NAM over gas op Springtij, een reality check

OPINIE - Op het duurzame festival Springtij dat Wouter van Dieren ieder jaar organiseert, waren zoals vanouds, veel mensen uit de gassector aanwezig. Bedrijven als NAM, Gasterra en Gasunie sponsoren het festival en leveren een actieve bijdrage aan het programma. Reden voor Peter Kodde van Milieudefensie om in deze gastbijdrage het verhaal van NAM aan een realiteitscheck te onderwerpen.

Aan de ene kant is het heel mooi dat bedrijven uit de gassector het duurzame festival Springtij steunen en er aanwezig zijn. Ik hoop dat de mensen uit de gassector door de discussies en workshops meer zijn gaan nadenken over hun eigen rol in de energietransitie en bijvoorbeeld goed hebben geluisterd naar de prikkelende bijdrage over het Carbon Budget van de Britse energie-expert Jeremy Leggett.

Ik vrees echter dat de gassector er vooral aan tafel zat om haar eigen belang te promoten. De gassector een massieve PR campagne opgezet met als kernboodschap: aardgas heeft een rol te spelen in de energietransitie, we gaan voorlopig niet zonder kunnen en aardgas is de schoonste vorm van fossiele brandstoffen. Naar mijn mening slaat het verhaal van de gassector op een aantal plekken de plank mis. De bijdrage van de NAM aan Springtij was daar een exemplarisch voorbeeld van. Speciaal voor de bezoekers van Springtij en de medewerkers van de NAM heb ik het verhaal van de NAM van de nodige kanttekeningen voorzien. Het verhaal van de NAM is geciteerd, mijn commentaar staat er tussen.

Energietranitie tussen ambitie en realiteitszin

Energietransitie – de noodzaak voor een balans tussen ambitie en realiteitszin – 21-sep-2017

‘Nederland al in 2030 100% duurzaam’ of ‘Na 50 jaar gaat Nederland afscheid nemen van aardgas’. Zomaar twee koppen in de media. Deze lezen we tegenwoordig bijna dagelijks. Ambitieuze koppen, zeker. Zelfs soms stoer. Maar is het realistisch? Ook wij houden van ambitie. Sterker nog, pleiten er voor. Echter, om op een goede manier de doelstellingen van Parijs te realiseren, zijn we gebaat bij een veel betere balans tussen deze ambitie en realiteitszin.

Nederland staat voor grote veranderingen. De energietransitie is de transitie van de huidige energiemix, die gedomineerd wordt door fossiele brandstoffen, naar een duurzame energiemix met een aanzienlijk lagere CO2-footprint. We staan echter nog aan het begin, maar de mate van succes van deze transitie zal afhangen van een aantal belangrijke randvoorwaarden:

1. Energie moet betaalbaar blijven
2. Er moet sociaal draagvlak bestaan voor de vele energie projecten
3. De leveringszekerheid moet behouden blijven
   

   Carbon budget in jaren bij verschillende scenario’s. Bron: Carbonbrief.

4. Nederland moet keuzes maken: economische keuzes, zoals een stikstoffabriek, maar ook geopolitieke consequenties.

De niet genoemde randvoorwaarde : we blijven binnen ons carbon budget, de maximale hoeveelheid CO2 die we uit kunnen stoten om niet boven de 1.5 graden te komen. Meer CO2 uitstoten heeft ernstige consequenties. Daar is geen sociaal draagvlak voor en onze economie is er niet tegen bestand. Zelfs centrale banken, zoals DNB, waarschuwen inmiddels voor klimaatrisico’s.

Om de CO2-footprint aanzienlijk te verlagen is het belangrijk om niet alleen maar naar duurzame energie te kijken, maar naar de hele energiemix. Dit wordt mooi weergegeven in de zogenaamde ‘Ladder van 7’ (NOGEPA, 2016). Besparing in combinatie met het opschalen van duurzame energie is een absolute must. Realiteit is echter, dat dit voorlopig in combinatie zal zijn met een fossiele bron. Als je vanuit een CO2 oogpunt kijkt, is het verstandig om daarvoor dan Nederlands aardgas te gebruiken, aangezien dit de minst vervuilende vorm is van fossiele brandstoffen.

Ja, Nederlands gas heeft een lagere klimaatimpact als import gas. Light sigaretten zijn ook beter als zware shag. Het gaat er om dat we moeten stoppen met roken. Ja, we gebruiken voorlopig nog fossiele brandstoffen. Niemand die zegt dat de kraan morgen dicht kan. Het gaat er om dit zo snel mogelijk te doen. De NAM suggereert hier ook dat we er voor kunnen kiezen eerst olie en steenkool uit te faseren, en dan pas aardgas.

De realiteit is dat we daar de tijd niet voor hebben en dat de wereld veel complexer is dan de NAM het hier voorstelt. Voor zowel Groningen als het klimaat moeten we zo snel als mogelijk afscheid nemen van fossiele brandstoffen omdat we anders binnen enkele jaren ons carbon budget overschrijden. De vraag is veel meer: waar kun je snel de grootste slagen maken en wat is de deadline? Op beide vragen duikt de NAM.

