Nabeschouwing Zomergasten | Adriaan van Dis

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
,

RECENSIE – Zesde en laatste aflevering van Zomergasten. Waarin Adriaan van Dis ons wil doen geloven dat hij geobsedeerd is door menselijke ellende, maar zijn fragmenten en zijn voorkomen iets anders verraden.

“Ik maak weer iets esthetisch van iets gruwelijks”, zei Adriaan van Dis toen hij vertelde over een Afrikaans jongetje zonder benen, wiens rompje zat vastgeschroefd op een plankje met wieltjes, en die zich met zijn armen voortbewoog als een zeeanemoon. Van Dis vertelde over zijn fascinatie voor mismaakte mensen. Hoe hij er zowel van gruwelt als door aangetrokken wordt.

Jan Leyers citeerde Van Dis, ooit zelf presentator van Zomergasten. Dat je aan de keuze van de fragmenten de obsessies van de Zomergast kunt aflezen. Van Dis zelf zei aan het begin van de uitzending dat hij heel erg zijn best had gedaan om géén verhaal te vertellen met zijn fragmenten, maar dat hij, toen hij zijn keuzes overzag, moest toegeven dat dit mislukt was. Zijn fragmenten vertelden wel degelijk een verhaal (en verrieden een obsessie), en dat was oorlog. Maar volgens mij was dat zijn obsessie helemaal niet. 

De kijker is een monster
Adriaan van Dis weet hoe de kijker in elkaar zit. Hij omschreef ons, televisie kijkend Nederland, als een monster. Een monster dat niet te temmen valt. Je kunt het proberen, maar het zal niet lukken. Door ons zo nu en dan met zorgvuldig gekozen bekentenissen te voeden, probeerde Adriaan van Dis het monster stil te houden. Zoals hij dat in elk televisieoptreden probeert. Door verlekkerd en in elegante bewoordingen over zijn fascinatie met menselijke ellende te vertellen, wil hij ons doen geloven dat die gruwelijkheden an sich een obsessie zijn. Maar het gaat om iets anders.

De nazibitch en de valse relnicht
Ter voorbereiding van de uitzending, heb ik weer eens naar wat fragmenten van ‘Hier is… Adriaan van Dis’ gekeken. Om precies te zijn naar de uitzendingen met Gerard Reve, Willem Oltmans en Willem F. Hermans. In alle gesprekken probeerde Van Dis zijn gesprekspartners uit de tent te lokken door hen, in de meeste eloquente bewoordingen en in die verfijnde dictie van ‘m, te provoceren. Hij beledigt ze tot op het bot en probeert hen van alles in de schoenen te schuiven, maar hij doet dit in zulke beleefde bewoordingen en met zulke chique dictie, dat je als kijker bijna niet door hebt, hoe vilein hij bezig is.

Ik dacht hieraan toen Adriaan van Dis een fragment liet zien waarin de weduwe Rost van Tonningen werd geïnterviewd door een bezopen Hans Verhagen. Zij vertelde monter over hoe aardig Himmler was en wat voor geschikte kerels er bij de SS zaten. Haar bekakte accent was het bekakte accent van Adriaan van Dis. Wat zij hier deed, dat deed Adriaan van Dis vroeger bij zijn gasten. In je hele verschijning probeer je de buitenwereld te doen geloven dat je een net mens bent, maar vlak onder de oppervlakte zit een meedogenloze nazibitch in het geval van de weduwe Rost van Tonningen en een valst relnicht in het geval van Adriaan van Dis.

The picture of Adriaan van Dis
Veel fragmenten die Adriaan van Dis liet zien, gingen over de ellende die mensen elkaar aan doen. En vooral over de schijn die wij ophouden om dat te verbergen. Indische troostmeisjes, Eerste Wereldoorlogveteranen, de weduwe Rost van Tonningen, een vrouw zonder armen en benen. Als de fragmenten die Van Dis had gekozen een obsessie blootlegden, dan was het de obsessie met façade. Met uiterlijke schijn. Met het vermogen of juist het onvermogen van de mens om naar de buitenwereld toe de waarheid te verbergen.

