Kunst op Zondag | Stil

Wie alleen de bekende musea bezoekt om kunst te bewonderen, mist een hoop. Er is een scala aan expositieruimten en galerieën, waar veel boeiende kunst te zien is.

Ik bedoel niet de commerciële galerietjes waar de Corneilles als warme broodjes over de toonbank gaan en nep als kunst wordt verkocht. Ik doel op galeries die nog levende en werkende kunstenaars presenteren. En de talrijke, vaak door kunstenaars gedreven projecten en exposities die een bijna museaal karakter dragen.

Een mooi voorbeeld is de Schiedamse Ketelfactory. Weliswaar een gevolg van drankgebruik, maar dankzij de grondleggers Kim Zeegers en Winnie Teschmacher nu al weer 10 jaar een mini-museum met bijzondere tentoonstellingen en projecten als ‘Door het beeld’ en ‘Snapshot of an larger order’.

De Ketelfactory viert het 10-jarig bestaan met de tentoonstelling ‘stil’ (tot 14 juli nog te zien). Alle kunstenaars die eerder in de Ketelfactory te zien waren, zijn gevraagd ‘stilte’ uit te drukken in een werkje van niet groter dan 30 cm2. Het resultaat: 64 visies op een hoogst uitzonderlijke expressie. Want heeft u wel eens werkelijke stilte waargenomen? Of echte stilte geproduceerd?

Misschien is het een kwestie van oefenen. Performancekunstenares Marina Abramović geeft regelmatig workshops en leert anderen zich voor te bereiden op het uitvoeren van performances. Het zijn oefeningen in stilte. Eén zo’n oefening is ‘kijken naar primaire kleuren’: een uur lang naar een geel, rood of blauw vlak kijken (in dit filmpje te zien op 4 min. 23”).

In de Ketelfactory kun je kijken naar blauw. De koptelefoon is bedoeld om omgevingsgeluiden te dempen.  In de opstelling zoals je die op de foto ziet, wordt je wellicht afgeleid door de werken die er om heen hangen en zit je spontaan het McCollough-effect te oefenen en overschaduwd het nabeeld van Abramović’s blauw elk ander werk.

Hoe verschillend die andere werken zijn, laten we met een paar voorbeelden zien.

Anke Roder schildert vooral landschappen en zeegezichten. Op een manier dat bijna elk werk van haar een associatie met stilte heeft. In de Ketelfactory hangt ‘Winter Kust’, een wasschildering op een eikenhouten paneeltje van 21 x 18,5 x 5 cm.

Van Kinke Kooi hangt er een wandobject dat sterk doet denken aan een roeptoeter (zie ons roeptoeterstukje van vorige week).  Tussen twee linialen hangt een …, ja, wat is het? Een roeptoeter? Een sok? In ieder geval een gat. Gaten komen vaak voor in haar werk. Zichtbaar maken wat niet te zien is of wat je niet te zien krijgt. Hier dus te vertalen als ‘stilte zichtbaar maken’.

Harry Haarsma maakt kunstenaarsboeken en leporello’s. Daarin verwerkt hij zijn reacties op wat hij leest in boeken, tijdschriften en kranten. In dit geval sprak een citaat van Renée van Riessen (hoogleraar christelijke filosofie) hem aan. In het essay ‘Wegen naar binnen – over het sacrale en scheppende in stilte’(2014) schreef ze: “Misschien is stilte het beste te beschouwen als een ontvangstruimte die het leven niet uit de weg gaat”.

Op de vraag van de Ketelfactory reageert Harry Haarsma: “Ik beschouw de witte, lege pagina als ontvangstruimte. Mijn bijdrage aan de stilte-tentoonstelling is zo’n pagina terug gevouwen tot 30 x 30 centimeter.”

In ons artikel over Aeneas Wilder stipten we de tentoonstelling in de Ketelfactory al aan, omdat ook van hem hier nu werk is te zien. Hoewel Wilder doorgaans alleen grote werken maakt, was de opdracht nu het klein te houden. Resultaat: een klein doosje met daar in een gouden walnoot. Of zijn het vergulde hersenen? Verwijst het naar ‘silence is golden’? Of is het een kwinkslag naar het drolletje dat goud waard is (elders in Schiedam te zien) en waar je dus stil van valt?

De grote verrassing bevind zich op de zolder van de Ketelfactory. Daar staat, deels uitgepakt, deels tentoongesteld, de inboedel van het Stilte Museum: door Rob Vrakking verzamelde ‘stilte’- werken die kunstenaars op zijn verzoek hem hadden toegestuurd en waarmee hij 10 jaar lang door Nederland reisde. De collectie is daarna ondergebracht bij het Duitse Osthaus Museum en nu door de Ketelfactory weer hierheen gehaald.

Je kan neuzen in de door Vrakking verzamelde boeken die stilte tot onderwerp hebben…

… of kijken naar de destijds toegestuurde kunstwerken. Verder nog wat curiosa waaronder een verwijzing naar de compositie 4’33” van John Cage (stilte uitgevoerd met piano, later ook door andere instrumenten en zelfs door ensembles en orkesten).

De Ketelfactory kwam in Kunst op Zondag eerder aan de orde bij de presentatie van een kunsttijdschrift en in het interview met de oprichtster van dat tijdschrift (januari 2013). Verder kwam de Ketelfactory ook voor in onze Stilte expositie (juli 2013) en artikelen van 15 februari en 26 april 2015 en 3 februari 2019.

We feliciteren de Ketelfactory met haar 10-jarige bestaan en kijken uit naar de komende tien jaren.

En om nog even te laten zien en horen hoe complex stilte is, hier een uitvoering van John Cage’s 4’33” door een ukelele-orkest. De uitvoerenden hebben stilte beter begrepen dan de toehoorders.

Prettige stilte verder.