De wereld is wreed. Wereld en wreed, het scheelt de L van liefde. Wreedheid zou uitsluitend in kunst een plaats moeten hebben. Als afbeeldingen van mythologische verhalen. Als uitbeelding van religieuze sprookjes. Als verslag van historische gruwelijkheden. Als weergave van de duistere kanten van de mens.
Dat katholieken er lang geleden barbaarse bekeringen op na hielden is bekend, maar volgens Richard Verstegen (1550-1640) konden protestanten er ook wat van. In zijn Theatrum Crudelitatum haereticorum (1587) hield hij de gruwelijkheden bij die protestantse gelovigen op katholieken botvierden. Op deze afbeelding gaan Hugenoten te keer, die zelf ook wreed vervolgd werden.
Horribilia scelera ab Hugenotis in Gallijs perpetrata, 1587.
Aan sommige bijbelse verhalen kleeft heel wat bloed.
Cornelis Cornelisz. van Haarlem, De kindermoord te Bethlehem, 1590.
Caravaggio, David met Goliath’s hoofd, 1607.
Artemisia Gentileschi, Judith en Holofernes, 1620.
In Den Haag maakte een opgehitste mensenmassa een wreed einde aan het leven van Johan en Cornelis de Witt.
Jan de Baen, De lijken van de gebroeders de Witt, 1672 – 1675.
De wereld is niet wreed. Het zijn de mensen. Of zijn de wreedheden onder het Zuid-Afrikaanse Apartheidsregime begaan door figuren die weinig menselijks meer hadden?
Jane Alexander, The Butcher Boys, 1985/1986.
Francis Goya maakte een serie etsen waarop de wrede gevolgen van de oorlog die Spanje tegen Napoleon voerde. De serie werd bekend onder de naam ‘Los Desastres de la Guerra’. De gebroeders Chapman maakten in 1993 een aantal installaties , gebaseerd op deze etsen.
Jake and Dinos Chapman, Great Deeds against the Dead, 1994.
Marco Evaristti, bekend van goudvissen in een blender, bracht in ‘Terrorialista’ de uit elkaar gereten lichaamsdelen van slachtoffers van het Israelische – Palestijnse conflict bij elkaar. In deze sculptuur hangen vriend en vijand samen.
Marco Evaristti, Terrorialista, 2001.
De Weense Aktionisten meenden dat je niet ver genoeg kan gaan om een statement te naken tegen “autoritaire en levensvijandige tendensen in de Westerse cultuur”. Geïnspireerd door o.a. Friedrich Nietzsche en Sigmund Freud offert Hermann Nitsch in zijn “Orgien-Mysterien-Theater” menig varken en dompelen deelnemers zich in het bloed. Dat theater heeft volgensd Nitysch geen andere bedoeling dan “the mystical glorifying of our being-here”.
Hermann Nitsch in Tilburg, 2009.
In een installatie van 15 zelfportretten beeldt Enrique Marty de Verzoekingen van de heilige Sint-Antonius uit
Enriques Marty, Miedo y megalomanía, 2010.
Dat niet iedereen de demonen kan weerstaan, blijkt wel uit de wrede werkelijkheid van vandaag. De geschiedenis doet het ergste vrezen, maar hopelijk komt er een tijd dat wreedheid geschiedenis is en alleen in kunst voorkomt.
Reacties (9)
Gelukkig hebben wij dat nu een jaartje of 500 achter ons gelaten. Verlichting, met in het kielzog technologische ontwikkeling, heeft ons rijk en beschaaft gemaakt.
Goed om te realiseren dat wij bijzonder zijn, dat onze leefwijze de moeite van het beschermen waart is. Des te meer in tijden dat de achterlijken aan de poorten rammelen met het doel onze beschaving te vernietigen.
Maak dat mensen met een parasitaire vis in hun pisbuis wijs. Of musjes die nog bewegen en piepen terwijl een sperwer op zijn gemak hun ingewanden eruit vreet.
Maar over kunst gesproken, ook in de verhalen van H.P. Lovecraft is het nooit de mens die de voornaamste agent van wreedheid is, maar de duistere machten wier bestaan mensen slechts kunnen vermoeden in het duister, slechts kunnen afleiden uit de wreedheden van de natuur. Machten, bovendien, die volledig onverschillig gelaten worden door het menselijk lot, die niet of nauwelijks weten dat mensen überhaupt bestaan. Mensen zijn niet de uitgekozen doelwitten van deze even duistere als blinde, even dove als stomme, even onverschillige als onzichtbare machten, mensen zijn slechts bijkomstige slachtoffers, zoals aan flarden gereten egels die van ons wegverkeer zijn. En hoe gevoeliger mensen zijn, hoe beter ze de kille leegte van deze brute machten kunnen bevroeden, hoe meer ze erdoor getergd worden, tot ze zelfmoord plegen, of dat niet doen en uiteindelijk schreeuwend van angst en krankzinnigheid sterven omdat ze zich waarheden zijn gaan realiseren waarvoor een mens niet gemaakt is om te weten.
