In het Lissabon-akkoord dat begin 2000 in de Portugese hoofdstad wordt gesloten spreken de Europese regeringsleiders af hoog in te zetten op kennis: “tegen 2010 zou de EU de meeste competitieve en dynamische kenniseconomie van de wereld moeten zijn”. Om dit te bereiken moet in ieder land 3% van het BNP besteed worden aan Research & Development, waarbij 2/3 uit private bronnen moet komen en 1/3 van de overheid.
In 2004 vat Minister van Economische Zaken, Laurens-Jan Brinkhorst, tijdens een toespraak de mening van de Europese Commissie over de Nederlandse voortgang samen. Men is positief over het flexibilisering van de arbeidsmarkt en de oprichting van het Innovatieplatform, maar investering in R&D neemt af en met de ‘ondernemersgeest’ is het slecht gesteld.
Het Innovatie-platform wordt in 2003 opgericht met Minister-President Balkenende als voorzitter, en heeft “als opdracht om voorstellen te ontwikkelen om de innovatiekracht van Nederland te versterken.” Maar dat innovatie-platform mislukt omdat de gevestigde orde er bovenop sprong en men snel wilde scoren. Het zou niet mogelijk zijn de zittende grootmachten innovatief te laten denken. De Tweede Kamer zou zelfs een schaduw-platform hebben ingesteld om het debat te verbreden.
Meer slecht nieuws komt van het CBS, dat het rapport Kennis en Economie 2006 publiceert (samenvatting). Enkele quotes:
“In internationaal verband is Nederland één van de weinige landen waar de R&D- uitgaven, uitgedrukt als percentage van het bruto binnenlands product, in de periode 1995-2004 zijn gedaald.”
“In de periode 1995- 2004 blijft de groei van de R&D-uitgaven in Nederland achter bij de nominale groei van het bbp. Dit komt niet zozeer door de R&D-uitgaven van de private sector, maar vooral door de ontwikkeling van de publieke R&D- uitgaven, die maar net gelijke tred houdt met de inflatie.”
Oftewel, de overheid geeft niet voldoende geld uit aan innovatie. In een interview met NWO in het blad Hypothese van deze maand zegt Balkenende onder andere het volgende:
Dat er meer geïnvesteerd moet worden staat vast, maar vergeet niet wat er de afgelopen jaren allemaal is gebeurd. We hebben onderwijs en kennis ontzien en er juist extra middelen ingestoken.
Geld alleen is niet voldoende om de wetenschap vooruit te helpen en innovatie te stimuleren, vindt Jan Peter Balkenende bovendien. ?Innovatie is een houding, niet alleen een kwestie van meer geld. We moeten als overheid ook belemmeringen wegnemen zodat kennisinstellingen en ondernemers elkaar weten te vinden.?
NWO laat echter in haar Strategienota weten dat 433 miljoen per jaar nodig zal zijn om de doelstellingen te verwezenlijken en bestaande knelpunten op te lossen:
Jonge wetenschappers hebben te weinig carrièremogelijkheden aan universiteiten die jarenlang zijn achtervolgd met bezuinigingen, veelbelovend onderzoek is soms te versnipperd om te kunnen doorstoten naar de wereldtop, belangrijke (grootschalige) apparatuur om onderzoek mee te doen is veelal verouderd, en onderzoek wordt niet altijd vertaald in maatschappelijk bruikbare technologieën. Talentvolle mensen vertrekken naar universiteiten in het buitenland en daarnaast moet Nederland in toe-nemende mate concurreren met opkomende nieuwe economieën. De conclusie is dat Nederland het als kennisland niet redt, als er niets gebeurt.
Uit hetzelde nummer van Hypothese komt de volgende quote van Eric van Damme, onderzoekshoogleraar economie:
Waar volgens de Lissabon-doelstellingen de publieke uitgaven aan R&D minstens een procent van het BBP zouden moeten bedragen, blijven we in Nederland op 0,78 procent (in 2003) steken. Wat voor moois zouden we wel niet kunnen doen als we meer dan een kwart te besteden hadden? Bezien in dit licht zijn de extra investeringen waar onze sector om vraagt niet meer dan wat in feite al was toegezegd. Nauwelijks genoeg om de achterstand in te halen, geen signaal dat kennis prioriteit heeft.
Natuurlijk zijn er de afgelopen jaren bezuinigen nodig geweest en heeft de economie in het slop gezeten. Maar dan verwacht ik van onze regering dat ze de doelstellingen bijstelt en het land uitlegt waarom, of – en dat zie ik uiteraard veel liever – een “gedurfde” investering doet om Nederland van een achterblijver een voorloper te maken. Ierland en Finland zijn voorbeelden die laten zien dat investeren in technologie zeer gunstig kan zijn. Waar ik in ieder geval niet tegen kan is de houding “innovatie is niet alleen een kwestie van geld” maar wel ons land verder laten afglijden tot het punt waar de Lissabon doelstellingen onhaalbaar worden.
Reacties (18)
Ik denk dat deze discussie ook deels gelijk opgaat met het tekort aan betastudenten. Waar het mij uiteindelijk op neer komt is dat NL toch vanuit de geschiedenis/cultuur vooral oog heeft voor handel en logistiek. Techniek en kennis zijn leuk voor de prestige maar voor bulk in BNP kiest men toch altijd liever voor (tussen)handel.
Bovendien handel ligt lekker in hetzelfde vlak van vaardigheden als politiek. En voor techniek en wetenschap moet je meer een visie hebben en grotere risico’s nemen.
NL is klein, denk klein?
Als je echt iets wil veranderen moet je mensen met visie hebben en een volk dat fouten kan accepteren (niet ala “neem er nog eentje Seedorf”.).
