot-Brittannië en de VS organiseerden een coup in Iran in 1953:
https://www.theguardian.com/world/2013/aug/19/cia-admits-role-1953-iranian-coup

Ook andere dictators (Moebarak van Egypte) genoten steun van het Westen. Dat blijkt al uit de aanduiding “president”.

Al-Quaeda was oorspronkelijk gericht tegen het Saudische regime.
(Saoedi-Arabië is etnisch verdeeld. Het Saoedische koningshuis bevoordeelt vooral de naaste familie).
Blijkbaar had Osama bin Laden begrepen dat het land voor sommige dingen (met name wapens) van de VS afhankelijk was.
Het blijft een rare kronkel om dan in de VS aanslagen te plegen, maar het komt niet helemaal uit de lucht vallen.

Overigens werd Al-Qaeda jarenlang (via Pakistan) gesteund door de VS, omdat het tegen de Russen in Afghanistan vocht.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Co Stuifbergen

@2: Dat leerden wij niet tijdens geschiedenisles (en ik heb goed opgelet).

Overigens leerde ik het ook niet het Wilhelmus, en wel iets over Afrikaanse staten, dus slecht was het niet.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Co Stuifbergen

@6: aanvulling op mezelf:
Ik denk dat de laatste jaren Rusland ergere dingen doet (steun aan Assad, dictatuur in Tsjetsjenië) en ook daar zijn aanslagen geweest.
(google eens op Beslan, https://en.wikipedia.org/wiki/Beslan_school_siege)

Volgens de volkskrant heeft Tsjetsjenië recent rebellen naar de IS in Syrië geloodst door ze valse papieren te verstrekken.
De Tsjetsjeense dictator (Kadyrov) maakt nu weer goede sier door de weduwen en kinderen terug te halen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Lutine

@1

Sterker, er is nooit een reden om te haten. Haat staat buiten de redelijkheid. OBL en zijn trawanten hadden geen enkele geldige reden om 3000 onschuldige slachtoffers te maken. Uiteraard hebben en hadden andere extremisten ook geen geldige reden.

Ik lees hier weer het gebruikelijke gehakketak over “wie er begonnen is”. Maar dat gaat ook nergens over. In het extreme kom je dan uit bij Serviërs die nog in de war zijn over de slag op het Merelveld (1389) Daar hebben die gekken het nog steeds over. En het is nog steeds aanleiding voor extremisme. Om over de joden en de Palestijnen maar te zwijgen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 beugwant

@9: De noorderlingen boffen dan ook maar dat de Limburgers zo zachtaardig zijn, want de eeuwenlange nasleep van de Slag bij Woeringen (1288) heeft een zwaar stempel op de culturele identiteit van de Heuvellanders gedrukt. Vrijheidsbewegingen als ‘Free Limbabwe’ zijn nooit boven het carnavaleske niveau uitgestegen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Lennart

@6: Osama Bin Laden wilde de Amerikaanse troepen uit Saudi-Arabie weghebben. Er was toen nog een aanzienlijke troepenmacht in het land gelegerd om Irak in toom te houden; die waren er na de Eerste Golfoorlog gestationeerd. Bin Laden kon het niet verkroppen, dat ongelovige soldaten zo dicht bij Mekka en Medina zaten.

En dat is dus meteen een voorbeeld van het antwoord op de vraag waarom ze ons haten. Ze haten ons over het algemeen, omdat we in het verleden iets hebben gedaan dat ze niet zo leuk vinden. En dan gaat het helemaal niet om historische dingen, zoals Lutine hier probeert te suggereren, maar juist om dingen die hooguit twee generaties geleden zijn, of nog korter. In Afghanistan en Irak kon je een heel duidelijk verband zien tussen het aantal aanslagen en het aantal burgerdoden dat de coalitie maakte …

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Bismarck

@9: “Daar hebben die gekken het nog steeds over”
Sterker nog, dat vormt sinds het uiteenvallen van Joegoslavië (en waarschijnlijk al een paar jaar daarvoor) ongeveer het ankerpunt van politiek en beleid van Servië.

Dus ja, irrationeel enzovoort, maar niet iets dat eigen is aan moslims of arabieren alleen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Co Stuifbergen

@10: Als de Nederlandse politie in Limburg zou optreden zoals de Spaanse politie in Catalonië doet, zou “free Limbabwe” een stuk serieuzer worden

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Lutine

@12

Ik nam de Serviërs ook als voorbeeld, juist omdat zij geen moslims of arabieren zijn. Het is de vloek van de mensheid om steeds maar weer het verleden op te rakelen. Je ziet het op micro-niveau bij twee buren die al 40 jaar overhoop liggen. En je ziet het op macro-niveau bij de veel landen en volkeren.

@10

Ik als noordeling heb dan weer het voordeel dat ik niet van de Slag bij Woeringen af weet. Ik heb weer andere frustraties uit het verleden. De Hollanders hebben mijn culturele identiteit afgepakt. Eigenlijk zijn wij Hollanders Friezen! Maar we weten het zelf niet meer…. Van de Canninefaten hoor je de laatste tijd ook al niks meer. Ook al overheerst door de Hollanders. Die notabene in de Romeinse tijd niet eens bestonden!

Limburgers zijn Duitsers, dus wat doe jij eigenlijk in mijn land? Wees blij dat wij Hollanders jullie overheersen. Oh nee…ik was geen Hollander. Shit, ik raak verdwaald in de geschiedenis.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 vander F

@14:
Er wordt ook wel gezegd dat de geschiedenis van de lage landen begon met de verovering van het huidige Frankrijk.
Toen de Franken het laatste stukje Romeins Rijk veroverden en van daaruit doortrokken tot aan de middellandse zee.

De Franken woonden ooit in het gebied zo tussen de Betuwe-Keulen-Kortrijk.
Waren dat regenachtige zompige gebied natuurlijk zat en trokken zuidwaarts, snap ik wel, doen we in de zomer nog steeds.

@6
haal de koude oorlog er even bij a.u.b.
Toen de Sovjets het hele midden oosten in hun greep hadden.
Nasser, Sadat, de ouwe Assad etc.
Is ook de reden dat eind jaren ’60 de VS uiteindelijk Israel gingen steunen tegen Israels vijanden die allemaal bewapend werden door de Sovjets.
De nasleep van de koude oorlog laat ook nu nog z’n sporen na.
Wordt nog wel eens vergeten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 KJH

@11: Ik heb geen idee of je de overweging van OBL om 9/11 te bekokstoven omdat er Amerikaanse soldaten waren gelegerd in Saoudie (die daar geen kwaad uithaalden), nu rechtvaardigt of niet.

However, de echte test kwam pas toen de VS Afghanistan en Mullah Omar (en dus de Taliban) verzochten om uitlevering van OBL. ‘Nee,’ zeiden de ondankbare honden – die jarenlang door de VS waren gesteund en ook nu eigenlijk niets van de VS, los van wat kritiek over het opblazen van die twee mega-bhoedda’s, te duchten hadden gehad – ‘je krijgt ‘m niet.’

Echt, niet 1 maar 2 keer achter elkaar de woordenboek definitie van ondankbare hond uithangen. En dan maar klagen als ze boel overhoop komen schieten…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 Lennart

@16: Ehm … waar haal je in vredesnaam de gedachte vandaan dat Bin Laden’s gedrag uberhaupt gerechtvaardigd zou zijn ? Er is echt helemaal niemand die dat vind in de Westerse Wereld.

  • Vorige discussie