Niet alleen mensen zijn wreed, ze zijn er hooguit het voornaamste slachtoffer van …
1) Dit gaat dus niet over kunst maar over wreedheid als ik de eerste commentaren zie. Dat is eigenlijk vreemd want de vorige KOZ’s gingen minder over het onderwerp en meer over de verbeelding ervan.
2) De wreden doden. De wreedsten overleven dus. Dat is het menselijk tekort.
3) @1: Je bent echt gestoord. Of wreed. Waarschijnlijk beide. In elk geval een zuiger. Want om onze leefwijze te beschermen zijn we wreed op afstand (dwz ver weg en met wapens op afstand). Onze beschaving heeft wreedheid nodig. Wees gelukkig met je leefstijl.
4) @0: Boeiend onderwerp. Dank.
@3:
Ik heb commentaar op jouw commentaar op mijn commentaar op Cokema’s commentaar. Mijn commentaar (ironisch genoeg in tegenstelling tot je eigen commentaar) ging namelijk wel degelijk over wreedheid in kunst. (Lovecraft noemde ik al.)
Het is vrij oppervlakkige kunst die alleen de wreedheid in de wereld behandelt, maar daarbij de wreedheid van de wereld over het hoofd ziet wilde ik ermee zeggen.
Natuurlijk kan het ook allebei, zoals Joseph Conrad in Heart of Darkness doet bijvoorbeeld. Enerzijds is het een destijds nodige maar min of meer oppervlakkige aanklacht tegen de wreedheid van het kolonialisme, onze beschaving is slechts een dun laagje zelfvoldaanheid en zo, anderzijds houdt Conrad daar niet op en krabt nog verder aan onze positieve illusies over het bestaan, waarachter nog iets veel verschrikkelijkers schuilgaat dan we ons willen voorstellen. Hoe verder de hoofdpersoon de Kongo op vaart, hoe donkerder het woud wordt dat hem omringt, hoe vervaarlijker de ogen in de duisternis die hem aankijken worden, hoe dieper Conrad tot de natuur, the heart of darkness doordringt, en hoe meer het hem doet huiveren:
De natuur is niet onze vriend. Op planten en wat bacteriën na vreet elk leven ander leven. Bij de eerste kans die je de natuur geeft heb je een vleesetende schimmel in je oog te pakken. Jij zegt: ”De wreden doden. De wreedsten overleven dus. Dat is het menselijk tekort.” Aan dat ’tekort’, als je het zo wilt noemen, is echter niets menselijks: het is de kern van het leven zelf.
Juist kunst, waarvan we allemaal verwachten dat ze ons laat voelen wat er zich onder de huid van het dagelijks bestaan bevindt (‘Make Lovecraft, not Warcraft’) dient dat niet over het hoofd te zien … en een draadje over kunst eigenlijk ook niet wil ik maar zeggen.
Niet dat #0 er overigens geen boeiend draadje van heeft gemaakt, maar ik reageer specifiek op de uitspraak: “De wereld is niet wreed.”
Verder geheel met je reactie eens …
@4: Het viel mij tijdens de research ook al op dat de literatuur veel meer voorbeelden kent van beschrijvingen van wreedheid en vaak dieper er op in gaat. Dat kan natuurlijk ook veel beter in een boek, dan op een doek.
En wat betreft de wrede wereld: ik heb in deze aflevering natuurgeweld buiten beschouwing gelaten. Evenals tal van andere voorbeelden van menselijke wreedheid. Het zou (hoe wreed!) veel en veel te lang worden.
Waarbij, en passant, @1: 500 jaren her? Je weet wel beter, hoop ik. Er staat zelfs een voorbeeld in duidend op het conflict tussen israel en Palestina. Andere meer recente voorbeelden kregen wegens ruimtegebrek geen plaats in het artikel.
Voor de liefhebbers:
http://9gag.com/gag/aAVpVL2?ref=fsidebar
De teddybeer van Loreta Visic
http://www.loretavisic.com/works036.html
@4: Mmm… weet niet of we elkaar helemaal begrijpen. Ik lees het logje iig als wreedheid van mens tot mens. Niet van mens in de natuur. Daarbij is het eten en gegeten worden in de natuur over het algemeen minder wreed dan de wreedheid van het machtsspel van mens tot mens.
En dan nog gaat het dus over de wreedheid en niet over de kunst.
Als Conrad in ‘Heart of Darkness’ zegt dat de natuur niet onze vriend is dan heb ik het altijd verkeerd begrepen. Ik ben het er ook niet mee eens. De natuur is eerder mijn vriend dan mijn buurman die wreder is naar zijn hond en zijn buren, dan de kat die zijn maaltje jaagt.
De natuur kan niet wreed zijn. De natuur staat er volledig onverschillig tegenover. Nee, wreedheid is een mens (m/v) die niet inziet dat hij zelf zijn eigen vijand is.