Mijn bijzondere kinderen

In aanloop naar de verkiezingen voor het Europees Parlement, hier in Nederland op 4 juni, biedt Sargasso aan alle partijen deelnemen ruimte om middels gastbijdragen hun standpunten naar voren te brengen. Voorwaarde is wel dat ze meedoen in de discussie die er op volgt. Hier de bijdrage van de Judith Merkies, vierde op de lijst van de PvdA.

Mijn bijzondere kinderen,
Geen andere dagen in het jaar tekenen jullie geschiedenis zo beeldend als de eerste dagen van mei. Dag van de Arbeid, Dodenherdenking, Bevrijdingsdag en Schumandag. Deze dagen zijn, in een notedop, de basis van jullie bestaan. In deze dagen komen alle lijnen samen die jullie erfenis en mijn overtuiging tekenen.
Elk jaar op 4 mei vertel ik over de oorlog en over Anne Frank. Toen ik jullie dat laatst vroeg wisten jullie het nog feilloos van vorig jaar. Natuurlijk, in ieder huis wordt verteld over de oorlog, maar bij ons komt de geschiedenis van twee kanten, met een Duitse vader en een Nederlandse moeder. Daarom kunnen we niet om de geschiedenis heen, onze kinderen, jullie, zijn vredeskinderen. Liefde overwint, waar wapens hebben gefaald.
Je vader kan het jullie vertellen, Duits zijn betekent altijd weer geconfronteerd met vooroordelen en makkelijke stempeltjes. Altijd weer de oorlog, de fiets die terugmoet, de Heil Hitlers, ook na 64 jaar.
En daarom, omdat mensen altijd weer om verantwoording zullen vragen, zelfs aan de vierde generatie, hierbij jullie geschiedenis.
De grootvaders van je vader leefden in het Derde Rijk, de ene was officier in het leger en de andere keerde zich tegen de maatschappij en haar normen. De officier had misschien principes tegenover zijn land, maar niet tegenover zijn kinderen, die hij nog tijdens de oorlog verliet en nooit meer heeft willen zien. De andere had wel principes tegenover zijn kinderen, maar niet tegenover zichzelf en eindigde met de fles in de hand. Deze laatste grootvader droeg de verscheuring al in zich, met voorouders uit Polen, het altijd en eeuwige onderdrukte land, een Poolse naam en een Duitse identiteit waarmee hij zich tijdens het nazi-regime niet wilde identificeren.

Berlijn was lang synoniem met de aanklacht tegen het communisme, tegen de onvrijheid, tegen het onderdrukken van een volk. Toen President Kennedy in 1963 zei: “Ich bin ein Berliner”, bedoelde hij, ‘ik steun de strijd tegen de onvrijheid’. De onvrijheid van het communisme. Ook President Reagan zorgde voor mooie quotes in 1987, staand voor De Muur bij de Brandenburger Tor met “Mr Gorbachev, tear down this wall!”. Jullie vader is een ‘Berliner’, van de west kant. Hij groeide op binnen de grenzen van De Muur, die overal was. Zelfs in het bos, als je wandelde, zelfs in het midden van het meer, maar dan van prikkeldraad, als je ging roeien. En altijd, als je even uit die kleine enclave wilde ontsnappen, dat eindeloze wachten bij de grens, de intimiderende controles en het voelen van de angst. Er was scheiding in de werkelijkheid, maar eenheid in gedachten. De West-Berliners keken naar Oost-Duitse kinderprogramma’s, das Sandmaennchen, en de Oost-Berlijners droomden weg bij de beelden van de Bundesrepublik. Als je altijd omringd bent door onvrijheid, vrienden maakt bij internationale sportwedstrijden die niet vrij zijn, dan weet je de vrijheid te waarderen. Als er dan ook een dag is die je vader tekent is het 9 november 1989. De nacht van de Val van de Berlijnse Muur. Die avond ging ook hij naar De Muur en stond hij bovenop te juichen toen de eerste Oost-Duitsers een beetje verdwaasd naar West-Berlijn liepen. Die nacht is niet alleen Duitse, maar ook Europese geschiedenis. Niet langer onderdrukking op Europese bodem, een triomftocht voor de democratie.

Maakte je vader de contouren van de onvrijheid van nabij, maar toch van buiten mee, mijn moeder en jullie oma zag de onvrijheid van binnen. Zij zat op school in Stalin’s hoogtijdagen, moest met de rode zakdoek om van de verplichte jeugdorganisatie leuzen roepen die de leider bewierookten. Van nabij merkte zij dat het beter was in Hongarije om je mening niet hardop te zeggen en je vrienden zorgvuldig te kiezen. Zij koos in 1956 liever voor een onzeker bestaan, maar in vrijheid, dan een geregeld bestaan in een bezet land. Zij vluchtte naar Nederland een half jaar voor de ondertekening van het Verdrag van Rome. Het verdrag dat de basis legt voor het Europa zoals wij het nu kennen.