Waar kunnen we snel (binnen 10 jaar) grote slagen maken? Dat kan met duurzame elektriciteit, die kolen en aardgas kan vervangen, en met duurzame warmte, en dat bespaart vooral aardgas. En met minder transport en elektrische auto’s , bussen, en boten. En dat spaart veel olie uit. Op sommige plaatsen zijn steenkool (de staalsector), aardgas (de chemie) en olie (de luchtvaart) heel veel moeilijker te vervangen. De realiteit is alleen wel dat we een harde deadline hebben. En dat meer als 30 jaar treuzelen het onmogelijk gemaakt heeft die deadline te halen zonder pijnlijke ingrepen. Als we tegen 2050 nog steeds fossiele brandstoffen verstoken dan overschrijden we ons carbon budget.

NAM produceert nu ongeveer 30% van de primaire energie van Nederland, en is daarmee de grootste primaire energieproducent van het land. Je zou kunnen denken dat NAM de energietransitie als een bedreiging ziet. De werkelijkheid is anders. NAM heeft aan de wieg gestaan van de vorige energietransitie, de overgang van kolen naar aardgas. Ook nu pleiten we voor meer ambitie en zijn we onderdeel van deze transitie naar een CO2 arm energie systeem. Wij zien daarbij heel veel kansen voor Nederland.

ehm.. talloze via de Wet Openbaar Bestuur opgevraagde documenten en de schaarse onthullingen van insiders vertellen een heel ander verhaal. NAM, Gasterra en de moederbedrijven achter deze joint ventures (Shell en Exxon) voeren al jaren een stevige lobby campagne om de energietransitie te vertragen in Nederland, Europa en daar buiten. Dit verhaal is een voorbeeld van een poging om dat wederom te doen. Exxon is in de VS op dit moment in een rechtszaak verwikkeld over het moedwillig zaaien van twijfel over klimaatverandering terwijl wetenschappers in dienst van het bedrijf wisten dat de gevolgen van CO2 uitstoot ernstig zijn. Ook tegen Shell loopt inmiddels een rechtszaak.

NAM heeft zich dan ook aangesloten bij de Transitie Coalitie. Deze coalitie, van meer dan 60 toonaangevende bedrijven in Nederland, pleit voor een veel hogere ambitie in de energietransitie. Om twee redenen: allereerst moeten we de energietransitie versnellen om de doelstellingen van Parijs daadwerkelijk te realiseren en daarnaast is het essentieel om er voor te zorgen dat we in Nederland een duurzame economie opbouwen om op die manier het land ook economisch gezond te houden.

Ja dat klopt, Shell en de NAM doen kleine stapjes de goede kant op. Bijvoorbeeld met een eerste geothermieproject in Rotterdam. Of een windpark bij Borssele. Er zijn ook steeds meer NAM en Shell medewerkers die overstappen naar de duurzame energiesector uit frustratie met het tempo waarin dat gebeurt. We hopen op het beste.

Die uitdaging is buitengewoon groot, en aan ambitie is er bij heel veel partijen geen gebrek. Maar nu naar de realiteitszin. We illustreren het gebrek aan realiteitszin aan de hand van 3 voorbeelden.

Realitycheck 1: Nederlanders denken dat we al veel verder zijn in het de energietransitie dan de werkelijkheid laat zien.

Uit een onderzoek (EZ/Motivaction 2016) blijkt dat de Nederlandse burger denkt dat de huidige energiemix al voor 39% wordt ingevuld door duurzame energie (inlusief nucleaire energie zelfs 49%). De realiteit in 2016 is dat we slechts op 5,9% hernieuwbare energie staan (of bijna 7% incl. nucleaire energie (CBS 2017)). Hierin schuilt een groot gevaar: veel mensen zullen denken dat de transitie tot nu toe redelijk pijnloos is geweest en dat we desondanks al de helft van het probleem opgelost hebben. Waar maken we ons nou zo druk over?

Daar maken wij ons ook zorgen over. We lopen in Nederland achter, en daardoor gaat de energietransitie een zware opgave zijn. Mogen we twee andere voorbeelden geven? In de reclame campagnes van fossiele bedrijven, zoals de NAM, spelen duurzame energievormen vaak de hoofdrol. Overal zie je windmolens, zonnepanelen en mooie blauwe luchten. Misschien dat Nederlanders daarom zo optimistisch denken over duurzame energie? Je zou hopen dat ze op school iets beters leren, maar daar zijn het vaak lespakketten van de NAM die een eenzijdig beeld scheppen over duurzame energie en aardgas.

Realitycheck 2: Het reduceren van de Nederlandse aardgasproductie leidt tot een toename van de kosten en CO2 footprint.