@Knut: Het is ook een feit dat hoe welvarender landen zijn, des te minder beta studenten er zijn. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de prestige die er aan hangt. In het oostblok is het nog heel wat als je professor bent, hier al een stuk minder.
Je kunt niet op handel en diensten alleen drijven. Je moet een kritische massa aan R&D hebben, en we beginnen ingelopen te worden door de Asiaten. Nu verzinnen wij het product en maken zij het (kort door de bocht), straks doen ze het gewoon beide.
En inderdaad, het tekort aan beta-studenten in het bedrijfsleven is ook een moeilijk probleem dat wellicht debet is aan de economische malaise, of ertoe bijdraagt dat we niet opkrabbelen.
Maar waar ik in dit stuk op doel is dat de wetenschappers die we nu al WEL hebben niet genoeg geld krijgen om hun onderzoek uit te voeren. Zie ook de lijst knelpunten van NWO. Die moeten opgelost worden!
@2 na de gouden eeuw tot 1910 behoorde NL niet bij de meest welvarende. De meest welvarende waren zelfs technisch ver voor ons uit…. Is dus niet een noodzakelijk verband op hooguit een tegenwoordige correllatie.
@3 Op zich kan je wel op een niche leven. Alleen je bent economische veel afhankelijker/labiel. Maar ben met je eens dat een beter beleid tav stimulering van kennis nodig is. Maar dat houd voor mij meer in dan onderzoek. Een grotere massa kundige mensen zal ook extra spin-off leveren. En mogelijk zelf kennisindustrie (bedrijven die nieuwe technieken willen toepassen) trekken. Want die lijst van NWO is die gebaseerd op een visie (van wie) of obv hobby of int. prestige?
NWO vertegenwoordigt de zgn. “tweede geldstroom”. Zij krijgt een pot geld van de overheid om dat zinnig aan onderzoek te investeren en beleid te ontwikkelen. Zij is dus een van de belangrijkste investeerders en “monitors” in onderzoek. Oftewel: ze weten waar ze het over hebben en ze trekken aan de bel.
En NWO en CBS cijfers gecombineerd met Lissabon = overheid investeert te weinig.
Volgens CBS gaat het prima met de innovativiteit van de bedrijven.
Bedrijven trekken, bedoel je daarmee bedrijven uit buitenland trekken? Dan moet je dus bestaande knelpunten oplossen zoals het makkelijker maken voor buitenlandse onderzoekers om hier heen te komen.
@5: Mijn punt is eigenlijk alleen dat ik me iets minder kan vinden in je focus op onderzoekers. Innovatie moet niet afhankelijk (of hooguit 1/3 deel dus minderheidsaandeel) zijn van overheidsuitgaven. Beleid moet erop gespitst zijn werk en investeringen rondom de ontwikkeling te stimuleren. Schep de juiste sfeer, cultuur, infrastructuur voor hoge kennis.
Voor al die stimulering is geld nodig. Dat geld is via Lissabon ook beloofd. Maar het is niet begroot. Het bedrijfsleven draagt keurig zijn steentje bij (2%), maar de overheid houdt geen woord (0.75 ipv 1%).
Verder zijn de logistieke knelpunten die NWO noemt niet opgelost.
0.75% ipv 1% klinkt zo weinig, maar het is wel 33% meer.
/Suffe opmerking
@8 het is slechts 25% tekort
Beide gevallen kloppen. Maar het is in beide gevallen een groot gemis.
Inderdaad, 25% op een totale begroting is niet niks. Maar waar moet dat geld vandaan komen?
Dat is natuurlijk altijd een moeilijke vraag. Maar wat je denk ik in het oog moet houden is dat dit een investering is die een verbetering van de economie teweeg kan brengen. In die zin is het dus anders dan geld uitgeven aan sport of zorg.
Kan ja, maar alleszins onzeker. Zeker omdat veel van het onderzoek op universiteiten allesbehalve toepasbaar is.
Daarom heet het ‘fundamenteel’ onderzoek. Als het direct toepasbaar was zouden ze geen subsidie nodig hebben, want dan konden ze er gewoon een lening bij de bank voor krijgen.
Zonder fundamenteel onderzoek hadden we nu geen (vul zelf maar in)
Het is overigens een misvatting dat universiteiten alleen fundamenteel onderzoek doen. En het gaat om uitgaven van de overheid voor R&D, dat hoeft niet aleen aan de universiteiten te zijn, al hebben die het volgens NWO hard nodig. En universitaire onderzoekers zijn het die de studenten opleiden die het bedrijfsleven in gaan. Geen goede docenten -> geen goed opgeleide studenten -> geen goed opgeleid bedrijfsleven.
Recentelijk heeft Finland laten zien dat investeren in IT/technologie zeer goed kan werken. In de jaren 90 zaten ze economisch aan de grond omdat de SU wegviel als handelspartner, nu spreekt men enthousiast over het “finse model”.
@14/15: Dat snap ik ook wel, maar er zijn ook zat onderzoeken die nooit ook maar iets tastbaars zullen opleveren voor de economie. Misschien best wel interessant, maar onze kenniseconomie profiteert daar niet van.
Maar vaak wordt daar op voorgebouwd en leidt dat wel tot toepassingen. En je weet nooit van te voren wat wel en niet wat op gaat leveren. Veel van die onderzoeken moeten gewoon gedaan worden zonder dat men weet of het nuttig is, precies de reden dat je een subsidie stelsel nodig hebt.
De universiteit is het risico-kapitaal-bedrijf van de R&D, analoog aan al die IT startups die door de industrie gesponsord worden. Eerst wat geld geven, kijken of ze een werkend idee hebben, en zo ja opkopen.
Alleen uni werkt op veel langere termijn.