Bijna drie uur lang heb ik naar het hoofd van Adriaan van Dis gekeken. Het is een vreemd hoofd. De man is 65 jaar oud. Zo ziet hij er ook wel uit, maar er zit iets in hem dat doet vermoeden dat hij zijn best doet om er jonger uit te zien. Alsof zijn gezicht bedekt zit onder een laagje plastic dat hem moet behoeden tegen ouderdom. Ik moest denken aan The Picture of Dorian Gray, de novelle van Oscar Wilde. Alsof de door demonen veroorzaakte tekenen des tijds op het gezicht van Adriaan van Dis zich ergens anders hebben verzameld, op een portret dat Van Dis op een zolderkamertje bewaart. Zijn ware obsessie betreft de manieren waarop mensen hun demonen proberen te verbergen. Vandaar juist ook zijn fascinatie voor mismaakten. Die kunnen hun gruwelijkheid niet verbergen. Daar zie je meteen aan: daar is iets mis mee.

Dit in tegenstelling tot de door het jappenkamp getraumatiseerde vader van Adriaan van Dis. Zeer voorkomend naar de buitenwereld, maar zodra het bezoek de deur uit was, kwam zijn ware aard naar boven. Dan sloeg hij zijn zoon en sloot hij zichzelf op in een donkere kamer en ging hij hardop getallen opzeggen.

Francis Bacon
De favoriete kunstenaar van Adriaan van Dis is Francis Bacon (zie ook de afbeelding hierboven). In een geweldig fragment (uit deze documentaire) zagen wij de Ierse schilder, flink aangeschoten, uitleggen waarom hij zulke weerzin opwekkende schilderijen maakte. Bacon zag het als de enige manier om met zijn kunst op te boksen tegen de dagelijkse wreedheden die wij via het nieuws te verstouwen krijgen terwijl wij hier maar de schijn ophouden. Wat het schilderij van Dorian Gray is voor Dorian Gray, dat zijn de schilderijen van Francis Bacon voor de westerse beschaving. Francis Bacon zelf had geen last van demonen. Hij vertelde nergens in te geloven. Zijn bestaan op aarde had geen enkel doel. Hij zag alleen maar ellende en gruwel, desondanks was hij optimistisch. Waarover dan, vroeg de interviewer. “I’m optimistic about nothing”, zei Bacon.

Had Adriaan van Dis nog last van zijn demonen? Volgens mij niet. De obsessie met zijn vader was nog duidelijk aanwezig, maar hij had er geen last van. Het was meer een echo van een demon. Een heldere echo, maar een echo. Vooral bruikbaar als bouwstof om een boeiende uitzending van Zomergasten mee te maken. Toch bleef je het gevoel hebben dat er ergens nog iets zat. Maar wat dat was, kregen wij niet te zien. Jan Leyers, die trouwens erg goed was, probeerde het los te peuteren, maar het kwam niet naar boven. Misschien ook wel omdat het er niet was.

Reacties (36)

#1 knelistonie

Ik heb de uitzending niet gezien en lees daarom de recensie.

Boeiend.

Ik zie ruimte voor de veronderstelling dat Van Dis bewust het voorkomende gedrag van zijn vader helemaal in zichzelf heeft opgenomen en daarmee weinig ruimte liet aan eventuele demonen. Zo werd vader overwonnen.

  • Volgende discussie
#1.1 Mario - Reactie op #1

Deze aflevering is beschikbaar van zo 26 aug 2012, 20:30 tot wo 5 sep 2012, 23:30

http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1284279

Zelf ook nog niet gekeken.

#2 sjap

Eén vd pareltjes: “Ben ik 65 en zit ik NOG over m’n vader te praten.”

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 weerbarst

“zelfkant, heerlijk”

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 aynranddebiel

Ik heb maar een deel gezien en dat vond ik vrij aardig. Ik luister graag naar Van Dis.

Tot zover mijn analyse.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 HansR

Relnicht van Dis. Mooi.

Alle irritatie over deze man van de afgelopen 30 jaren valt op zijn plek. Dat ik dat niet eerder gezien heb. Al die Hollanders die generaties lang dezelfden aanbidden en verheerlijken. Ben je 65 praat ie nog over zijn vader (zie #2). Geen vooruitgang. inderdaad.

Ik ben er klaar mee, ik heb het gehad.
*heb de uitzending niet gezien, is blijkbaar vandaag de standaard*

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Janus

Ook niet gezien, maar over Van Dis zelf: Ik heb hem altijd een vreemde snuiter gevonden. Met zijn erudiete gedoe en – vooral – zijn keurige gepraat. Ik vraag me dan altijd af: zijn die mensen zo keurig of lijkt dat alleen maar zo.

