Een wijs filosoof zei ooit:
“Our Devil has two wings (both left wing and right)
They carry him far on this anarchic flight”
Okay, okay, het is een songtekst van uit Skyclad’s ‘A Broken Promised Land’. Maar de termen links en rechts lijken een volledige come-back te hebben gemaakt. Tot een aantal jaren terug, waarin het politieke centrum de macht had, leken deze begrippen nagenoeg verdwenen te zijn. Beide zijn inmiddels echter uit hun graf opgestaan, maar worden ze wel gebruikt in de oorspronkelijke context? Van de rechts-extremist tot de linkse landverraders: zeker op het Internet zijn beide termen weer helemaal hot. Maar welke relatie hebben ze nog met de achterliggende betekenis?
De oorsprong
De begrippen rechts en links komen voort uit de indeling van het Franse Parlement, de Assemblée Nationale. Oorspronkelijk zaten zij die trouw waren aan de toen nog aanwezige koning rechts (conservatieven – adel, kerkelijke leiders en monarchisten) en zij die opkwamen voor de rechten van de burgers en voor verandering (lees revolutie) links (de liberalen, nationalisten en anarchisten). Een hele andere verhouding van links en rechts die wij nu gewend zijn.
Na de Franse revolutie verschoven de verhoudingen drastisch. Degenen met een socialistische inslag waren links gezeten en de nationalisten en liberalen verschoven naar rechts. Rechts bestond voornamelijk uit de rijke burger die zo min mogelijk staatsbemoeienis wilde. Weinig belasting en weinig regels. De staat was er enkel voor het noodzakelijke. Omdat hierdoor ook geen rechtsbescherming was voor o.a. arbeiders, was het vrij letterlijk iedereen voor zich, wat leidde tot grote armoede onder de bevolking en een enorme inkomensongelijkheid. Zij die opkwamen voor de belangen van het grote arme gedeelte van het volk zaten aan de linkerkant. Dit is de basis voor wat wij tot voor kort onder links en rechts verstonden. Of nog steeds verstaan?
Het heden
Sinds de termen links en rechts weer uit hun respectievelijke graven zijn gekropen lijkt men ze een andere invulling gegeven te hebben. Zo is er een grote groep van “armen in probleemwijken” die nu eerder op rechtse partijen stemmen (Wilders, Verdonk) en links uiterst vijandig benadert. Ook een groot deel van de werknemers associeert zich meer met rechts dan links. Beide zijn het groepen die van oorsprong met links geassocieerd werden.
Rechts lijkt zich verder los te hebben gemaakt van zijn liberale wortels en pleit steeds meer voor staatsbemoeienis. Het heeft inmiddels -althans publiek- arbeidsbescherming omarmd, maar gaat de laatste jaren steeds verder. Tot en met welke boeken wij mogen lezen, welke kleding wij mogen dragen en zelfs de vrijheid van religie wordt ter discussie gezet. Links lijkt zich steeds meer te ontpoppen tot de verdediger van verworven vrijheden. Vrijzinnig en vrijdenkend wordt inmiddels sterk met links geassocieerd. Naast slappe knieën en geitenwollen sokken natuurlijk.
Zijn links en rechts echt weer van spectrum verschoven of is dit enkel de marketing die wij zien? Het schreeuwen over en weer lijkt voornamelijk een spel voor de kiezer. De kiezer die ineens in -of voornamelijk tegen- een bepaalde ideologie zijn heil vind door de geroepen kreten. Inclusief beschuldigingen van beide zijden zoals racist (rechts) en landverrader (links). Men lijkt niet echt op de hoogte te zijn van de daadwerkelijke verkiezingsprogramma’s of de geschiedenis van beide stromingen. Sinds de moord op Pim -de kogel kwam van- Fortuyn lijken de begrippen voornamelijk gebruikt te worden voor een verdere polarisatie.
Misschien zijn beide begrippen wel nooit uit de dood opgestaan. Zou Francis Fukuyama dan toch gelijk gehad hebben toen hij het liberalisme tot ideologische winnaar verklaarde in ‘The end of history and the last man‘? En zien wij enkel een schimmenspel waarin de termen voornamelijk gebruikt worden voor een wij/zij gevoel, zonder inhoudelijke waarde? Een schimmenspel dat uiteindelijk tot niets constructiefs leidt en weinig van doen heeft met de inhoud van de gebruikte begrippen? Niets meer dan een ‘anarchic flight’…
Reacties (14)
Ik hou het toch gewoon bij die uitspraak van Plasterk:
“Mensen die beweren dat het verschil tussen links en rechts niet meer bestaat, zijn rechts.”
