Vorige week was even in het nieuws dat ondanks de beweringen van het huidige kabinet het aantal ambtenaren de afgelopen jaren was gestegen. Dit stond in het advies van de raad van economisch adviseurs (REA). De regering liet gisteren weten dit toch anders te zien.
Maar met deze discussie over aantallen wordt voorbij gegaan aan de zeer interessante inhoud van het rapport zelf. Samengevat geeft het rapport aan dat de regering, en eigenlijk ook de Tweede Kamer, er de afgelopen jaren een potje van hebben gemaakt qua aansturing en in de hand houden van het ambtenarenapparaat. Te veel wijzigingen, te weinig controle, te weinig inzicht en teveel poeha-theorieën gebruikt in het management. Kortom, waardeloze prestatie.
Ik geef u de samenvattende diagnose even intergraal mee:
Diagnose: Tenminste vijf redenen kunnen verklaren waarom de status quo in het overheidsbedrijf gehandhaafd blijft:
(1) Het zicht op de overheid is beperkt. Eenvoudige basisgegevens over welke geldstromen en menskracht in de overheid omgaan, zijn niet voor handen. Wie waarvoor verantwoordelijk is in de uitvoering, is vaak slecht geregeld. Ook bestaat onduidelijkheid over wat bij de markt hoort en wat bij de overheid.
(2) Er zijn geen prikkels om goede intenties om te zetten in daden. De overheid ontbeert een selectiemechanisme waardoor de druk om overheidsdiensten en -producten te vernieuwen of kosten te drukken ontbreekt.
(3) In het verleden zijn verkeerde diagnoses gesteld die vervolgens zijn gekoppeld aan dito maatregelen. Het management van de overheid kopieert het bedrijfsleven, hetgeen de unieke kwaliteiten van de publieke sector miskent.
(4) De balans parlement-regering is uit het lood geslagen. Het parlement beschikt over onvoldoende onderzoeksmogelijkheden om de enorme overmacht van het regeringsapparaat van een adequate tegenmacht te kunnen voorzien.
(5) Het belang van de vormgeving en timing van hervormingsbeleid wordt onderschat. Te veel gebeurt te snel en te ondoordacht op te veel plaatsen tegelijk.
Het lijkt me zaak om dit rapport nog even ter harte te nemen alvorens men een regeerakkoord sluit. Komende jaren niet te veel aandacht voor de zoveelste wetswijziging, maar nu eens voor het goed besturen van het land en de daarvoor noodzakelijke ambtenaren.
Nog wat sappige quote’s uit het lezenswaardige rapport:
“Sinds jaar en dag wordt hard gewerkt om de effectiviteit van de overheid te verbeteren. Het ene initiatief buitelt over het andere. Taken worden gedelegeerd naar de private sector, de discussie over het gewenste aantal ministeries en hun taakverdeling weet
van geen ophouden, de beloftes om de excessieve beleidsproductie te temmen worden als een rozenkrans aaneen geregen en met overtuiging wordt gesleuteld aan het management van de ambtelijke organisatie. Aan goede wil en goede bedoelingen bestaat bepaald geen gebrek. Maar met de effectiviteit van de maatregelen is het minder goed gesteld. Vooralsnog lijken de uitkomsten van deze verbeterpogingen immers uiterst mager te zijn.
Zoals een groep topambtenaren ruim twee jaar geleden opmerkte: «er is een overheid ontstaan die vooral gericht is het procedureel juiste te doen, in plaats van het inhoudelijk juiste.»”
“Overal lijkt het alsof de processen aansturende manager de macht heeft overgenomen ten koste van de vakbekwame (semi-)ambtenaar. De keerzijde van deze ontwikkeling is de verheffing en dominantie van het management. De veronderstelling lijkt te zijn alsof het niet uitmaakt wat gemanaged wordt: een bankfiliaal, HBO-instelling, kauwgomfabriek of ziekenhuis. Overal worden dezelfde inhoudsloze managementprincipes toegepast. Met de mond wordt empowerment van onderop beleden, maar in de praktijk is veel vaker sprake van dwingende aansturing van bovenaf.