Het kan ook de gesel in de jeugd geweest zijn, die er de oorzaak van is dat iemand zo overdreven correct is gaan praten en dan is het alleen maar zielig.

Dat ook Van Dis traumatische ervaringen in zijn jeugd heeft gehad, wist ik niet, maar het verklaart wel zijn gedrevenheid. Veel mensen met een dergelijk trauma hebben de neiging dat te compenseren door een overmaat aan zelfmanifestatie. En ook dat is eigenlijk zielig, (ook al kan daar heel veel goeds uit voort komen). Mensen, die die behoefte niet hebben, zijn meestal veel gelukkiger.

Dat Jan Leyers niet het onderste uit de kan heeft gekregen, dat verbaast mij niks. Dat lukt uiterst zelden als je zo’n doorgewinterde figuur tegenover je hebt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 rein swart

Interessante analyse. Toch geef ik mijn credits aan Jan Leyers die de kijker behoedde voor een al te gladde avond. zie ook mijn recensie op http://reinswart.blogspot.com

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7.1 benjbenj - Reactie op #7

Zeker een interessante analyse. Interessantere analyses ben ik nog niet tegengekomen (ook niet op jouw weblog, waar je in feite slechts een samenvatting van de uitzending geeft). Met de opmerking dat Van Dis onwillekeurig met de door hem gekozen fragmenten laat zien geobsedeerd te zijn door façades, heeft Molovich wat mij betreft in de roos geschoten. Omdat nagenoeg alles aan Van Dis façade lijkt te zijn, verwondert deze obsessie mij overigens niet.

#7.2 rein swart - Reactie op #7.1

Een facade opgericht om de pijn over zijn getraumatiseerde vader te kunnen verdragen.

#7.3 benjbenj - Reactie op #7.2

Was dat maar waar.

#8 rein swart

Boeiende analyse. Toch geef ik het credit aan Jan Leyers die de kijker behoedde voor een al te gladde uitzending. Zie mijn recensie op http://reinswart.blogspot.com

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 lisette

gisterenavond genoten van een zeer boeiende zomergasten.
Adriaan van Dis met zijn soms onvoorspelbare reacties en scherpe inzicht
heb ik altijd een boeiend persoon gevonden en een pracht schrijver!
Prachtige fragmenten liet hij zien.
Soms was de sfeer wat afstandelijk , maar dat was voornamelijk als Jan wat al te persoonlijk werd naar de zin van van Dis!!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Lizz

Ik vond het de beste zomergasten van dit seizoen, continu geboeid door zowel Adriaan als interviewer. De fragmenten prachtig en leerzaam. Wat afstandelijk ja, maar so what, waarom zou je als je daar zit je hele ziel en zaligheid moeten loslaten,, je zegt wat je kwijt wilt en daarmee klaar. Ik mag hem wel van Dis, hij weet wat hij doet en heeft volgens mij vele lagen in zijn persoonlijkheid. Een niet doorsnee aardig moedig mens . Dat hij tv kijkers via de media en vooral internet als een ‘monster ‘ziet lijkt me logisch. Dat zijn ze ook.Wat je ziet is nog geen fractie van de werkelijkheid, je zit naar een berg illusies in het kwadraat te kijken en dan willen wij met onze eigen illusies daar nog eens een mening over hebben. Bij deze de mijne;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Lizz

Ik vond het de beste zomergasten van dit seizoen, continu geboeid door zowel Adriaan als interviewer. De fragmenten prachtig en leerzaam. Wat afstandelijk ja, maar so what, waarom zou je als je daar zit je hele ziel en zaligheid moeten loslaten,, je zegt wat je kwijt wilt en daarmee klaar. Ik mag hem wel van Dis, hij weet wat hij doet en heeft volgens mij vele lagen in zijn persoonlijkheid. Een niet doorsnee aardig moedig mens . Dat hij tv kijkers via de media en vooral internet als een ‘monster ‘ziet lijkt me logisch. Dat zijn ze ook.Wat je ziet is nog geen fractie van de werkelijkheid, je zit naar een berg illusies in het kwadraat te kijken en dan willen wij met onze eigen illusies daar nog eens een mening over hebben. Bij deze de mijne;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 J.Morika

Er was iets in de uitzending wat hier niet genoemd wordt, maar wat toch mijn aandacht ving. De presentator had het in mijn herinnering op een gegeven moment over een “schuldgevoel” dat in het katholieke België meer zou leven dan bij ons in Nederland. Maar voor zover ik het altijd begrepen heb leeft het begrip “schuld” onder de calvinisten juist veel meer dan onder katholieken.