Hoewel ik veel waardering heb voor Plasterk voordat hij Minister werd (nog geen oordeel over hem als Minister) wel toepasselijk dat het van iemand afkomt die lid is van een partij die het begrip Links geheel uitgehold heeft en een negatieve lading heeft meegeven :D
De PvdA vind ik juist bij uitstrek zo’n middenpartij die noch links, noch rechts is.
Miisschien moeten we de termen links en rechts maar puur economisch invullen en authoritair en libertair gebruiken als het om vrijheden gaat. Kun je ook makkelijker onderscheid tussen D66 en CU maken.
De termen zijn volgens mij redelijk versplintert op dit moment. Ik denk dat je bijna altijd een ander antwoord krijgt als je iemand vraagt bijv. wat Links is. Het is dan misschien wel aanlokkelijk om het puur economisch in te vullen, maar is het ook mogelijk? Waar is namelijk de grens.
Alleen de verdeling van rijkdom, of ook het onderwijs, de zorgvoorzieningen? Het hangt natuurlijk allemaal redelijk aan elkaar vast. Alleen al of je bij het onderwijs iedereen zelf voor de kosten laat opdraaien en daardoor een achterstand opbouwt als pappa en mamma niet rijk genoeg waren. T/m wat je vind dat er onderwezen moet worden. Ze komen altijd ook wel met de economie in aanraking; de scholing van je arbeidskrachten. De beloning van de arbeidskracht hangt ook weer vaak samen met de scholing, etc.
Je moet niet proberen alles onder een scheiding te vangen. Links en rechts zijn geen synoniemen voor conservatief en progressief of kapitalistisch en socialistisch. Het probleem van de benaming links en rechts is vooral, dat ze voor iedere uitleg vatbaar zijn en het dus beter is andere termen te gebruiken om duidelijk te maken, welk verschil je precies voor ogen hebt.
@5 het probleem is een beetje dat geen enkele van deze termen nog structureel hetzelfde wordt gebruikt naar mijn mening. Iedereen geeft er zijn eigen invulling aan. Volgens de een staat links gelijk aan allochtonen knuffelen, volgens de andere aan socialisme, volgens weer een andere aan communisme (die ook graag met socialisme verward wordt) tot het meest extreme waar het voor dictatuur synoniem staat als je sommige extreem rechts oriënteerde websites soms leest. En natuurlijk andersom over rechts ook.
Men gebruikt de termen wel, en inmiddels weer veel en vaak. Maar niemand lijkt er nog een consistente invulling aan te geven. Noch politiek, noch journalistiek en al zeker niet “de burger”. Maar wel roepen. Daarom dus mijn vraag of de begrippen eigenlijk niet gewoon zijn wat ze al een paar jaar terug waren; morsdood. Nu zijn het vrij in te vullen woorden die eigenlijk inhoudsloos zijn omdat ze per individu en per groep anders ingevuld worden.
In veel, zo niet alle culturen, komt de complementaire verdeling links-rechts voor, ook woordelijk. De woorden links en echts kunnen globaal nooit eenduidig zijn vanwege 1. al die verschillende culturen en 2. omdat ook geen één woord uit één taal dat kan zijn. Er is altijd een (impliciete) context die de betekenis van een woord mede bepaalt en één en hetzelfde woord kan (meestal) in verschillende contexten voorkomen.
Niettemin is er wel een stramien te ontdekken in de interculturele reeks van betekenissen die aan de concepten link-rechts en hun onderlinge relatie wordt gehecht:
1 Links (historisch bij ons): de non-religieuze politieke partijen ter linkerhand van de parlementsvoorzitter;
2 Links = onhandig, stuntelig, oneconomisch; rechts = handig, bekwaam; economisch.
3Links is de hand van vuil (India);
4Links tantrisme in Buddhisme en Hinduïsme; het zgn. yab yum tantrisme.
5Kasten van A. de linker en B. rechterhand. Die van de rechterhand hebben bloedige offers door rijstoffers vervangen.
In het algemeen schijnt links te staan voor: vuil, pervers, gemeen, donker, sinister, ongemanierd, onproduktief (zielig, afhankelijk). Zit daar iets in?
@7, Nee ;)
Punt 2 t/m 5 zijn zaken die niets met politiek en ideologie te maken hebben, en duidelijk precies dingen die gekozen zijn om niet op de discussie in te gaan maar deze enkel (in mijn ogen) belachelijk te maken door uit te wijden naar totaal niet betrokken zaken.
Punt 1 geld voor Frankrijk, niet Nederland.