Dezelfde mantra duikt bijna overal op: efficiënte aansturing en inrichting van processen, meten van en afrekenen op prestaties, plannen vooraf en verantwoorden achteraf, enzovoort. De werknemer is in deze filosofie een productiefactor die in het gareel wordt gehouden met behulp van human resource management. Maar zoals de Canadese managementgoeroe Henry Mintzberg terecht heeft gezegd: «I am a human being, not a human resource.»”
En ik ga weer over tot de orde van de dag.
KSTn = Selectie uit recente KamerSTukken.
Reacties (11)
Je kunt aan het stuk hier en daar wel merken dat economie en bestuurskunde verschillende vakken zijn. De REA heeft her en der wat ideeen gejat die al leven in de bestuurskunde – en daar ook zijn onderbouwd, maar weten er geen echt geheel van te maken. Desalniettemin is het lezenswaardig.
Dat de politiek denkt zomaar even 20% ambtenaren weg te kunnen knippen zonder consequenties voor dienstverlening en handhaving is natuurlijk een beetje achterlijk.
@Brechtje: Nou, als je het rapport zo leest kan er waarschijnlijk wel een managementlaag uit inclusief ondersteunend advies.
Maar of je daarmee 20% bereikt is maar de vraag.
De gezamenlijke topambtenaren, secretarissen-generaal (SG´s), van de ministeries hebben naar verluid een eigen voorstel ingediend bij de formatie. Een voorstel waarin zou staan dat het met minder mensen kan, maar dan wel met duidelijkere politieke keuzes.
@Arnout B.: Aardig zo’n voorstel, maar hoe zit het dan met punt 1 van het rapport. Eigenlijk wordt daar gezegd dat men niet weet waar het geld hoe besteed wordt.
Hoe kan je dan bepalen waar het zinvol is om te snijden?
Volgens mij moeten er eerst twee dingen gebeuren. Meer inzicht in hoe de zaken werkelijk lopen (daar kan ik ook nog wel wat verhalen over vertellen). Dan inderdaad politieke keuzes maken.
Daarna kan pas bepaald worden of en waar er wat weg kan (misschien moet er wel wat bij).
Is dit rapport geschreven door Geert Mak of zo?
http://www.mt.nl/article.jsp?rubriek=144668&id=158764
Het leest in ieder geval meer als polemiek dan als een rapport. Waarvoor hulde!
En nu wil ik nooit meer iemand horen over de ‘BV Nederland’!
@ Steeph: als je dacht dat ik de plannen van de topambtenaren ga verdedigen, dan heb je mijn inbreng verkeerd begrepen. ;-)
Overigens gaat punt 1 van het rapport mijn inziens in op de organisatie en omvang van de rijksdienst, niet over de geldstromen waarmee de rijksoverheid stuurt op andere overheden, het maatschappelijk middenveld en individuele burgers. Deze geldstromen staan namelijk allemaal netjes in de Rijksbegroting.
Of dat vervolgens voldoende efffect heeft, is vooral een politieke vraag. Oftewel: doen we de juiste dingen en doen we deze goed. Vragen waar de politiek zich, als alles goed gaat, dagelijks over buigt…
Ik heb nu vier maanden bij een grote overheidsorganisatie rondgewandeld en was zo nu en dan verbijsterd over de inefficientie.
Al heeft Brechtje natuurlijk gelijk, zomaar 20% van de ambtenaren eruit donderen gaat niet werken. Het probleem zit hem volgens mij meer in alwéér een minister of staatssecretaris die zich wil profileren en alles anders wil hebben. Elke vier jaar komen de prioriteiten weer heel anders te liggen en moeten er wéér nieuwe projecten opgestart worden, terwijl de oude nog niet afgerond zijn. Gevolg is dat er massa’s projecten naast en vooral langs elkaar lopen, wat leidt tot veel werk en weinig resultaat.