Na de Eerste Wereldoorlog, nog zo’n geschiedenis die wel op jullie en je vaderskant drukt, maar niet op mij, maakte Europa een grote fout. De landen die door Duitsland waren bezet, besloten na de bevrijding Duitsland streng te straffen. Bitterheid, wrok en wraak zijn geen goede basis voor vrede en Duitsland leed zwaar onder de opgelegde herstelbetalingen. Hitler bood met zijn populisme, simplisme en intolerantie Duitsers een nieuwe identiteit aan: trots op Duitsland. De gevolgen van deze onbezonnen trots herdenken we elk jaar op 4 en 5 mei.

Na de bevrijding, die ook voor veel Duitsers een bevrijding was, maakte Europa niet nogmaals dezelfde fout. Integendeel, Europa steeg, geholpen door de Verenigde Staten, boven zichzelf uit en beschouwde Duitsland als partner in de wederopbouw op de puinhopen van de oorlog. Duitsland werd niet buitengesloten maar juist ingelijfd in de groep. Duitsland en Nederland werden de founding fathers van de Europese Unie. Vooral Duitsers kregen hiermee de mogelijkheid van een andere positieve identiteit, die van Europeaan. De handreiking naar Duitsland, de handreiking van de onderdrukte maar uiteindelijk overwinnaar, aan de onderdrukker maar uiteindelijk verliezer, dit gebaar van tolerantie ligt ten grondslag aan de vrede, vrijheid en de welvaart waarin wij vandaag leven.
Het is deze visie waardoor ik trots ben op Nederland, als grondlegger van deze vrede, en ik trots ben op Europa. De visie van samenwerken om het samen uiteindelijk beter te hebben, de visie van samen zorgen voor kolen en staal in plaats van ieder voor zich wapens en oorlogstuig.

En hoe ziet Europa er nu 50 jaar na deze visie uit? Hoe ziet Europa er voor jullie uit met ouders die alle kloven die er in Europa zijn samen overbruggen. De fout-goed kloof van de oorlog, de kloof oost-west en de kloof communisme-kapitalisme. Hoe ziet Brussel er uit met ouders die samen zes jaar voor Europa werkten? Hoe ziet Nederland er uit met een moeder die de politieke ambitie heeft om Nederland en Europa elkaar beter te later begrijpen? Hoe zien Nederland, Duitsland en Europa er uit dit jaar op 9 mei, Schumandag, Dag van Europa?

Europa is op wat smetten na vrij. Vele kloven zijn overbrugd, alhoewel er nog een grote kloof is tussen arm en rijk. Nieuwe strijden moeten worden gestreden, zoals de strijd tegen de economische crisis en de strijd tegen de klimaatsverandering. Vrijheid is een gemeenplaats en wordt al lang niet meer gezien als bijzonder. En het is juist die vrijheid en de handreiking naar anderen om de maatschappij samen beter te maken die op dit moment onder druk staat. Veel mensen zijn ontevreden en bezorgd over wat Europa is geworden, een project in plaats van een ideaal, een instituut in plaats van een visie. Veel mensen keren naar binnen en sommige politici spinnen opnieuw garen bij populisme, simplisme en intolerantie.

De nog nooit vertoonde handreiking naar elkaar, de internationale en Europese samenwerking maakt de vorige eeuw ondanks de enorme zwarte bladzijden zo bijzonder. Ik hoop voor jullie dat deze eeuw net zo bijzonder mag worden, zonder zwarte bladzijden. Als er iets duidelijk is, is het dat liefde en problemen niet tegengehouden worden door grenzen.
Ooit las ik een spreuk over het huwelijk: ‘als het midden zo was als het begin, dan kwam er nooit een eind’. En daarom, laten we terugkeren naar het begin. Laten we terugkeren naar visie. Laten we terugkeren naar de geschiedenis en hoe het zo gekomen is. Laten we terugkeren naar jullie die symbool staan voor alle kloven die Europa heeft overbrugd en alle handreikingen die zijn gedaan. Kinderen wier bestaan Europa zich in 1945 niet zou hebben kunnen voorstellen.
Deze woorden en deze geschiedenis zijn geen last. Ik schets hiermee niet jullie toekomst, ik schets hiermee jullie verleden, een verleden dat samenvalt met alle hoogte- en dieptepunten van Europa. Een verleden en een toekomst die zo duidelijk naar voren komen in de eerste dagen van mei.

Jullie moeder,
Judith Merkies
 
 
Judith Merkies is publiciste en is kandidaat voor het Europees Parlement voor de PvdA
Dit is de oorspronkelijke versie van het artikel zoals het verscheen in Trouw