Kunnen anderen hier aanwezig bevestigen of ontkennen of ik het wel juist gehoord heb?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12.1 J.Morika - Reactie op #12

schuldgevoel“, rond minuut 19 bij uitzending gemist. Ik heb het kennelijk goed gehoord. Toch vreemd dat Van Dis hier niet op door ging.

  • Volgende reactie op #12
#12.2 Crachàt - Reactie op #12

Leyers heeft zich tamelijk bekwaam getoond in Zomergasten, maar een goed journalist is hij nooit geweest.

Wellicht heeft hij zich, onder de indruk van Van Dis’ persoonlijkheid, vergist met iets anders. In Vlaanderen zal je vaak in discussies horen dat bv West-Vlaanderen een economisch voorspoedige regio is, vanwege het diepgewortelde katholieke denken. Hard werken voor de katholieke Boerenbond en op zondag naar de kerk, waar de pastoor je Mercedes dan kon zegenen.
Tussen België en Nederland slaat dit inderdaad op niets. De protestantse omgang met ‘hard werken’ is veel efficiënter dan de katholieke. Met een verschil in schuldgevoel heeft het eigenlijk helemaal geen uitstaans.

Overigens zijn de keren dat Leyers op de Belgisch/Nederlandse verschillen zinspeelde veruit het zwakste van zijn aanpak. Het soort de inhoud, en volgens mij is geen enkele gast daar zelf over begonnen.

  • Vorige reactie op #12
#12.3 Chris - Reactie op #12.2

Belgen kunnen het niet nalaten te zinspelen op de Hollandse zuinigheid.

Ook wanneer van Dis verteld dat je een kopje koffie gaat drinken op een terras in Parijs en de rest thuis.

Voor de rest vind ik dat Leyers het goed gedaan heeft vooral als je ziet wat voor en gasten hij gehad heeft.
Op Henny Vrienten en Adriaan na de ene complete gek na de andere.

#13 Karin Spaink

Mooi stuk! Alleen die quote van Bacon – die moet zijn: “I am an optimist about nothing.”

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Monsciandri

Voor de echt goede verstaaander heeft Van Dis exact weer gegeven waar het beest in hem zit. Het gebeurde zo subtiel en schier slechts exemplarisch dat Leyers er overheen lulde. Maar Van Dis’ ogen stonden op ontploffen. Briljante televisie.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14.1 Johanna - Reactie op #14

Klopt! Ik zat werkelijk ademloos en voorovergeleund naar mijn scherm te kijken, naar de fragmenten maar vooral naar de persoon van Dis. Naar die onbewogen afstandelijke buitenkant met die kolkende massa van binnen – die gereflecteerd werd in de fragmenten. Bij van Dis draaide alles om afstand en controle houden – maar nog nooit heb ik zo duidelijk kunnen zien waarom dat voor hem zo van belang is. En nog nooit heb ik hem zo kwetsbaar en sympathiek gevonden als gisteravond. Het zat vlak onder de oppervlakte – Leyers prikte er wel degelijk een paar keer middenin. Kan me goed vinden in het feit dat hij niet verder ging dan hij nu deed.

#15 Peter de Vos

He-he, eidelijk weer een zomergasten helemaal uitgekeken, na twee missers.

Van Dis blijft een fijne verteller, al mag ie dat kakkineuze wel verder afleren. Heb ‘m in levend meegemaakt, sympathieke man, beetje asexueel.

Toch blijf ik benieuwd naar het hoe-en-wat van zijn priveleven, ik hoor her en der dat hij homo of bi zou zijn, heeft iemand hier meer fijne details over ? Ik zie geen hetero in die man, daarvoor spreekt ie te geaffecteerd en met blijk van wat-moet-ik-hiermee over vrouwlijke delen (”de tiet”).
(Ik gok dat ik weer reacties krijg in de trant van: Is dit relevant ? Kijk dan maar RTL Boulevard/De Telegraaf ?)

Heeft iemand hier een functionerende Gaydar aan boord?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15.1 weerbarst - Reactie op #15

ik dacht het eigenlijk ook, totdat hij zei dat hij geilde op rost van tonningen

  • Volgende reactie op #15
#15.2 Martijn - Reactie op #15.1

Toch een beetje de Nederlandse Kafka: dat vlijmscherpe oog voor absurde waanzin en mensonterend onrecht opgeborgen in een keurige, bijna aseksuele man.