Kortom 5 punten die kant nog wal raken. Succes ermee :p
#7: De betekenissen, die je probeert te geven in je 2e alinea weerspreken de eerste alinea van je bijdrage. Als je heet hebt over “een (impliciete) context die de betekenis van een woord mede bepaalt en één en hetzelfde woord kan (meestal) in verschillende contexten voorkomen” geef je daarmee aan, dat je de betekenis van die woorden niet kunt duiden (wat ik ook al beweerde, dus dar ben ik het mee eens). Iedere poging, die je daarna toch doet om de betekenis toch ergens op vast te pinnen, ondermijnt die stelling. Je had ook de enige logische conclusie uit je stelling kunnen trekken: als je de betekenis niet eenduidig vast kunt stellen, kun je voor de duur van een discussie overeenkomen welke betekenis je wil hanteren.
#8: economisch of niet economisch (oneconomisch???) is wel degelijk een politieke expressie. Economie is geen exacte, maar een politieke wetenschap, waar een exacte component aan vast is gekoppeld. Eerst is er de politieke keuze, daarna kun je er mee rekenen. De rekenmethode wordt ook weer gekozen en is dus ook weer een doodnormale politieke keuze. Wat #7 dus bedoelt, is waarschijnlijk, dat op socialistische economische theorie gebaseerde economieën zich meestal trager ontwikkelen dan die welke op kapitalistische theorieën zijn gebaseerd. Dat is ook geheel logisch, omdat de kapitalistische economische theorieën nu eenmaal veel dictatorialer zijn: het enige waar je rekening mee hoeft te houden, is je eigen portemonnee, terwijl socialistische theorieën juist uit gaan van de veel democratischer ideeën, dat de economie pas goed functioneert, als de totale koek rechtvaardig verdeeld wordt en je moet daar dus rekening mee houden bij je beslissingen. De kapitalist is daardoor slagvaardiger: hij kan beslissingen nemen zonder met anderen rekening te houden (in de politiek noemen we dat dictatoriaal, in de economie heet dat een vrije jongen). Met links of rechts heeft dat echter weer niks te maken.
PS: wat eigenlijk nog ontbreekt in de opsomming van #7 is de plaats van je hart. Maar dat bleek al (impliciet) uit zijn opsomming.
Zijn verwijzing naar het linkshandige tantrisme wijst naar zijn eigen maatschappelijke voorkeur om vrouwen een ondergeschikte rol in de samenleving te geven… “Rechts-handige Tantrisme legde de nadruk via mannelijke Godheden uit, verbonden met magische praktijken”, “Het Rechts-handige Tantrimse werd roemrucht door de luide vervloekings- en/of bezwerings-riten …” (hoor ik daar iets van Geert door heen?). “Het Links-handige Tantrisme nl. maakte haar aanspraak op de vrouwelijke tegenhanger van de Boeddha, de Bodhisattva’s en andere Godheden. Zij legden de nadruk op het hulpbiedende karakter en werden de Helpsters-Redsters genoemd”. Maar waarschijnlijk komen deze teksten van een andere internetpagina dan die waar #7 zijn eigen, alleen voor hem eenduidige, wijsheid vandaan heeft.
Ik hou het toch gewoon bij die uitspraak van Plasterk:
“Mensen die beweren dat het verschil tussen links en rechts niet meer bestaat, zijn rechts.”
Wat je niet lust een beetje bij ons over de schutting gooien. Wat zijn dat voor manieren!!!
Links of rechts wat is het verschil? Voor 1940 was het verschil duidelijker aan toonbaar. Links waren altijd de partijen en vakbonden die in oppositie waren vanuit het principe van de klassenstrijd. Hun doelen werden van daaruit duidelijk omschreven en ze gingen uit van verlichting van het leven voor de onderste klassen (nu zegt men ?lagen?) en een meer gelijke verdeling macht en welvaart. Zoals de acht-urige werkdag, huisvesting en een betere beloning. Er was geen sprake van een compromis ?Dit was ons doel en ons streven?. In veel landen kwamen de arbeiders in beweging zoals in Groot Britannie en de VS. Daarvoor kreeg in de VS een aantal vakbondsleiders de doodstraf. In Nederland was er een groot verschil tussen de vakbonden. Zoals de Katholieken (KAB), Christelijken (CNV) en en de Socialisten. (NVV) De Katholieken en de Cristelijke bonden waren tegen staking. Zij gingen uit van overleg met de werkgevers. De socialistische vakbonden gingen uit van eisen en als laatste wapen gebruikten ze de staking. Zie de spoorwegstaking en de vele stakingen in de Rotterdamse en Amsterdamse haven. Vele stakingen werden met geweld, soms met hulp van het leger, neergeslagen. Huzaren werden ingezet tegen stakende havenarbeiders. Na 1945 kwam een aantal van de socialistische bonden niet meer terug en de SDAP ging op in de PvdA. Aan de rechterzijde kwamen de oude partijen terug zoals de AR en de KVP. Bij de vakbonden veranderde van alles. De KAB ging op in de FNV. Voor 1940 waren er een aantal Christelijke vakbonden die na 1945 opgingen in de CNV. Langzaam kwamer er steeds meer overleginstaties waar de vakbonden en de werkgeversbonden met elkander onderhandelden. Zo werden de CAO?s via onderhandelingen opgemaakt. Voor 1940 stond de CNV ter rechter zijde, de NVV (later de FNV) ter linker zijde en de KAB ter rechterzijde.
