Met een verwijzing naar Europa wordt er door D66 weer gepleit voor een gekozen burgemeester. Hoe zinnig is dat, vraagt Frank Hendriks, hoogleraar vergelijkende bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg, zich af.
De gekozen burgemeester is terug! En ‘Europa’ is weer een argument om deze hervorming te bepleiten. Volgens D66-Kamerlid Gerard Schouw zou Nederland inmiddels het enige land in Europa zijn waar de gekozen burgemeester nog níet is ingevoerd. Hoog tijd dus om Nederland in de vaart der democratische volkeren op te stuwen, zo meent Schouw. En velen menen het met hem.
Maar is het waar dat Nederland in Europa democratisch zo uit de pas loopt? En als dit zo is, zelfs als dit maar enigermate zo is, moet dit dan als doorslaggevend argument worden gezien om de gekozen burgemeester ook in Nederland in te voeren? Hoe belangrijk is ‘keeping up with the Joneses’ in Europa? Zijn er misschien andere goede redenen om het pad in de richting van de gekozen burgemeester te bewandelen? Wat zou er eigenlijk op tegen zijn?
Zulke vragen moeten worden gesteld bij alle pogingen tot democratische vernieuwing, en als nieuwbakken ‘fellow’ van het Montesquieu Instituut ben ik vast van plan om de beantwoording van zulke vragen te zoeken in Europees en vergelijkend perspectief.
Dat Nederland in de wijde omtrek het enige land zou zijn zonder gekozen burgemeester is een hardnekkige ‘urban legend’. Om de lachers op de hand te krijgen wordt vaak nog iets toegevoegd in de trant van ‘op Georgië na…’ In het ‘Oxford Handbook of Local and Regional Democracy in Europe’ hebben we het laten uitzoeken door auteurs uit alle 27 landen van de EU, plus Zwitserland en Noorwegen, en echt, er zijn meer landen zonder gekozen burgemeester.
In dezelfde categorie als Nederland – een benoemde burgemeester, formeel niet door de gemeenteraad gekozen, niet door de bevolking gekozen – bevinden zich ook democratisch fatsoenlijke landen als Zweden, Finland, België en Luxemburg. In het Verenigd Koninkrijk kan de bevolking sinds 2000 per referendum een gekozen burgemeester afdwingen, maar slechts 12 gemeenten hebben dat tot op heden gedaan. Dat Londen een rechtstreeks door de bevolking gekozen burgemeester heeft is natuurlijk wel indrukwekkend.
De waarheid gebiedt te zeggen dat de categorie waarin Nederland zit met zijn benoemde burgemeester wel de kleinste is van de drie die we hebben onderscheiden. De groep landen met een door de raad gekozen burgemeester is groter. Formeel hoort Nederland daar niet bij, maar feitelijk komen we daar wel heel dicht bij in de buurt, met onze door de raad voorgeselecteerde burgemeester. Veel landen doen ongeveer hetzelfde, maar dan zonder formeel sluitzegel van de kroon.
D66 zou ons het liefst zien aansluiten bij de derde groep landen, met een rechtstreeks door de bevolking gekozen burgemeester. Dat zou pas echt een verandering inhouden. In deze groep bevinden zich nieuwe democratieën – Slovenië, Slowakije, Polen, Hongarije, Roemenië, Bulgarije -, gemankeerde democratieën als Cyprus en Griekenland, maar ook relatief vitale democratieën als Zwitserland, Duitsland, Oostenrijk en Italië.
Bij veel van de genoemde landen kun je je afvragen of je daar per sé bij moet horen, maar bij Zwitserland en Duitsland ligt dat toch wat anders. Beide zijn redelijk innovatief en bovendien in sterke mate consensus-democratisch, net als Nederland. Het argument dat een gekozen burgemeester in een consensusdemocratie niet past wordt door deze landen gelogenstraft.
Vooral Duitsland is daarbij interessant, zo blijkt uit Tilburgs promotieonderzoek van Casper Geurtz. De zuidduitse deelstaten, die al langer een gekozen burgemeester hadden, hebben daar navolging gekregen van de noorderlijker deelstaten, die net zomin als hun zuiderlijker buren voor onoverkomelijke politieke problemen zijn komen te staan. Zelfs de gevreesde problematiek van de ‘cohabitation’ – een lokale coalitie met een andere kleurstelling dan die van de gekozen burgemeester – blijkt reuze mee te vallen.
We hoeven de gekozen burgemeester niet enorm te vrezen, zo suggereert de ervaring in relatief sterk op Nederland gelijkende duitse deelstaten als Noordrijn-Westfalen. Degenen die rampspoed voorspellen overdrijven schromelijk. Tegelijkertijd zien we dat de veronderstelde voordelen nu ook weer niet voor het oprapen liggen. Na een eerste en incidentele opleving zakt de verkiezingsopkomst doorgaans weer terug naar normaal.
Dat het vertrouwen in de (lokale) politiek door de gekozen burgemeester is toegenomen, is vooralsnog niet hard te maken met beschikbaar onderzoek. Voorstanders van de gekozen burgemeester zullen zeggen dat we gewoon nog niet alles weten. Maar wat we wel weten is dat de Nederlandse burgemeester juist één van de meest gerespecteerde publieke gezagsdragers is. Zou verkiezing daar iets aan toe- of afdoen?
Ach, die gekozen burgemeester! Er is niet zo veel op tegen. Maar er is ook niet zo veel dat er voor pleit. Zijn de beperkte baten de niet geringe kosten dan wel waard? Ik zou zeggen: alleen als de gekozen burgemeester niet als einddoel van lokale democratische vernieuwing wordt gezien – dat zou nogal eens kunnen tegenvallen -, maar als vehikel voor een veel breder proces van vernieuwing, waarbij de burgemeester slechts één van de instituties is die meer leven in de lokale brouwerij moet brengen.
Foto Flickr Brabant Bekijken
Reacties (14)
Burgemeester functie vervangen voor een wethouder van algemene zaken die tevens voorzitter van het college is, het zelfde idee als ons kabinet dus.
Geen apart gekozen burgemeester dus, dat kost alleen maar extra geld en daarmee wordt ook het ‘gevaar’gereduceerd dat een burgemeester wordt weggestuurd door een onwelvallig college want burgemeester wegsturen houd in dat het college ook moet vertrekken.
Tevens levert dan automatisch de grootste partij de ‘burgemeester’ zodat dat de politieke kleur van het college overeenkomt met de burgemeester.
Ik ben altijd tegendraads geweest en ik ben voor een benoemde burgemeester. Gewoon omdat het beter is voor professioneel bestuur. En professioneel bestuur begin ik ondertussen belangrijker te vinden dan die verkiezingen. Verkiezingen zijn om de tijdgeest te meten, de rest is flauwekul.
Straks krijg je ook gekozen rechters, Sheriffs en nog wat van dat soort figuren. Zijn meer tijd kwijt met hun campagnes dan met besturen.
Als er een pleidooi is waarom een gekozen burgemeester een noodzaak is dan kunnen we even kijken naar hoe burgemeesters als despoten gemeentes afgaan om met bouwbedrijven smerige dealtjes te sluiten, de kas leeg te trekken en door te gaan naar het volgende slachtoffer.
Of anders wel de drukkende competitie onder gemeentes waardoor er zeer inefficient naar logistiek wordt gekeken om op die manier een buurtgemeente economisch een slag toe te doen. Als men kon kiezen voor een burgemeester die zich wilt orienteren op het belang van de voorzieningen voor burgers en groei op een regionaal niveau dan zouden er een stuk minder problemen zijn in zowel het vertrouwen in de politiek en de algemene kas van gemeentes.
Het is een principezaak. Natúúrlijk moet de burgemeester gekozen worden, iets anders is ondenkbaar als we ons een democratie willen kunnen noemen.
De gekozen burgemeester moet echter geen eigen beleid kunnen maken. Hij of zij moet gewoon een uitvoerend bestuurder zijn.
Hetzelfde geldt voor de minister-president.
Dus : verkiezingen = democratie?
Volgens mij is dat uitgangspunt de ondergang van de democratie (= regeren door het volk) omdat het de verantwoordelijkheid afschuift naar gekozenen. Het is afschuiven ipv het nemen van je eigen verantwoordelijkheden en beslissingen.
Maar droom maar verder hoor : VS, kiezen, democratie naar andere landen brengen, oorlog, consumeren. Als er maar verkiezingen zijn.