#15.3 Janus - Reactie op #15

Ik heb geen functionerende Gaydar aan boord, maar hij praat wel net zoals Robert Long deed. Maar ja, dat zegt op zich ook niks. (En wat mij betreft mag-ie, zowel dat praten als….)

En dat hij kennelijk geilde op Rost van Tonningen, lijkt op een soort moederbinding, gezien het enorme leeftijdsverschil. Maar ja, de oorzaak van homosexualiteit wordt vaak gezocht in een te sterke moederbinding dus dit geeft wel stof tot nadenken.

  • Volgende reactie op #15
  • Vorige reactie op #15
#15.4 hansje ter horst - Reactie op #15

Het was zonder meer de beste *zomergasten* van dit seizoen, en van Dis is een heel bijzondere, spannende man. Niet alleen buitengewoon intelligent en erudiet, ook een geweldig schrijver.

Zowel uit zijn boeken als uit deze uitzending blijkt zijn gevoeligheid en zijn – feitelijke – kwetsbaarheid.

Dat spraakje, ja dat kakkineuze spraakje van hem waar men zo over valt.
Ik ken vrij veel mensen wier ouders in *de Oost* hebben geleefd of Indonesiër van geboorte waren en die hebben dat eigenlijk allemaal in min- of meerdere mate.

Vraag me niet hoe dat komt, het is een gegeven, en wel zo opvallend dat ik rustig aan iemand kan vragen of zijn ouders uit Indonesië komen als hij of zij zo praat, hyperbeschaafd Haarlems ABN.

Hella Haasse had dat ook, zij het niet zo opvallend………

  • Vorige reactie op #15
#16 whod

Ik vond het een erg mooie avond, geweldige gast, en mooie fragmenten. Van Dis zal wel nooit van de pijn van zijn jeugd afkomen, hij praat er nog te vaak over. Hij laat ook niemand toe, wil de touwtjes en controle steeds in handen houden. Maar dat maakt hem tot wat hij is: vilein, en egocentrisch. Maar daarom juist zo leuk.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 Crachàt

Is er in deze reeks iemand geweest die méér de ’touwtjes losliet’?
Ik vond een een verbazend openhartige van Dis, en een voortreffelijk causeur – volkomen uniek in Nederland.
Iemand die ik zou koesteren.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 simone

Van Dis en Leyers….een schitterende combinatie !
De vader van een vriend is verdronken tijdens de overtocht van de Suez Maru. Ik zou graag willen weten wanneer en waar de heer Van Dis hierover zijn “praatje” houdt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18.1 Janus - Reactie op #18

Geen idee, maar kijk hier eens:

http://www.adriaanvandis.nl/

#19 Emigrant

Is het in het verSBS6de Nederland nu al zover dat je klop krijgt als je netjes spreekt?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19.1 Janus - Reactie op #19

Nee, niet ‘netjes’, maar te netjes, te keurig. Net als wanneer je je aanstaande schoonzoon op bezoek krijgt en die gedraagt zich te netjes. Dan ga je je ook afvragen waar die gepolitoerde buitenkant voor dient.

Ik ken trouwens nog iemand, die zo praat, uitstekend mens, dus het hoeft niks te betekenen, maar ik krijg er een beetje de kriebels van. Het heeft voor mij iets neurotisch.

#19.2 Emigrant - Reactie op #19.1

Ik ervaar de manier waarop van Dis spreekt niet als ‘te‘ netjes. Maar ik ben al zestien jaar uit Nederland weg. Mijn conclusie: de criteria voor netjes-heid zijn in de loop der jaren veranderd. Van Dis is ook al 65.

#20 jeanclaude

Een uiterst erudiet man, Van Dis, naar mijn mening.

Twee van z’n uitspraken heb ik paraat:

niet alles is voor de eeuwigheid

pittoresk is de armoede van een ander.

Wat betreft mw Rost van Tonningen, de weduwe van Von Stauffenberg gaf het ergens in de zeventiger jaren op historici te willen corrigeren, volgens de biografie die haar jongste dochter over haar schreef.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 DeRoye

Wat mij opviel was zijn zelfcorrectie mbt zijn liefde voor kinderen:
” ik heb vroeger veel opgepast op kin, uhh, jonge mensen.
Wat zou hij daarmee willen verbergen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie