Mieren worden nog wel eens vergeleken met mensen. De nijvere mier staat natuurlijk voor de hardwerkende Nederlander. De organisatiegraad van een mierenkolonie lijkt op de hiërarchische indeling van de maatschappij. En mieren kunnen, net als mensen, samenwerken.
Maar mieren willen we niet in huis en tuin hebben. Dus worden ze bij duizenden uitgeroeid. Vooralsnog is de mens sterker dan de mier. Om dat er toch wordt gevreesd dat ook de mens ten einde komt, worden robots getraind mieren te worden. Of mensen, al naar gelang uw voorkeur.
Ook al heet de maatschappij een samenleving te zijn, mensen lijken soms helemaal niet op mieren. Elkaar bestrijden in plaats van samen te werken. Met verbale bestrijdingsmiddelen of erger. Zo erg dat kunst er geen antwoord op heeft.
Zelfs het beetje troost dat sommigen in kunst vinden, kan niet op tegen het geweld in Gaza, Oekraïne, van de IS en de soms akelige woordenstrijd in Sargasso’s reactiekolommen. Mensen zijn geen mieren. Er zijn echter wel lieden die doen alsof hun medemensen mieren zijn.
Na een jaartje uitvogelen hoe hij aan 3000 levende mieren kan komen, heeft kunstenaar Dries Verhoeven nu een overzicht gemaakt van menselijk lijden in de 21e eeuw. Homo Desperatus is een opstelling van 44 maquettes van brandhaarden in onze wereld. In elke maquette huist een mierenkolonie. Nog tot en met 31 augustus te zien in het Stedelijk Museum te Den Bosch.
Zouden de mieren van de puinhopen een nieuwe samenleving weten te maken? De maquettes zijn van piepschuim, dus de kans is klein dat ze de puinzooi opvreten. In Basic Principles to Destroy van Carlos Garaicoa vraten de mieren een van suikerklontjes gebouwde stad op. Symbool voor de kwetsbaarheid van de “mierenkolonies” die de moderne metropolen zijn en het geweld dat in steden plaatsvindt.
Sommige kunstenaars zien in mieren schepsels die een samenleving kunnen veranderen. Met de titel “Veroverd huis” hangt de Colombiaanse kunstenaar Rafael Gomezbarros duizenden mieren aan, onder andere, overheidsgebouwen. Hij hoopt dat zijn installaties leiden het publiek aanzetten tot “talk about immigration, forced displacement and uprooting, in times of globalization”.
In The World Flag Ant Farm van de Japanse kunstenaar Yukinori Yanagi veranderen mieren de vlaggen van landen. Symbool voor het in elkaar opgaan van culturen en identiteiten.
Vooralsnog lijden mieren minstens zo veel van mensen als mensen van elkaar. Mieren verdwijnen als de mens zijn kolonie weer eens op de schop neemt. De rode mieren van Henk Hofstra, die vanaf 2010 het publiek naar schouwburg De Lawei in Drachten lokten, zijn al door weer en wind vervaagd. Nu verdwijnen ze achter de hekken van de bouwplaats waar de schouwburg grondig wordt verbouwd.
Hoe bewonderenswaardig we mieren ook vinden, het is vreemd dat het tot moordlust leidt om die bewondering zichtbaar te maken. Op de website Anthill Art biedt een anonieme kunstenaar kunstwerken aan, gemaakt van mierennesten. Aluminium er in gooien, uitgraven, schoonmaken en oppoetsen en hoppa: er zij kunst.
Een ideetje die de kunstenaar ongetwijfeld gejat heeft van de bioloog Walter R. Tschinkel. Of zou deze wetenschapper achter Anthill Art zitten?
Tot slot: speciaal voor degenen die de afgelopen weken de discussies over racisme, discriminatie, immigratie en antisemitisme gierend uit de bocht hebben laten lopen dit muziekje van Albert Mangelsdorff, Jaco Pastorius en Alphonse Mouzon. Omdat in die discussies naar mijn idee sommige ego’s zich groter waanden dan een ander en het onderwerp waar het over ging.
Is het teveel gevraagd om net als mieren samen te werken om een oplossing te verzinnen in plaats van elkaar te bestrijden?
Reacties (12)
Ik zocht een woord om die installaties van Dries Verhoeven te omschrijven. Ik aarzel nog tussen ‘geniaal’ en ‘verbluffend’ en ‘confronterend’ en ‘pijnlijk’. Hup, naar Den Bosch!
Geweldige aflevering van KOZ, Cokema, fascinerend. En zo origineel ook: ik kan me niet herinneren ooit een mier-gerelateerd kunstwerk gezien te hebben.
Kunst. Kun je dat eten?
En opeens zomaar zin in
https://www.youtube.com/watch?v=4B2a6l6wM2k
Wat een fijne aflevering, prachtig onderwerp!
Waar ik wel een beetje mee zit dat zijn de casts van de mierenkolonie. Voor elke cast wordt een levende mierenkosmos om zeep geholpen, alleen maar om iets esthetisch te maken voor mensen. En ook al zijn het “maar” mieren vind ik het een niet zo heel erg ethische vorm van kunst.
@3: Hoe krijg je daar een plaatje bij??
Het is natuurlijk Adam Ant!
@2: Ja.
Je houdt een boterham met honing bij een mierennest en wacht tot het zwart ziet van de mieren. Je slaat er een andere boterham tegenaan en zie: “sandwich mier”.
Geen geintje, ik ken iemand die dat doet/deed.
“mensen lijken soms helemaal niet op mieren. Elkaar bestrijden in plaats van samen te werken.”
Juist in dit opzicht lijken mier en mens bijzonder veel op elkaar. Als twee mierenkolonies met elkaar in aanraking komen, volgt er vaak een totale oorlog, met als het kan genocides waar ze in Servië, Soedan en zelfs Congo nog een puntje aan kunnen zuigen.
@7: Ah, correct. Ik heb me door één kenmerk te veel laten verblinden. Excuses!
Nuance: het gaat dan wel om mieren onder elkaar (zelfs de eigen soort). Blijft staan dat er andere insecten en andere beestjes in de mierennesten mogen wonen.
@8: Maak daar maar sommige van. De meeste mieren zijn carnivoor of omnivoor en vreten hun omgeving vrij effectief kaal. Er zijn inderdaad ook veel soorten die andere dieren (vooral luizen, maar sommigen zelfs andere mierensoorten) als een soort vee houden (zoals de mens bijvoorbeeld koeien of kippen houdt, die daar ook bijzonder veel nut van hebben, uitgedrukt in voorkomen), maar ook dat heeft vaak een negatieve impact op de omgeving. Wat dat betreft lijken mens en mier ook weer eng veel op elkaar.
@6: Cool!
Over die wreedheid van mieren. In ‘Erik of het klein insectenboek’ van Bomans, staat die scene dat Erik onder de grond in gesprek is met een lange regenworm. Die worm raakt helemaal in de knoop tijdens dat gesprek, en kan zichzelf niet meer ontknopen, Erik lukt het ook niet. Gelukkig zijn er mieren in de buurt die wel willen helpen. Een tijdje later komt er een stoet van mieren bij Erik langs: elke mier draagt een los stukje van die worm…..
@1: Oh, uit de oude doos nog wat mieren. Als rotondekunst, als beestjes die Jezus uit zijn allerlaatste lijden verlossen en als schepsels die louter fastfood te eten kregen.
Trouwens, de Zomergaste van vanavond had ooit een wiskundige column over mieren.