Met idealen alleen komen we er niet

ANALYSE - Seksisme. migratie, basisinkomen, democratie en referenda. In de serie “Tegen de stroom in” spreken wetenschappers, experts en opiniemakers over oude zorgen en nieuwe oplossingen. Wanneer zijn die succesvol? Welke rol speelt geld en neoliberaal denken daarin? En verliest elke stroming uiteindelijk aan kracht en relevantie? Vandaag: Sociale bewegingen zijn er in allerlei vormen, maar allemaal strijden ze voor verandering in de samenleving. In hoeverre zij hun doelen weten te realiseren is afhankelijk van de ruimte die ze krijgen.

In de inmiddels bekende en beruchte HJ Schoo-lezing van 2017 stelt CDA-leider Sybrand Buma dat er een verwatering van de Nederlandse cultuur dreigt door de komst van immigranten en vluchtelingen. Om dat tegen te gaan wil hij onder andere invoeren dat kinderen op basisscholen verplicht het Wilhelmus zingen. Is zijn angst terecht en staat de ‘Nederlandse cultuur’ echt onder druk? De afgelopen jaren is er inderdaad vanuit verschillende hoeken een maatschappijkritisch geluid te horen geweest. Denk bijvoorbeeld aan de protesten en discussies over zwarte piet en de felle reacties daarop.

Toch zijn we volgens maatschappijwetenschapper prof. Jan Willem Duijvendak (UvA) nog nooit zo eensgezind geweest in Nederland: ”De Nederlandse mainstream is breder en homogener dan ooit.” Tijdens zijn lezing Dwarsdenkers en Tegengeluiden op 6 september vertelde hij dat 70 tot 80% van de Nederlanders het in grote lijnen met elkaar eens is, bijv. op gebieden als abortus, het homohuwelijk en gelijke rechten voor mannen en vrouwen. Dit zijn zaken die niet eens zo heel lang geleden als controversieel werden bestempeld en inzet waren van de sociale bewegingen uit de jaren 60 en 70.

Opgaan in de massa

Hoe zijn die idealen van de emancipatiebewegingen van een halve eeuw geleden dan onderdeel geworden van de mainstream? De interactie tussen sociale bewegingen en de dominante groep in een samenleving kunnen volgens Duijvendak in drie fases worden onderscheiden. De eerste fase kenmerkt zich door een grote machtsongelijkheid tussen de twee groepen. Gemarginaliseerde groepen hebben in deze fase eigenlijk geen andere keus dan zich aanpassen aan de meerderheid; de machtsongelijkheid is simpelweg te groot. Men doet zijn uiterste best om maar niet op te vallen, niet te confronteren en zoveel mogelijk op te gaan in de mainstream. Dit leidt tot pijnlijke voorbeelden als gekleurde mensen die hun huid bleken om maar zo wit mogelijk te zijn. Maar ook bijvoorbeeld dat homo- of biseksuelen zich als hetero voordoen, of Nederlanders met een migratie achtergrond die de cultuur van hun voorouders naar buiten toe verbergen.

Wanneer een groep sterker staat, beter georganiseerd is en toegang krijgt tot meer hulpmiddelen, bijvoorbeeld in de vorm van politieke ondersteuning of subsidies, verschuiven ook haar doelen. Hier begint de strijd om erkenning en het verkrijgen van gelijke rechten. Het wrange is dat de meeste kans op gelijke rechten ontstaat door toe te treden tot de dominante groep. Duyvendak illustreert deze fase met de Italiaanse, Ierse en Poolse immigranten in de VS. Waar zij in het begin als minder en ‘niet-wit’ werden gezien, slaagden zij er uiteindelijk in door aanpassing tot de ‘echte’ (witte) Amerikanen te gaan behoren. Dat is natuurlijk weer cru omdat de ‘echte’ Amerikanen de ‘native Americans’ zijn, maar de witte Amerikanen waren en zijn de mainstream. In het algemeen kunnen we stellen dat de insluiting van één groep ten koste gaat van een andere. In de VS is de kloof in de samenleving die tussen wit en zwart, en zodra de Italiaanse en Poolse immigranten echt tot de meerderheid van witte Amerikanen ‘mochten’ behoren, werd die kloof alleen maar groter. De emancipatie van de Polen, Italianen en Ieren, ging ten koste van de zwarte Amerikanen. In Nederland zien we dat homo’s en lesbiennes in de afgelopen vijftig jaar bij de mainstream zijn gaan horen. Deze inclusie wordt echter gebruikt door bijv. politici en opiniemakers om moslims uit te sluiten, zij zouden vanuit hun geloof namelijk niet tolerant zijn t.o.v niet hetero’s in tegen stelling tot ‘echte Nederlanders’.

Verandering van de massa

De derde en laatste fase is ook de meest radicale en is gebaseerd op de overtuiging dat er echt iets fundamenteels verkeerd aan de mainstream. Het doel is dan niet langer om onderdeel te worden van de meerderheid, maar om de meerderheid te veranderen. De vrouwenemancipatie is een goed voorbeeld van een beweging die met succes de dominante groep in de samenleving (mannen) in de VS en West-Europa zijn dominantie heeft laten inzien, aldus Duyvendak. We zien het ook in de LGBT+ -emancipatiebeweging, die bijv. strijdt voor minder strikte genderrollen en een breder genderspectrum.