Is dat de ambtenaren te verwijten? Mwah. Ze worden op die manier gedrild om vooral richting Den Haag te kijken, zodat hun eigenlijke taak – dienstverlening aan de burger – de helft van de tijd buiten beeld raakt. Dat is ze niet te verwijten.
Iets minder profileerdrang van ministers en staatssecretarissen zou volgens mij een heel goed begin zijn.
Als ik die diagnose (m.n. punt 2) lees en bovenstaande conclusie lijkt het alsof het functioneren van het ambtenarenapparaat weer terug bij af is. Ik doel dan op de situatie nog vóór de reorganisaties/ inhuren management/ adviesbureaus a.g.v. automatisering grofweg 2e helft jaren 80. Toen ikzelf een periode werkzaam was bij de overheid. En dát is niet voor te stellen. Je hoort mij dan ook nooit klagen over functioneren van overheidsdiensten nú..omdat ik weet hoe het daarvóór was…ik noem maar een belastingdienst.
Maar wonderlijk dat óndanks de vele slagen vooruit de kérn van e.e.a. nog steeds opgeld lijken te doen. Vergeleek het zelf altijd met communisme of gedrag van een panda (een zich met oogkleppen solitair voortbewegende, niet efficiënt eenzijdig etende, lachwekkend voortplantende, niet vooruit te trappen uitgeëvolueerde luie pleurisbeer). Werd ondanks die sluitende analyse regelmatig verbouwereerd aangegaapt en vervolgens en bloc weggeschaterd. Zoals óók na mijn constatering (vlak na mijn aanstelling!) dat 20 mensen 25% van hun tijd volslagen onbegrijpelijk ”door tand-des-tijds ingesleten” dus overbodige (formele/ procedurele) handelingen verrichtten. Kosten geschat 3 – 5 mln. florijnen p.j. excl. salariskosten! Jazeker!..let wel..sinds 1814!! Komt er een extern adviesmannetje binnenwandelen..*onzin!..schrapschrap*…en wég is dik 160 jaar noeste arbeid!!! Ik zag ze nóg lachen…jáááren daarvoor. *Vandaar dat ik weer even moest wapperen na lezen van dit stuk*
Ik zou overigens verhalen kunnen vertellen over die periode waar menig pielemuis permanent droef van in de broek zou gaan hangen…..maar is off- topic gelul….gooi anders m’n goede naam te grabbel…ga ik dus ook niet doen…. anders zit ik hier volgende week nog…
..…zo bevond zich b.v. onder in de spelonken het statisch archief. Wat heet! Kwamen hooguit 2 personen (w.o. ikzelf) 4 x p.j. een dossier halen. Liep een, voor iedereen totaal onbekend wat z’n ”takenpakket” was, fysiek bijna letterlijk, onzichtbaar mannetje rond met driedubbel dikke brilleglazen. *film ”Waterworld”…in piepklein roeibootje oliepeil metend van tanker…zo’n mannetje* Maakte iedere ochtend van dossierdozen een soort doolhof, joeg daarna álle ratten en muizen op en sloeg aan het eind elk beestje met dodelijke precisie met een soort sneeuwschep op het knarretje, plat als een duppie…en beet dan, terwijl de frustratie ervan afdroop, in plat Haags het platgeslagen schepsel met satanisch genoegen iets toe als:…”hahaha….soo!…fiese fuile klêrelijáh…seg naû nog es piep”…o.i.d….
Mijn kamergenoot bij een niet nader te noemen rijksoverheidsinstelling heeft:
– minder verantwoordelijkheden dan ik
– een lagere opleiding
– even veel ervaring
– een hoger salaris
– een lease-auto
– 20% meer vrije dagen dan ik bij een gelijke werkweek (jazeker!)
– wordt voor een woekerprijs door een ingenieursbureau aan de overheid verhuurd
De dienst waar ik werk is er kortom uitermate goed in geslaagd om het aantal ambtenaren te verminderen. Dat is politiek scoren geblazen, want naar de desondanks gestegen loonkosten wordt niet gevraagd…
Ik kom net van geenstijl, en met alle respect voor hen, wat is dit toch een fantastische site. Dank voor dit mooie werkje Steeph!