Mandela, apartheid en de Tweede Kamer

Serie: ,

ANALYSE - Nelson Mandela en het ANC werden door Nederlandse politici niet altijd even positief bekeken. Inmiddels lijkt de herinnering daaraan grotendeels verdwenen.

Bij het overlijden van Nelson Mandela durfden maar weinigen kritiek te hebben op de voormalige leider van het ANC en Zuid-Afrika. Dat was anders toen hij nog gevangen zat op Robbeneiland. Naar verluid duidde Margaret Thatcher hem aan als that grubby terrorist. Zeker is in ieder geval dat Thatcher, kenmerkend voor de Britse Conservatieven, het ANC a typical terrorist organisation vond.

Ronald Reagan, wiens beleid ten opzichte van Zuid-Afrika door Desmond Tutu werd omschreven als immoral, evil and totally un-Christian, plaatste het ANC op een lijst van terreurgroepen, een situatie welke tot 2008 zou voortduren.

Ook in Nederland werden Mandela en het ANC niet altijd in een positief licht gezien. Weliswaar werd op 21 juni 1983 een motie (pdf), ingediend door CDA’er Jan Nico Scholten, in de Tweede Kamer aangenomen waarin werd opgeroepen tot vrijlating van Nelson Mandela, maar met name tegen concrete maatregelen om de apartheid te bestrijden bleef veel verzet bestaan.

Klein rechts (SGP, GPV, RPF)

Op dezelfde dag dat de motie-Scholten werd aangenomen, werd, zoals blijkt uit het kamerverslag (pdf), tevens gedebatteerd over de vraag of Nederland eenzijdige economische sancties tegen het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime zou moeten treffen. Vooral de houding van de kleine christelijke partijen SGP, GPV en RPF was daarbij opvallend.

Hoewel de woordvoerders van deze partijen de apartheid eensgezind veroordelen, wordt toch vooral benadrukt dat Zuid-Afrika geen monopolie op onderdrukking heeft. In de woorden van Henk van Rossum (SGP):

De Haryans of de onaanraakbaren in het kastestelsel in India hebben bepaald geen betere status; de Indian Tamil op Sri Lanka zijn ook verre van te benijden. In vele landen, die door een één-partijenstelsel worden geregeerd, is er een heersende stam en is het lot van de andere stammen ook verre van benijdenswaardig.

Om de Zuid-Afrikaanse regering haar bepaald niet ongebruikelijke dwalingen te laten inzien, zou daarom niet alleen van economische sancties moeten worden afgezien, maar zouden de culturele contacten juist moeten worden aangehaald. ‘Men moet op reële wijze trachten de samenleving juist door zoveel mogelijk contacten in de goede richting te sturen,’ aldus Van Rossum.

Helemaal bont wordt het gemaakt door Aad Wagenaar (RPF), die iedere concrete actie tegen het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime afdoet als een ‘zinloze beoefening van internationale moraliteit’. Een toch wel opmerkelijke uitspraak voor een parlementariër van een getuigenispartij.

Wagenaar en Gert Schutte (GPV) benadrukken bovendien dat er haast zeker niets goeds van kan komen als de blanke Afrikaners moeten samenleven met de zwarte meerderheid. Schutte:

Kan de Minister mij één land in de wereld aanwijzen waar binnen één staatsverband verschillende volken en culturele identiteiten vreedzaam samenleven zonder dat daarbij sprake is van discriminatie?

De oplossing? Een eigen ‘zuivere’ staat voor de blanke Afrikaners:

Hebben de Afrikaners, zo goed als de kleurlingen en de zwarten recht op een eigen identiteit die zich niet slechts laat beschrijven in culturele en taalkundige rechten maar die ook tot uitdrukking komt in een staatkundige structuur? Het lijkt mij moreel en volkenrechtelijk nauwelijks mogelijk de Afrikaner dit recht te ontzeggen.

Wagenaar is iets minder expliciet, maar pleit, in het kader van het aloude orthodox-protestante ‘soevereiniteit in eigen kring’, voor ‘de eigensoortige ontwikkeling van de volken in [Zuid-Afrika]’. Ergens doet dat toch best wel denken aan seperate but equal.

Van Rossum, tenslotte, duidt het ANC nog even expliciet aan als een terroristische organisatie, terwijl Wagenaar het betreurt dat de Raad van Kerken zo onchristelijk is gebleken dat de sympathie meer uitgaat naar de revolutie van het ANC en SWAPO dan de ‘evolutie’ die van de christelijke Afrikaners valt te verwachten.