En dan nog: als een gekozen bestuurder inhoudelijk niks mag maar alleen mag doen wat anderen zeggen waarom zou ik hem/haar dan moeten kiezen?
HR: Dus : verkiezingen = democratie?
Nee, maar een democratie zònder verkiezingen bestaat ook niet. Voor publieke functies moet iedereen in aanmerking kunnen komen. En over wie het wordt, moeten we allemaal kunnen meebeslissen.
HR: Volgens mij is dat uitgangspunt de ondergang van de democratie (= regeren door het volk) omdat het de verantwoordelijkheid afschuift naar gekozenen. Het is afschuiven ipv het nemen van je eigen verantwoordelijkheden en beslissingen.
Ik ben absoluut voor véél meer directe democratie. Maar dan nog heb je functionarissen nodig die bijv. leiding geven aan zoiets als het gemeentelijk apparaat. Die voorzitter zijn bij vergaderingen en leiding kunnen geven bij calamiteiten.
HR: Maar droom maar verder hoor : VS, kiezen, democratie naar andere landen brengen, oorlog, consumeren. Als er maar verkiezingen zijn.
Er is heel veel mis met de Verenigde Staten. Het feit dat men er zelf zijn burgemeesters kan kiezen hoort daar niet bij.
HR: En dan nog: als een gekozen bestuurder inhoudelijk niks mag maar alleen mag doen wat anderen zeggen waarom zou ik hem/haar dan moeten kiezen?
Het is een manier om de juiste persoon op de juiste plaats te krijgen. Het is geen perfecte manier maar beter dan het van bovenaf parachuteren van de burgemeester, of hoogstens de keuze overlaten aan een klein gezelschap uitverkorenen.
Nee, maar een democratie zònder verkiezingen bestaat ook niet.
Oneens, democratie houd niks meer in dat het volk kan beslissen, er staat nergens dat dat persé via verkiezingen moet wezen, het is wel het meest voor de hand liggend, maar niet de enige manier.
Zodra het volk moet beslissen wie er voor een functie in aanmerking komt lijken verkiezingen me wel degelijk de enige (democratische) manier.
Voor publieke functies moet iedereen in aanmerking kunnen komen. En over wie het wordt, moeten we allemaal kunnen meebeslissen.
Alsjeblieft niet zeg. Hoe stel je je dat voor? CvB bestaande uit mensen die geen kaas van wetenschap hebben gegeten? Geer en Goor vanwege hun populariteit als rechters?
Natuurlijk niet, laten we wel redelijk blijven. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van Maastricht stemmen de inwoners van Groningen ook niet mee. Bij verkiezingen voor een college van bestuur hoeven personen van buiten de universiteit logischerwijs dus ook niet mee te stemmen.
Het criterium is simpel: als iemand iets te vertellen krijgt over mij, dan wil ik ook inspraak (of tenminste een stem) over wie dat wordt. Heb ik niets te maken met de functionaris in kwestie dan zou het onterecht zijn als ik wel zou meebeslissen.
Voor rechters maak ik een uitzondering. Om hun onafhankelijkheid te garanderen kunnen ze het best benoemd blijven worden, zoals dat nu ook gaat. Daarnaast moet natuurlijk wel de juryrechtspraak ingevoerd worden. Daar ben je vast ook op tegen ;-P
@Frank
Ik hoop dat er nog heel wat artikelen verschijnen als gevolg van je voornemen om vragen te stellen in Europees en vergelijkend perspectief.
Je memoreert dat Noord-Duitse deelstaten in navolging van Zuidd-Duitse een gekozen burgemeester hebben gekregen. En niet andersom, dus de Zuid-Duitsers hebben niet de Noord-Duitsers nagevolgd. Dan lijkt me het voor de hand te liggen dat de Duitsers na ampele overwegingen hebben gekozen voor het beste alternatief. Of is er een buiten de Länder liggende oorzaak om de slechte keuze te maken?
Als er ECHT iets te kiezen valt… en niet zoals met dat “referendum” toen in Utrecht waarbij je kon kiezen tussen twee incompetenten.
Dat was inderdaad een aanfluiting.
Van dit artikel moet je alleen de laatste alinea lezen.
De rest is versiering.