Na 1945 zien we dat de linkse NVV en de rechtse KAB samengingen in de FNV. Het karakter van de NVV verranderde van een strijdbare linkse vakbond naar een overleg organisatie. De CNV was altijd al voor overleg en tegen staking, tenzij het werkelijk heel erg bont was. Zo ontstond het poldermodel en het verschil tussen links en rechts werd toch wel moeilijk te zien.
Zo verging het ook de PvdA, van een strijdbare SDAP verranderde zij in een overlegorganisatie en de doelen verwaterden al overleggend en water bij de wijn doende. Het midden is een soort bleekroze of kleuloze brij.
Er waren overigens ook extremen zowel ter linker al ter rechter zijde, het comunisme was links en de nationaal socialisten rechts. Wat was het verschil? Waren de kampen in de Sovjet Unie beter of slechter dan die in Duitsland, hadden ze verschillende doelen of waren ze eensgezind in hun moordende doel? Noch het comunisme in de Sovjet Unie noch de nationaal socialisten in Duitsland waren socialistisch. Zij voeren onder en valse vlag. Deze systemen waren niet links of rechts. Het waren ordinaire dictaturen, staatsterreur.
@12, Het lijkt er wel op dat de meeste mensen deze geschiedenis zijn vergeten. Zowel rechts als links zijn in dat opzicht volgens mij volledig uitgehold.
Het beangstigt mij ook altijd als ik mensen nu zie pleiten voor het afschaffen van ons gehele zorgstelsel vanuit allerlei denkbeelden (laatst zag ik nog iemand die vond dat om asielzoekers tot werken aan te sporen we de bijstand maar moesten opheffen). Men lijkt vergeten te zijn dat het voornamelijk door het gevecht van de socialisten is gekomen dat er veel vooruitgang op het gebied van sociale zorg is gekomen. Amerika is een mooi voorbeeld van een land waar dat niet gebeurd is. Onze levensstandaard vind ik persoonlijk toch hoger dan die daar.
Ad Pedro 9
Citaat uit Pedro 9: ?kun je voor de duur van een discussie overeenkomen welke betekenis je wil hanteren?.
?Overeenkomen? met wie? Met drie, vier mensen die toevallig vandaag die overeenkomst met je willen aangaan? En morgen niet meer? En dat steeds elke dag opnieuw? Dat zal je niet ver brengen en uiteindelijk zul je alleen nog maar met/in je zelf kunnen praten. Ieder volwassen, niet gestoord mens kan de wereld definiëren zoals hij wil. In z?n eentje.
De betekenissen waar ik dacht dat het om ging zijn afspraken in onheuglijke of onnaspeurlijke tijden gemaakt, conventies waaraan je je om reden van communicatie min of meer te houden hebt. Lichte idiosyncratische verschillen zijn onvermijdelijk en toegestaan, mits je elkaar maar begrijpt of kunt denken dat je dat doet.
Deze traditionele conventies kun je onderzoeken, van andere culturen ontdekken, voorstellen ze te wijzigen enz., maar zijn door een ego of een verzameling ego?s niet te veranderen. Behalve een tyran misschien via genocide. Aan die conventies blijf je als individu morrend of zuchtend gebonden; zij hangen niet van ons af, maar wij van hen. Betekenisverandering, leert de linguist de Saussure, is niet de macht van de individu, maar die van de ?masse parlante?. Er ontstaan wel nieuwe conventies (= verandering), maar hoe en wanneer precies weet niemand. Ook kun je uit maatschappelijke verwarring en onzekerheid met betrekking tot een bepaald begrip afleiden dat er zich een proces van verandering afspeelt. In zo?n toestand kan het nuttig zijn om van een bepaald begrip, neem ?links?, de verschillende (verwarrende) betekenissen te inventariseren. Ook inter-cultureel. Wat dan opvalt, voor zover ik het kan overzien, is dat de meeste (alle?) culturen ?links? ongunstig vinden. Behalve in Europa waar een deel van het publiek politiek-economisch ?links? mooi vindt. Op inter-culturele grond meen ik nu dat dat publiek zich ernstig vergist en voorlichting behoeft.