Kortom: de status quo anno 1983, inclusief scheiding van blank en zwart, is volgens de zwarte kousenchristenen zo heel erg slecht nog niet.

Centrumpartij

De positie van de extreem-rechtse Centrumpartij, bij monde van fractievoorzitter Hans Janmaat, is heel wat prozaïscher. Naar eigen zeggen tegen apartheid, vindt Janmaat toch dat de Nederlandse regering eerst maar eens de problemen in eigen land moet aanpakken. Wel is Zuid-Afrika belangrijk in de strijd tegen het communisme. ‘Daar moeten wij dan partij in kiezen,’ aldus Janmaat. Geen sancties dus.

VVD

Bij het lezen van het standpunt van de VVD, verwoord door een jonge Frans Weisglas, valt een zeker déjà vu-gevoel haast niet te vermijden. Weisglas opent als volgt:

De politiek van apartheid, deze ontkenning van de fundamentele gelijkwaardigheid van de mens, staat haaks op de principes van liberalisme en democratie, die bepalend zijn voor het denken en doen van een liberale partij als de VVD.

Maar daarmee heeft Weisglas zijn hart nog niet gelucht. Het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime verdient in zijn ogen zelfs het predicaat ‘mensonwaardig’.

Maar die liberale principes zijn enkel voor de bühne. Want sancties zijn ook slecht voor de eigen portemonnee. Alleen al bij de KLM zouden wel eens vierhonderd arbeidsplaatsen op de tocht kunnen komen te staan. Bovendien weten die arme, onderdrukte Zuid-Afrikanen toch al wel dat we in ons hart ten diepste met hen sympathiseren. Weisglas:

Mijnheer de Voorzitter! Het is echter toch duidelijk dat ook zonder het treffen van economische maatregelen de opvattingen van Nederland ten aanzien van Zuid-Afrika bekend zijn, ook bij de slachtoffers van het beleid aldaar?

Kortom: ondanks alle mooie woorden, vooral niks concreets ondernemen voor de onderdrukte en/of arme medemens. En zeker niet als het geld kost.

Parallellen

Het oude raciaal gesegregeerde Zuid-Afrika bestaat niet meer. Niettemin zijn er opvallende parallellen te ontwaren tussen de behandeling van Zuid-Afrika en Israël, een andere staat met een apartheidsprobleem, in de Nederlandse politiek. De kleine christelijke partijen SGP en ChristenUnie staan uit culturele en religieuze affiniteit vrijwel onvoorwaardelijk achter Israël. De PVV, steeds zichtbaarder geestelijk erfgenaam van de Centrumpartij, is pro-Israël vanwege een gedeelde vijand: deze keer niet de communisten, maar de islamitische en jihadistische horden. En de VVD is, zoals gebruikelijk, hartstikke liberaal, behalve als het aankomt op de vrijheid van het verkeerde soort mensen.

Plus ça change, plus c’est la même chose…

Reacties (17)

#1 qwerty

Ja, verzet is leuk behalve als het je in de portemonnee treft. Jaren geleden is hier ooit een discussie geweest waarin werd betoogd dat gewelddadig verzet niet altijd onterecht is. Maar het lijkt alsof dat op politiek vlak eigenlijk nooit gesteld kan worden. Elke gewelddadige actie wordt gelijk gesteld aan terrorisme, ook als er evident onrecht – volgens eigen moraal en wet – wordt bestreden.

Er is niets veranderd.

Centen mensen, centen! Daar gaat het om.
De rest is terrorisme en geen ‘Moral’.

  • Volgende discussie
#2 Maikel

Moraliteit kost geld en dat moet je willen uitgeven.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Kalief

Grappige terugblik. Maar waaruit blijkt dat er herinneringen zijn verdwenen? Omdat ze niet voortdurend opduiken in de media? Dat betekent hooguit dat ze niet relevant zijn voor het nieuws.

Dat hakken op de VVD (liberalisme vs economie) lijkt me ook onterecht. Blijkbaar vonden ze dat een boycot vooral een symbolische waarde had en geen reëel effect zou sorteren. De geschiedenis heeft ze ongelijk gegeven (dwz dat ik denk dat de boycot wel heeft bijgedragen aan de ommekeer) maar geen geld willen verliezen aan een symbolisch gebaar is op zich een verstandige politieke keuze. Daar is niks ‘voor de bühne’ aan.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 hansje ter horst

Nee, hoor, die herinnering is bepaald niet weg.
De VVD was altijd erg, om niet te zeggen wel HEEL erg gematigd als het om kritiek over apartheid ging.

