Kunst op Zondag | Zelfafbeelding

Foto: Joan (cc)
Serie:

Hoe kun je een massa kunstenaars van alle tijden en stromingen in één tentoonstelling bij elkaar zetten? Da’s makkelijk want één thema hebben ze bijna allemaal gelijk: zichzelf. En omdat er dus een schat aan zelfportretten is, pimpen musea, curatoren en recensenten de zelfafbeelding op door het van deze tijd te maken. Jawel, dankzij de ‘selfie’ zou het zelfportret razend populair zijn. Hoe je een trend met smoel maakt.

Ook de kunstenaars die in de vorige twee afleveringen (hier en hier) aan bod kwamen deden (en doen) aan zelfafbeelding.

Diego Rodríguez de Silva y Velázquez (1599 – 1660) – Zelfportret, 1645.
cc commons.wikimedia.org Self-portrait by Diego Velázquez

Het traditionele zelfportret, de ‘oerselfie’, kunnen we zowel bij Velázquez als bij Charlotte Salomon (1917 – 1943) zien als veredelde pasfoto.
Charlotte Salomon, Zelfportret, 1940. Collection Jewish Historical Museum, Amsterdam, © Charlotte Salomon Foundation, Charlotte Salomon®

Francis Bacon trekt zijn eigenaardige stijl door in zijn zelfafbeelding.

Francis Bacon (1909 – 1992) – Drie studies voor een zelfportret, 1967.
cc Flickr cea+ [ B ] Francis Bacon - Three Studies for a Self-Portrait (1967)

Keith Haring overdrijft het stileren dermate dat zijn zelfportret wel iedereen zou kunnen zijn. Maar stijl en kunstenaar zijn natuurlijk een en hetzelfde.

Keith Haring (1958 – 1990) – Zelfportret, 1989.
cc Flickr Ron Cogswell photostream Keith Haring's 'Self-Portrait' -- Astor Place Greenwich Village (NY) April 2016

Caspar Berger (1965 – heden) vraagt zich af of niet elk kunstwerk per definitie een zelfportret van de maker is. We vroegen hem of dan elk kunstwerk als een gehele of gedeeltelijke replica van de kunstenaar zelf gezien moet worden. Ja, antwoordde Caspar Berger, het kunstwerk is een uiting van de “the back story” van de kunstenaar.

Caspar Berger begon zijn huid, zijn omhulsel als materiaal voor zelfportretten te nemen, maar vond de buitenkant blijkbaar niet genoeg en zocht zijn binnenwerk op. Met behulp van scans van zijn skelet en 3D printtechnieken creëerde hij in Skeleton een serie zelfafbeeldingen.

Met dit nu tastbare symbool in de vorm van een serie zelfportretten, onderzoek ik mijn eigen identiteit, zowel in fysieke als in conceptuele zin. Hierbij dient het skelet niet alleen louter als fysieke drager van ons lichaam, maar ook als een metafoor voor het spirituele wonder van het leven.

© Caspar Berger Skeleton Self-portrait 21 totaal. Foto Erik en Petra Hesmerg

Vraag van Kunst op Zondag: “Is Skeletons een vorm van introspectie? (De vraag ‘wie ben ik’ wordt door introspectie beantwoord). Maar wat weet de kijker nu meer van Caspar Berger dan als hij op traditionele wijze geschilderd zou zijn?”

Caspar Berger:

Met een exacte kopie van mijn skelet in handen heb ik een de metafoor voor mijn eeuwige identiteit in handen. Het geeft mij de mogelijkheid mij daartoe te verhouden bij leven. Skeleton/Self-portrait 20 is bijvoorbeeld een reliek bij leven. (dubbele omkering). Het gaat er niet om dat de kijker meer over mijn persoon te weten komt, maar over de erkenning van de intrinsieke waarde van de constructie, dat is het onderwerp.

