Oostenrijk slaat rechtsaf

ELDERS - Moet Oostenrijk niet geboycot worden nu de uiterst rechtse FPÖ daar weer aan het roer zit?

Toen de Oostenrijkse Vrijheidspartij met Jörg Haider begin 2000 in de regering kwam reageerde de Europese Unie furieus met een boycot van diplomatieke contacten. Haider werd beschuldigd van rassenhaat. Er waren oproepen om het land voor vakanties te mijden. Toenmalig premier Wim Kok legde het Koninklijk Huis echter niets in de weg om de jaarlijkse skivakantie in Lech te houden. Haider week uiteindelijk voor alle protesten en trok zich terug op zijn thuisbasis, Karinthië. In september kwam in alle stilte een einde aan de sancties nadat men in Brussel had ontdekt dat ze averechts werkten en door veel lidstaten ook niet werden opgevolgd.

Deze geschiedenis is onlangs weer opgehaald nadat de FPÖ in december opnieuw zijn intrede deed in de nieuwe Oostenrijkse regering in een coalitie met de christendemocratische Volkspartij (ÖVP) onder leiding van de 31-jarige Sebastian Kurz. Christian Strache (FPÖ) is de nieuwe vice-premier. Zijn partij bezet verder de ministeries van Binnenlandse Zaken, Defensie, Gezondheid, Sociale Zaken en Verkeer.

In Le Monde verscheen eind vorige maand een ingezonden brief van enkele oud-ministers en nazi-jagers Beate en Serge Klarsfeld,  met een oproep tot een boycot van de extreemrechtse ministers, ‘nazi-erfgenamen’. Dat zou met name moeten gebeuren in de tweede helft van dit jaar als Oostenrijk het voorzitterschap van de EU van Bulgarije overneemt. Brussel lijkt echter weinig te voelen voor een herhaling van diplomatieke symboliek die alleen maar problemen geeft. De voorzitter van de Europese Commissie, Juncker, heeft in elk geval de nieuwe premier inmiddels met alle égards ontvangen.

De EU hoeft zich geen zorgen te maken over Oostenrijk volgens Kurz in een uitgebreid interview in de Frankfurter Allegemeine.  De nieuwe coalitie is pro-Europees (tot grote opluchting van de nog maar pas aangetreden groene Bondspresident Van der Bellen). Premier Kurz wil wel graag beleidswijzigingen. Hij kiest voor een Europa dat minder doet maar dan wel efficiënter, een van de scenario’s die Juncker vorig jaar in zijn toekomstvisie ter discussie heeft gesteld. Europa moet zich concentreren op de grote lijnen en meer zaken overlaten aan de lidstaten, zei hij. Tijdens de Oostenrijkse beurt voor het voorzitterschap, later dit jaar, wil hij zich vooral bezighouden met veiligheid, digitalisering en subsidiariteit (de verdeling van bevoegdheden tussen Brussel en de lidstaten).

Oude zonden

En hoe staat de nieuwe premier tegenover zijn extreemrechtse coalitiepartner? Kurz rekent op een positieve bijdrage van de FPÖ ondanks verschillen in standpunten. Het dragen van regeringsverantwoordelijkheid is iets anders dan oppositie voeren, zegt hij. Verantwortung verändert Menschen meistens. Maar deze week moest hij constateren dat zijn coalitiepartner nog niet helemaal bevrijd is van oude zonden. Udo Landbauer, topkandidaat voor de FPÖ bij de verkiezingen in de deelstaat Niederöstereich is ook vice-voorzitter van een ‘broederschap’ met de naam “Germania zu Wiener Neustadt“. Deze club blijkt een liedboek te hebben (uit 1997) met antisemitische liederen die het nazidom verheerlijken. Grote verontwaardiging natuurlijk. Landbauer zegt dat hij niets er niets mee te maken heeft. Premier Kurz twitterde dat de teksten van de liederen ‘racistisch, antisemitisch en weerzinwekkend’ zijn, en niet thuis horen in dit land.

Het nazi-verleden van de FPÖ kan moeilijk worden ontkend. Maar daarbij moet ook worden opgemerkt dat zowel de christendemocraten als de sociaaldemocraten ondanks dat in het verleden geen moeite hadden met samenwerking met de Vrijheidspartij. Tegenover bezorgde Duitsers zei Sebastian Kurz dat hij hoopte dat zijn regering allereerst op zijn daden zal worden beoordeeld.

Het Trojaanse paard

Onder de alarmerende titel Austria: Russia’s Trojan Horse? wijst de ECFR, een Europese denktank met in het bestuur kopstukken als Carl Bildt en Emma Bonino, op de relaties tussen de FPÖ en Poetin’s Verenigd Rusland. Oostenrijk is geen Hongarije en Kurz geen Orbán, erkent het instituut. Maar geen enkele partij heeft zulke hechte betrekkingen met het Kremlin als de FPÖ. En de ministeries van Defensie en Binnenlandse Zaken worden nu door mensen van deze partij geleid. Oostenrijk zal zich niet verwijderen van de EU, volgens de denktank, maar de kans dat deze regering Rusland openingen biedt in de Europese politiek moet niet worden uitgesloten.

Anderen wijzen op de interesse van Rusland in Europese rechtse oppositiepartijen als het Front National en Alternative für Deutschland. Die zitten niet in de regering, de FPÖ wel. En deze partij was in het verleden tegenstander van sancties tegen Rusland en steunde Rusland inzake Oekraïne, de relaties met Servië en de oorlog in Syrië. Strache bepleitte een paar maanden geleden de opheffing van Bosnië-Hercegovina en de erkenning van de Servische republiek.

Neoliberaal

Andreas Rahmatian, een oorspronkelijk Oostenrijkse jurist verbonden aan de Universiteit van Glasgow, heeft het programma van de nieuwe regering bekeken en constateert dat het hoofdzakelijk gaat om neoliberale hervormingen. Niets nieuws eigenlijk, het past in het Europese patroon:

Governments now see themselves as managers who administer and protect a free and unrestrained development of markets and analyse their changes and moves, like zoo-keepers commenting on their growing animals. Governments are expected to facilitate, not to govern, and so it increasingly matters little whether the ruling political party is named socialist, liberal, conservative or far right.

De nieuwe Oostenrijkse regering koppelt deregulering, het beëindigen van sociale voorzieningen en belastingverlaging aan een law-and-order agenda, nationalisme en bevestiging van de eigen identiteit. Strenge immigratieregels en een ideologie van wij tegen zij, vreemdelingenhaat en racisme passen daar bij, schrijft Rahmatian. Maar over het algemeen verschilt de nieuwe regering slechts gradueel van de oude. De Oostenrijkse sociaaldemocraten zouden volgens hem driekwart van het programma kunnen onderschrijven.

Protest tegen Hongaarse kerncentrale

Een voorbeeld van continuïteit zagen we deze week in de officiële klacht van de Oostenrijkse regering bij de Europese Commissie tegen de Hongaarse plannen voor de uitbreiding van de kerncentrale in Paks met financiële steun van Rusland. Deze stap was in oktober al aangekondigd door de vorige premier, Kern. Oostenrijk verzet zich al lang tegen het gebruik van kernenergie en dat verandert niet nu er een nieuwe regering is aangetreden. De EU was betrokken vanwege eventuele illegale staatssubsidiëring aan het elektriciteitsbedrijf, maar de Commissie zag in maart geen reden om het project tegen te houden. Oostenrijk is het daar niet mee eens en begint daarom nu een proces.