Om energieleveringszekerheid te blijven garanderen zal de afname van de Nederlandse aardgasproductie gecompenseerd moeten worden door geïmporteerd aardgas uit landen als Rusland of Noorwegen of via LNG. Dit brengt ons verder van ons doel af, aangezien het importeren van aardgas leidt tot een toename van zowel de kosten als de CO2 footprint. Geïmporteerd gas kent een hogere CO2-footprint vanwege de lange transportafstand en de conversie (stikstof bijmenging) van het hoog calorisch aardgas naar laag calorisch gas, voor de ongeveer 7,5 miljoen huishoudens die gas gebruiken. Voor LNG gelden ook energie intensieve stappen waarbij ongeveer 15% van het gas in het proces gebruikt wordt.

De NAM spiegelt ons hier een keuze voor tussen twee kwaden. Op zich een beetje vreemd, Exxon en Shell zijn nauw betrokken bij de productie en import van Russisch gas bijvoorbeeld via de Northstream pijpleiding en bij LNG. Shell is marktleider in de LNG handel. En ja, dat is een erg domme keuze in klimaatopzicht. Misschien moet de NAM haar moederbedrijven vragen hier mee te stoppen? Het kan ook anders. We kunnen werken aan het laten verdwijnen van de vraag naar aardgas, door tuinbouwkassen over te laten stappen op geothermie, door huizen en kantoren nul op de meter te maken, door windparken te bouwen, en door stap voor stap te werken aan het uitfaseren van aardgas. Iets waar Shell en de NAM zich tegen verzetten.

Realitycheck 3: Het stoppen met de verdere ontwikkeling van gasvelden leidt tot een versnelde productie afname die we nog niet duurzaam kunnen compenseren.

Een veel gehoorde opmerking is: “Laten we nu direct stoppen met het boren naar gas, want zo dadelijk hebben we duurzame energie. ” Als we per direct zouden stoppen met alle gasboringen in de kleine velden (op land buiten het Groningen gasveld en op de Noordzee) zou de gasproductiecapaciteit in de periode tot 2023 met ongeveer 20 miljard m3/jaar afnemen. Dat is ongeveer de helft van ons jaarlijkse verbruik in Nederland. Als we dat verlies aan energieproductie op een duurzame manier willen compenseren, moeten we de komende jaren geen 5, maar 65 offshore windparken van elk 700MW realiseren. Als we voor compensatie naar zon PV zouden kijken, dan moeten we in de komende jaren 76000 ha panelen moeten installeren, 2500 keer het grootste nu werkende zonnepark (van 30 ha) of ongeveer 6,5 keer het oppervlak van Terschelling. Een mooie ambitie, maar gezien de voortgang nu is dit niet realistisch.

De NAM doet hier een rekensom die lijkt te kloppen maar appels met peren vergelijkt. In januari was het bedrijf al op de vingers is getikt door energiefactchecker Jasper Vis voor een soortgelijk rekensommetje. Wat de NAM voor het gemak vergeet is dat het gebruiken van aardgas gruwelijk inefficient is. Een gascentrale heeft een redement van 59% (oftwel 41% verlies door de schoorsteen). Een CV ketel in een huis heeft een rendement van 90% maar… in het gemiddelde huis in Nederland verlies je die warmte aan slechte isolatie. Een goed geïsoleerd huis kan wel 80% van het aardgas gebruik over een jaar besparen en daar door verwarmt en verlicht worden met de zonnepanelen op het dak. Ja, het wordt een uitdaging om 20 miljard kubieke meter gas te besparen voor 2023, maar zo zwartgallig als de NAM het voorstelt is het ook weer niet. Zie bv. het informatieblad Groningen gasvrij.

Deze 3 realitychecks laten zien dat, hoewel het makkelijk is om een ambitie uit te spreken, je wel moet kunnen onderbouwen met een realistisch plan én beseffen dat we hier allemaal een rol in spelen.

Zoals de voorbeelden van de NAM laten zien is het altijd makkelijk om met slimme PR, mensen het gevoel aan te praten dat we vooral geen ambitie moeten hebben en alles bij het oude zal blijven…

Samen werken aan een ambitieuze en realistische energietransitie

Gaat het dan mislukken? Nee, maar de werkelijke ambitie moet zijn (versneld) toewerken naar CO2 reductie, bijvoorbeeld door ongeveer 7,5 miljoen huishoudens in 2035 CO2 neutraal te maken. En dat kan op verschillende manieren. De inzet van duurzame energie is een middel op weg naar dit doel, maar niet het doel zélf. Dus gooi je bestaande structuren en bronnen niet weg, maar gebruik ze juist slim als springplank.

Met het uitspreken van energietransitie ambities zonder realistische onderbouwing wordt mensen een rad voor ogen gedraaid en zal het alleen maar moeilijker worden om de doelstellingen van Parijs te realiseren. Daar is uiteindelijk niemand bij gebaat, zeker de burger niet.

Vandaar dat we pleiten én samen willen werken aan een ambitieuze en realistische transitie, waarbij we tegelijkertijd een gezonde duurzame economie realiseren.”

Pleidooi van Eilard Hoogerduijn Strating (New Energy Manager NAM), uitgesproken tijdens Springtij 2017.

En ook hier weer doet het bedrijf – bewust of onbewust- het tegenovergestelde van wat het zegt te doen. Kom op mannen en vrouwen van de NAM, jullie zijn slimmer dan dit.