Skeleton / Self-portrait 22, 2013.
© Caspar Berger Skeleton Self-portrait 22. Foto Erik en Petra Hesmerg

Walking the dog / Self Portrait 40, 2015.
© Caspar Berger Walking the dog Self-portrait 40. Foto Erik en Petra Hesmerg

De schedel zien we vaker in zelfportretten. Meestal symboliseert de schedel ijdele leegheid (vanitas), of lege ijdelheid zo u wilt. Niet zozeer de schedel, maar meer de scalp van de Ovibos moschatus vormt de zelfafbeelding van Shane Wilson.

Het ultieme zelfportret is misschien wel het portret dat van echt lichaamsmateriaal is gemaakt. Marc Quinn maakt eens in de vijf jaar een zelfafbeelding met zijn eigen bloed. Het is een kleine stap van eigen lichaamsmateriaal tot de hele kunstenaar zelf. We komen dan meer op het terrein van performancekunstenaars.

Zhang GHuan heeft in zijn vroeger werken vaak zichzelf als ‘materiaal’ gebruikt. De laatste jaren verandert dat (het eigen lichaam is niet onuitputtelijk?). Nog steeds is zijn eigen beeltenis uitgangspunt, maar nu vorm gegeven door, bijvoorbeeld, de as van wierookkstokjes die hij verzamelde in boeddhistische tempels.

Zhang Huan (1965 – heden) – Ash Head No.1, 2007.
cc Flickr Mr. Push photostream Ash Head No. 1 - Zhang Huan

Is de zelfafbeelding nu louter egocentrieke pose? Bij Jan Fabre zou je dat kunnen denken. Hij komt in veel van zijn werk zelf voor, maar is dat nu als handtekening of als zelfbevrediging bedoeld? Of is het zelfrelativerende ironie? Zoals  bij
Jean-Joseph Carriès (French, 1855 – 1894) – Self-Portrait as Midas (also called the Sleeping Faun), 1885.
Digital image courtesy of the Getty's Open Content Program. Self-Portrait as Midas (also called the Sleeping Faun), Jean-Joseph Carriès Jean-Joseph Carriès (French, 1855 - 1894)

Waar bij Keith Haring, Zhan Huang en Caspar Berger de zelfafbeelding op het bescheidene af is vermomd als stilistich poppetje, een hoop as of stukjes skelet, de meeste kunstenaars vinden blijkbaar toch dat de zelfafbeelding vooral een exacte kopie van henzelf moet zijn. Zie Jan Fabre en zie het hyperrealistische werk van
Evan Penny (1953 – heden), Old Self Portrait of the Artist as He Will (Not) Be, 2011.

cc Flickr Granger Meador photostream Evan Penny Old Self Portrait of the Artist as He Will (Not) Be

De kunstenaar als beeldhouwerk zelf. Niet nieuw. Adam Kraft zette zijn handtekening met zijn zelfafbeelding in het tabernakel in de St. Lorenzkerk te Neurenberg.

Adam Kraft (1460 – 1509) – zelfportret, 1490.
cc commons.wikimedia.org Adam Kraft

Maar daamee zijn we terug bij af. Een zelfportret als louter realistisch figuratiefje is zo ontzettend uitgeput, dat het haast tijdverspilling van maker en toeschouwer is. Zijn er eigenlijk nog andere vormen van zelfafbeelding te verzinnen? Het werk van Caspar Berger doet vermoeden van wel.

Ego Vivo (ik leef), 2013.
© Caspar Berger Ego Vivo Self-portrait 25 7. Foto Annick Vroom

Reacties (10)

#1 frankw

Wat een briljante KOZ. Dank!

  • Volgende discussie
#2 HansR

Idd, mooie KOZ. Zelfportretten als realiteit weergevende afbeelding is, iig voor de fotografie, toch een handtekening van de kunstenaar en we weten nu iig hoe ze er uit zagen. Voor zover dat relevant is ;)

Over Caspar Berger:

Met dit nu tastbare symbool in de vorm van een serie zelfportretten, onderzoek ik mijn eigen identiteit, zowel in fysieke als in conceptuele zin. Hierbij dient het skelet niet alleen louter als fysieke drager van ons lichaam, maar ook als een metafoor voor het spirituele wonder van het leven.

