Kunst op Zondag | Slow music

Het mag wel een tikje langzamer, luidt het credo van Slow Movement organisaties als Slow Food, Slow Cities en Slow Travel. Alles verandert zo snel dat je continu sprintjes moet trekken om het bij te houden. Da’s niet goed, stelt de Slow Movement, want we dreigen aan onze basale behoeften voorbij te rennen. Doe alles in het juiste tempo, dat wil zeggen: neem er de tijd voor die nodig is om het zo goed mogelijk te doen, in plaats van zo snel mogelijk.

Er bestaat zelfs zo iets als ‘slow music’. Daar wordt van alles en nog wat onder verstaan. Van meditatieve ambient muziek tot mierzoete liefdesliedjes. Van romantische folksongs tot tearjerkers en begrafenismuziek.

Maar goed, langzaam is langzaam en langzaam is een tempo.

In het metronoomfilmpje boven dit artikel hoor je een tergend langzaam tempo van 20 tikken per minuut. Zo langzaam dat het haast niet bij te houden is. De meeste langzame muziekstukken kennen een tempo van rond de 40 tot 60 tikken per minuut.
Slow Song van Joe Jackson heeft een ‘beat’ van 58 tikken per minuut.

Het echte langzame werk vinden we in de klassieke muziek. Ombra mai fu, de openingsaria van de opera Xerxes (Georg Friedrich Händel), heeft in deze uitvoering een tempo van rond de 50 tikken per minuut.

Bijna in hetzelfde tempo voltrekt zich in onderstaande uitvoering het eerste deel van Beethovens Meeresstille und glückliche Fahrt. Dat deel gaat over de rust die op het bijna onbeweeglijke water heerst. Niet alleen het tempo, ook de rustige ritmiek van de melodie en begeleiding versterken het gevoel van grote traagheid.

Het kan nog langzamer. Reinbert de Leeuw zocht de uiterste grenzen van een langzaam tempo op in de derde Gymnopedie van Erik Satie.

Er zijn grenzen aan wat een vocalist of instrumentalist aan langzame tempi aan kan. Alleen met elektronische middelen en instrumenten kunnen onmenselijk langzame tempi worden gespeeld. De vraag is dan wel of de luisteraar het nog bijbeent.

Een vraag die bij sommigen naar boven komt als het om het werk van John Cage gaat. In zijn compositie 4’33” staat geen tempo aangegeven, maar is genoteerd hoeveel seconden de drie delen mogen duren. Ik durf te stellen dat veel luisteraars/kijkers deze uitvoering voor orkest uiterst langzaam zullen vinden (het begint op ongeveer 1 minuut van dit filmpje).

Het tot nu toe absoluut langzaamste stukje muziek is eveneens een compositie van John Cage. Het heeft als titel “ASLSP”(As SLow aS Possible). Elke uitvoerende mag zelf bepalen hoe langzaam het stuk wordt gespeeld. Er zijn pianoversies gespeeld, variërend van 20 tot 70 minuten.

Momenteel is de langzaamste uitvoering gaande. Begonnen in 2001 en als alles goed gaat eindigt Cage’s compositie in 2640 en heeft dan 639 jaren geduurd. Er is een speciaal orgel voor gebouwd en eens schema opgesteld  op welke dagen en tijdstippen er een wisseling van noten of akkoorden moet plaatsvinden. Dat trekt aardig wat publiek en dan valt er niet in alle rust van het muzikale detail te genieten.

Uiteraard is er een ongeduldig type geweest die de snelste uitvoering van dit stuk heeft gemaakt.

 

Maar hoe klinkt het nu? Op de website van het project kun je de noten horen die momenteel worden gespeeld. Hier een eerdere fractie van As Slow As Possible.

Het experiment is grappig, maar het de esthetiek van de compositie ontgaat natuurlijk iedereen. Terugkomend op langzaam als ‘slow’-filosofie: het maakt niet uit in welk tempo muziek wordt gespeeld. Maar neem er wel de tijd voor om het goed te beluisteren.

Een trage zondag gewenst (in minder dan 120 tot 126 tikken per minuut)!