Struyk van Bemmelen (VVD, op dit moment Likoed), schoolvoorbeeld van een VVD-ert die die apartheid wel makkelijk vond, qua handel en qua economie, en hij was zelf al die tijd ook zo gezellig welkom daar…..

De kritiek op de apartheid moest van links komen, en werd derhalve ook verguisd en belachelijk gemaakt door het zittende zooitje ongeregeld van CDA en VVD.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Anna

Interessant stuk, dank! Heb je ook informatie over PvdA, D66 en dergelijke? Oprechte vraag, als je daar contemporaire bronnen over hebt zou ik dat graag lezen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 qwerty

@3: Is die hele discussie nou voor niks gevoerd? Als je het verschil tussen symbolisch gebaar en daadwerkelijke zinvolle actie niet ziet dan ben je zelf geen knip voor de neus waard. Dan kan de geschiedenis zich eindeloos herhalen en gebeurt er nooit iets. De VVD cs staat nu nog op hetzelfde punt als 30 jaar geleden. Ze hebben niets geleerd. Sterker nog. Ze zijn extremer en hebben jongen gekregen (PVV).

Ja er zullen altijd grijze gebieden zijn en je kunt niet overal op reageren. Maar vaak is het helder. Dat was het iig in ZA. En dat is het ook in het MO.

Leuk stuk trouwens, overzichtelijk.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Noortje

@4 wanneer je een paar jaar eerder kijkt, had links ook boter op zijn hoofd. Nederland heeft als geheel, links en rechts, de apartheid de eerste decenia nauwelijks veroodeeld (op enkele uitzonderingen/ individuen na)

@5 je kan zelf zoeken in de kamerstukken. Trek er een avondje voor uit, is tijdsintensief (thanks @jeroen!)

Zoek ook een in de eerste en tweede kamer stukken in de periode 1930-1940 op het woord Joden, als of niet in combinatie met vlichteling. De analogie met het huidige taalgebruik, toonzetting en plannenmakerij rondom vluchtelingen is schrikbarend.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Jeroen Laemers

@5:

In het gelinkte kamerverslag (5e link) zijn ook de standpunten van D’66 en PvdA opgenomen. Een voorproefje:

De heer Engwirda (D’66): Mijnheer de Voorzitter! De notitie van het kabinet over het beleid ten opzichte van Zuid-Afrika ademt, evenals het rapport van de interdepartementale stuurgroep dat eraan ten grondslag ligt, een sfeer van politieke onwil.

Mijn fractie heeft de indruk dat gericht gezocht is naar argumenten om niet tot daadwerkelijke maatrege-len tegen het apartheidsbewind in Zuid-Afrika te hoeven overgaan […]

[…]

De heer Wallage (PvdA): Mijnheer de Voorzitter! Het beleid dat de Regering ten aanzien van Zuid-Afrika wil voeren, is onwaarachtig, omdat het de apartheid veroordeelt zonder dat die economische maatregelen worden getroffen die in ons vermogen zouden liggen. De Regering negeert de ondubbelzinnige wens van de Tweede Kamer, die tot drie maal toe uitsprak, tot een zelfstandig olie-embargo van ons land te willen komen. Deregerings-nota schaadt onze mogelijkheden om een nieuwe relatie met zwart Afrika op te bouwen. Zij handhaaft de medeplichtigheid van de Nederlandse investeerders aan het apartheidsregime.

Het interessants is eigenlijk de houding van het CDA. Die zat toen behoorlijk in een spagaat. In de woorden van Wallage (omdat – niet geheel toevallig – geen enkele CDA’er het woord nam):

Dit kabinet [i.e, Lubbers I] heeft, wetende dat de fractie van de VVD geen sancties op economisch terrein wenste, ervoor gekozen de spanning met het CDA-beleidsplan inzake Zuid-Afrika als volgt op te lossen.

Men heeft de daden die de VVD graag zag, verpakt in de woorden die het CDA graag hoort. […]

Waarom wordt niet eerlijk gezegd: wij vinden de situatie in zuidelijk Afrika weliswaar zeer ernstig, maar wij vinden niet dat ons land zelfstandig sancties moet nemen? Dat is de kern
van deze opstelling. Het zou een openlijke erkenning hebben ingehouden van het feit dat de CDA-ministers weigerachtig zijn het CDA-beleidsplan voor zuidelijk Afrika uit te voeren. Dat
plan vroeg om deelname aan het vrijwillige olie-embargo, om een investeringswet a la Zweden en een invoerbeperking van bij voorbeeld kolen.