En de daarop volgende vraag van KOZ:

Is Skeletons een vorm van introspectie? (De vraag ‘wie ben ik’ wordt door introspectie beantwoord). Maar wat weet de kijker nu meer van Caspar Berger dan als hij op traditionele wijze geschilderd zou zijn?

Beantwoord ik als volgt:

Het skelet is alleen een fysieke drager van van het lichaam, in biologische zin. Er is geen spiritueel wonder van het leven, het leven is fysiek en het spirituele wonder is niets anders dan wat er in Bergers hoofd plaatsvindt, op de allerindividueelste wijze van de individuele elektrochemie van zijn gedachten. En zonder spiritueel wonder is er ook geen metafoor anders dan wat hij zegt. Het is dus de verklaring van Berger die iets over hem zegt, niet het zelfportret.

Wij weten dus niets meer van Berger, dan de getoonde inversie van de gezichtsreconstructie op basis van een schedel, zoals die in sommige populair historische programma’s – of misdaadreconstructies – wel eens worden getoond. Een afbeelding in lagen. De metafysica (spiritualiteit) wordt er kunstmatig(!) aan toe gevoegd.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Arduenn

Ben blij dat ik op de ‘Lees verder’-knop heb gedrukt.

Het zette me aan het denken: in hoeverre is dit niet ook een zelfportret?

(Menstrueel bloed op aquarelpapier)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 P.J. Cokema

@3: in hoeverre is dit niet ook een zelfportret?
Je bedoelt jouw bijdrage? Ja, dat is ongetwijfeld jouw zelfportret (in de zin van: het zegt genoeg over de maker).

Trouwens wie is de maker van dat sanguarelletje? Zo anoniem krijgen makers natuurlijk nooit de credits die ze verdienen. Ik zelf ben dat wel zat dat op sociale media (welke dan ook) kunst wordt getoond zonder maker er bij te vermelden

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Rigo Reus
  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Rigo Reus

@2: en als je weet dat, bijvoorbeeld, de voet die in de vitrine staat van Dennis Bergkamp is geweest? Dat je weet: met die voet heeft hij prachtige doelpunten gemaakt en veel mensen euforie bezorgd. Dus waarom zou dat niet spritueel kunnen zijn? Of is het dan nog steeds slechts de fysieke drager?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Arduenn

@4

Trouwens wie is de maker van dat sanguarelletje? Zo anoniem krijgen makers natuurlijk nooit de credits die ze verdienen.

Ik ben de maker nou goed.

Ik zelf ben dat wel zat dat op sociale media (welke dan ook) kunst wordt getoond zonder maker er bij te vermelden

Dan ga je toch lekker sociaal naar een museum, ouwe zeur. Of je neemt contact op met de maker zodat die legale stappen tegen mij kan zetten wegens piraterij.

Hier heb je ondertussen nog een portret i.h.k.v. een stukje exposure therapy naar de geïrriteerde lezer toe:

Artiestennaam bekend bij de auteur van deze reactie

P.S. Niets uit deze reactie mag geciteerd worden zonder schriftelijke toestemming. Arduenn © 2017

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Arduenn

Verder bedoelde ik natuurlijk: die vrouw schilderde een portret met een beeltenis die niet van haarzelf is. Echter, het materiaal waarmee het gemaakt is, is wel van haarzelf. In die zin is het dus ook een zelfportret.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Rigo Reus
  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 P.J. Cokema

@8: Dat begreep ik wel. En de conclusie is dat dit het dan nog geen zelfportret maakt. Meer kunst met recycled materiaal of met found object.

En op #7: Sarah Levy maakte deze Bloody Trump, a.k.a. Whatever.
Elders gaf ze tekst en uitleg.

Ze kreeg de nodige haat over haar heen en reageerde daar wel met dit zelfportret op.
Titel: “Slit your wrists and use that last bit of blood to draw a smiley face” Or, Hate Mail Selfie

  • Vorige discussie