Wat opvalt in de analyse is dat de resultaten van de bewegingen afhankelijk zijn van de ruimte die ze krijgen van de gevestigde partijen. De ruimte is nodig om specifiekere doelen te bepalen. Wanneer we met het belang van die wisselwerking in ons achterhoofd naar de uitspraken van Buma kijken zien we dat hij de niet-‘typische Nederlanders’ in onze samenleving minder ruimte geeft en steeds verder marginaliseert. Het kromme is dat de Nederlandse cultuur waar zo’n grote meerderheid zich zo in herkent, juist tot bloei is gekomen door marginale groepen ruimte te geven. Tolerantie en acceptie van minderheden als hoeksteen van onze samenleving lijkt dan slechts een mythe.

Dit artikel van Gary Sheikkariem verscheen eerder op Studium Generale Utrecht.

Reacties (7)

#1 Henk van S tot S

Ach ja onze culturele waarden volgens Buma:

“Heb uw naasten lief als u zelf,” ligt in zijn “christelijke prullenbak”.
Hij prefereert volgens mij de inquisitie verre boven barmhartigheid.

Sorry, maar ik wordt wat extra cynisch van schijnheilige figurens als Buma.

  • Volgende discussie
#2 Lutine

maar de witte Amerikanen waren en zijn de mainstream.

In ieder land/cultuur is een mainstream. Het klopt dat de witte Amerikanen subgroepen hebben geadsorbeerd. Dat is een vrij logisch en natuurlijk proces. Als de mainstream te klein wordt heeft zij nieuwe subgroepen nodig om main stream te kunnen blijven. Dat is dan ook gebeurd.

Momenteel zit de mainstream in de VS wederom in de problemen met al die Latino’s. En natuurlijk de zwarten die er altijd al waren. Om de vrede te bewaren dient er een nieuwe subgroep opgenomen te worden in de mainstream. Of men polariseert. (dat is dus wat er nu gebeurd)

In de Nederlandse mainstream zullen we ook subgroepen moeten opnemen om te overleven. De bewering van J.W.D. klopt. In onze opvattingen hebben we al subgroepen opgenomen met progressieve ideeën over abortus, homo’ s enz. Zo breidt de mainstream zich ook uit met ‘idealen’. (gelijkwaardigheid is natuurlijk geen ideaal)

Dit soort processen zijn uiteraard niet of nauwelijks stuurbaar. De mainstream regelt dat steeds zelf als zelfsturend mechanisme. Zie ook die halve gare die het over homeopathische verdunning heeft. Zijn opstelling zorgt er zelfsturend voor dat de mainstream zich uitbreidt. Je zou kunnen zeggen dat de halve gare tevens een nuttige idioot is. Want dubieuze lieden als Fortuyn, Wilders en Baudet zorgen er voor dat ca 1 miljoen Nederlanders zichzelf buiten de mainstream plaatsen. Geen weldenkend mens wil horen bij dat buiten de mainstream geplaatste clubje. Wie gaat op het schoolplein nou bij de verongelijkte jongetjes staan ipv fijn mee te spelen met de mainstream?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Bismarck

In de inmiddels bekende en beruchte HJ Schoo-lezing van 2017 stelt CDA-leider Sybrand Buma dat er een verwatering van de Nederlandse cultuur dreigt door de komst van immigranten en vluchtelingen. Om dat tegen te gaan wil hij onder andere een Amerikaans gebruik invoeren

Opdat we vooral even bedenken hoe achterlijk Buma in zijn oplossingen is.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Riche

@3: En? Wat is volgens jou de oplossing?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 AltJohan

Als je iets wil bereiken vecht er dan voor. Er wordt heel weinig resultaatgericht gedacht. Stel Poetin ziet een dreiging in schaliegas. Hij grijpt dan in met een gerichte campagne. 100% resultaatgericht.

https://cleantechnica.com/2017/10/23/russias-anti-fracking-social-media-focus-republican-congressman-upset/

Wat het ministerie van Milieu betreft: die hebben ook een oorlogskas van €1 miljard om via resultaatgerichte guerrilla-achtige propaganda het publiek mee te krijgen.

Met dat 97%-argument komen we niet verder, want het is gebleken dat dat niet motiveert.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Henk van S tot S

@5:
Als Poetin de gevaren ziet van fracking is er toch nog iets wat er aan die machtswellustige kabouter deugt.
;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Bismarck

@4: Ik deel niet Buma’s ervaring dat het om een bedreiging gaat, die oplossingen behoeft. De* Nederlandse cultuur verandert al maar door, dat is in het verleden niet anders geweest en dat zal in de toekomst net zo zijn. Neem Zwarte Piet, een fenomeen dat voor de 19e eeuw nog onbekend was in de Nederlandse cultuur, of de aardappel, die de Nederlandse cuisine onherkenbaar veranderde na de ontdekking van Amerika, of het massaal afsteken van vuurwerk met nieuwjaar, een (vermoedelijk in de 17e/18e eeuw) van de Chinezen afgekeken stukje Nederlandse traditie. En zo is er ook de nodige cultuur verdwenen, zoals de katholieke cultuur (iig ten noorden van de rivieren), de charivari en de onderling afgesproken vechtpartijen tussen de jongeren van naburige dorpen.

*Dé Nederlandse cultuur bestaat natuurlijk niet, elke streek/stad kent zijn eigen immer veranderende cultuur.

  • Vorige discussie