En eigenlijk past het bovenstaande heel goed in het traditionele patroon van het CDA: progressieve praatjes voorafgaand aan de verkiezingen en na afloop neemt de conservatieve vleugel het dan weer over.

EDIT: je kunt ook zelf zoeken op http://statengeneraaldigitaal.nl/. Recentere stukken (vanaf 1995, geloof ik) zijn te vinden op overheid.nl.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Benach

“De PVV, steeds zichtbaarder geestelijk erfgenaam van de Centrumpartij, is pro-Israël vanwege een gedeelde vijand: deze keer niet de communisten, maar de islamitische en jihadistische horden.”

Goh, en ik maar denken dat Israel een probleem had met Palestijnen en niet met moslims per se. Dat (religieuze) fanatici dat van beide kanten anders willen zien, mij bekend, maar zowel voor veel Israeli’s als voor veel Palestijnen is het een politiek probleem.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 hansje ter horst

@7: Daar heb je gelijk in.
De morele verontaardiging waar men nu mee aan komt dragen als het gaat om uitlatingen over en/of tegen Joden, DAAR had men in het interbellum geen enkele last van. Integendeel, vanuit Duitsland vluchtende Joden werden subiet weer de grens over gezet….

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Kalief

@6 Als je het verschil tussen symbolisch gebaar en daadwerkelijke zinvolle actie niet ziet dan ben je zelf geen knip voor de neus waard.
Je hebt het over jezelf neem ik aan?
#3 (dwz dat ik denk dat de boycot wel heeft bijgedragen aan de ommekeer)
Als je niet kunt lezen ben je nog minder waard.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 roland

@8: “het traditionele patroon van het CDA: progressieve praatjes voorafgaand aan de verkiezingen ..”
Wat heb ik gemist in 2012-2013?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 roland

@8: “.. het traditionele patroon van het CDA: progressieve praatjes voorafgaand aan de verkiezingen ..”
Dat is me bij de laatste verkiezing ontgaan, wat mis ik?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Jeroen Laemers

@12:

Bij de laatste verkiezingen heb ik het ook niet zo gezien, maar vooral in de jaren tachtig was het CDA hier meester in.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Gladiool

En omdat die boycotten er maar niet kwamen was er opeens rara die bij Shell-pompen de benzineslangen door sneden en de Macro een paar keer platbrandde. Die acties hebben in ieder geval wél geholpen. Van de 2e kamer hoefden we het destijds ook al niet te hebben.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 Kamiel Kafka

“Het oude raciaal gesegregeerde Zuid-Afrika bestaat niet meer”.
Helaas, niets is minder waar. Wie heden ten dage in ZA rondreist ziet nog steeds de oude patronen van vroeger terug. De zwarte bevolking woont nog immer in de oude townships, die altijd ver van de blanke dorpen en steden zijn verwijderd. De blanken hebben de economie volledig in handen, de zwarten hebben meestal de laagst betaalde banen daarin. Natuurlijk, er zijn een hoog aantal uitzonderingen. Er is een zwarte middenklasse bevolking aan het ontstaan, die zich elders vestigt. Inmiddels hebben die hun eigen televisie- en radiozenders, kranten, huizen en uitgaansgelegenheden. Maar het merendeel van de zwarten is straatarm. Met als gevolg: veel criminaliteit. Wie het “Zandvoort” van Kaapstad bezoekt, Camps Bay kan zien hoe dit werkt. De blanken bevolken de dure bars en op ligbedden het strand. De zwarten zitten op een kleedje in gras achter het strand: segregatie ten top.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 Noortje

@16 Natuurlijk is de gesegregeerde maatschappij nog aanwezig en zijn oude patronen nog (deels) aanwezig. Maar ik denk dat wat nuance toevoegen goed is. De maatschappij heeft al een enorme omslag gemaakt.

De Black Economic Empowerment (BEE of BBBEEE – verregaande positieve discriminatie om een gelijke verdeling van zeggenschap, arbeid en geld onder rassen te realiseren) is nu sinds 2003 ingevoerd. Het systeem betekent dat bedrijven min of meer gedwongen worden om een representatie van de landelijke verdeling van zwarten, indiers, kleurlingen, blanken in dienst te hebben. Geen certificering betekent in de keten geen verkoop richting de overheid. http://southafrica.nlembassy.org/doing-business/guide-to-doing-business-in-south-africa/broad-based-black-economic-empowerment-bbbee.html

Dit systeem is echter zo grofmazig opgesteld dat 10 jaar na dato blijkt dat dit slechts deels werkend en werkbaar is.
Bedrijven, en overheden die de richtlijnen hebben gevolgd, hebben nu een mooie verdeling over rassen, maar lopen tegen schrijnende problemen aan. Zo heb ik zelf meegemaakt dat ik op het politiebureau een politieagent trof die niet kon schrijven en lezen, maar wel een aangifte in behandeling moest nemen. De opleidingen van nieuwe generaties (en ook werkervaring) loopt achter op de wetgeving. Pas sinds 2002 is het onderwijsstelsel een beetje op orde en het duurt voordat een nieuwe generatie met een behoorlijk kennisniveau is “afgeleverd”.

“Among women, the unemployment rate was 27,5% compared with 23,4% among men while in terms of population group the rate among Africans/Blacks was four times that of whites. Education continued to play an important role in labour market outcomes. Three out of every five unemployed persons had education qualifications below the matric level” (bron: statssa.gov.za)

Voor diegenen die geïnteresseerd zijn in de achtergrond van de BEE, een goed en diepgaand artikel: http://allafrica.com/stories/201311140449.html?viewall=1

De BEE en aanverwante wetten hebben voor blanken stevige gevolgen. De blanke bevolking is ongeveer 4.5 mio. Zo is het voor blanke afgestudeerden vrijwel niet mogelijk om een baan te vinden; ze trekken massaal het land uit. Sinds 1995 naar schatting 800.000.
Bovendien is er een blanke zeer arme onderklasse ontstaan, met een uitzichtloze toekomst: het zal onmogelijk zijn om een baan te vinden. Naar schatting leven 450.000 blanken min of meer als zwerver/kampbewoners en onder de armoedegrens. http://www.bbc.co.uk/news/magazine-22554709?

Ook profiteren enkele(!) zwarte mensen extreem van de BEE. Er is een regel dat 25-51% van de bedrijven in zwarte handen moet zijn. Enkele slimme mensen hebben hier heel sterk van geprofiteerd: ze hebben jaren terug een lening gekregen en zijn in een vroeg stadium (groot) aandeelhouder geworden in grotere ondernemingen. Nu worden de aandelen verkocht en is deze hele klein groep stinkend rijk. Natuurlijk zijn de mensen die hier extreem van geprofiteerd hebben degenen die dicht bij het vuur stonden (veel politici of gerelateerd). Een klein beetje uitleg in dit artikel: http://www.moneyweb.co.za/moneyweb-empowerment/bee-shareholders-sell-370m-absa-stake

De blanken hebben de economie volledig in handen

Dit is te ongenuanceerd. Weliswaar is de BBE zeer hardhandig geweest, en slechts ten dele effectief (7% van de zwarte bevolking heeft er daadwerkelijk van geprofiteerd), maar er is wel een verschuiving geweest. Bij invoering van een nieuw systeem worden inschattingsfouten gemaakt (BEE) en het duurt een tijd voordat e.e.a. echt overal is doorgedrongen (bedrijfsleven, overheid en onderwijs). Vrijwel alle grotere bedrijven zijn inmiddels deels in handen van een (helaas klein groepje) zwarten.

De inkomensverschillen dalen, weliswaar langzaam, maar ze dalen: http://blogs.cfr.org/campbell/2013/09/18/declining-poverty-rates-in-south-africa/

En er is een scheiding tussen blank en zwart op vele gebieden, waaronder de stranden in Western Cape (http://www.nytimes.com/2012/03/23/world/africa/in-cape-town-many-black-south-africans-feel-unwelcome.html?pagewanted=all), en denk ook aan de gated communities in vrijwel elke grote stad. In een aantal andere gebieden is de segregatie echter veel minder sterk (denk aan: Limpopo, Mpulalanga, Kwazulu Natal).

Het land is pas 20 jaar bezig met een verandering. Dat is heel kort. Pas sinds 10 jaar heeft deze verandering echt effect op gebied van wetgeving en scholing. Zolang in de tussentijd de corruptie een beetje in de hand te houden is (Zuma, de politie, de lokale overheid); de economische groei nog een beetje aanhoudt; de overheid doorgaat met elektra, stromend water en huizen te regelen; een stapeltje idiote blanken normaal doet (http://nl.wikipedia.org/wiki/Orania_%28Zuid-Afrika%29) en een stapeltje idiote zwarten niet doorgaat met ‘plaasmoorde’ en verkrachtingen vanwege het recht “terug te nemen”, dan komt het met de segregatie uiteindelijk wel goed.

NB Ik realiseer me dat zwarten en kleurlingen geen gangbare termen zijn in Nederlands. In het Zuid Afrikaans wel en de letterlijke vertaling van de woorden black en coloured is nu eenmaal zo.

  • Vorige discussie