Hulspas weet het | De bijl in de opera!

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

COLUMN - Regisseur Lotte de Beer heeft in het Amsterdamse Compagnietheater een gekuiste Zauberflöte neergezet. Zoveel mogelijk gekuist van racisme. Berucht (maar dat ook pas sinds kort) is de figuur van Monostatos, de tempelwachter van de tovenaar Sarastro. Een zwarte man, volgens het libretto. En ook nog eens gemeen en onbetrouwbaar – maar dat komt vaak voor. En ondertussen zingt hij ook nog een aria waarin hij het betreurt dat hij geen vrouw kan krijgen omdat-ie zo zwart is.

Ik weet niet wat De Beer met Monostratos heeft gedaan (ik ben geen Mozartfan) maar enig wieden om de moderne mores tegemoet te komen is hier op zijn plaats. (Ik vertel straks waarom.) Tegenstanders van dergelijke ingrepen roepen dan dat het meesterwerk van het genie Mozart wordt aangetast (maar dat voel ik dus niet zo) en dat het werk niet over racisme gaat maar een allegorie is op de Vrijmetselarij. Wat een irrelevant argument is. Mein Kampf (hier alvast mijn eerste Godwin) gaat ook hoofdzakelijk niét over de joden.

Het politiek corrigeren van muziek heeft zijn grenzen. Misschien dat Die Zauberflöte nog met wat coupures op smaak kan worden gebracht; van een werk als Les Indes Galantes van Rameau zou alleen de ouverture overblijven. Maar alles bij elkaar zijn vreemde kleurtjes zeldzaam in de opera; veel ‘actueler’ (en opera wil actueel zijn) was de aanwezigheid van joden.

Bij ‘antisemitisme en muziek’ denkt iedereen direct aan Wagner, en hij had inderdaad de neiging om bij bad characters de regieaanwijzing mee te geven om het toch vooral een beetje ‘joods’ te doen. Hij kende zijn publiek. Daar kan de regisseur ingrijpen.

Maar wat te denken van de kibbelende Schriftgeleerden in Salomé van Strauss? Een verwerpelijke scene, maar potverdomme wat een geniaal stukje muziek! En wat te doen met AdamsThe Death of Klinghoffer? Een opera over een terroristische aanslag waarbij de jood Klinghoffer door de terroristen werd vermoord – maar deze opera werd nou juist veroordeeld door veel joden omdat de koren in deze opera stem geven aan Palestijnse anti-Israëlische grieven. Koortje eruit?

Het is niet allemaal desinteresse en onbegrip, daar in de opera. Neem (nu zo’n twee eeuwen oud) La Juive van Halévy. Een draak van een liefdesverhaal MAAR ook een felle aanklacht tegen het antisemitisme EN de joodse heldin weigert haar geloof te verloochenen en verkiest de dood. En raad eens? La Juive was een enorm succes. Een van de meest succesvolle opera’s van de negentiende eeuw. Werkelijk honderden keren opgevoerd. Iedereen kende het tragische verhaal van de joden en van de dappere Rachel. Pianobewerkingen waren te vinden in elk beschaafd huishouden. En toen moest Hitler nog komen.

Waaruit maar weer blijkt hoe weinig de inhoud van een opera er toe doet. En weet u, Wagner wist dat al. Hij heeft de opera ettelijke malen gedirigeerd. Met tegenzin, zoals hij met tegenzin Mendelssohn dirigeerde in Londen? (U kent het verhaal, hij veroorzaakte een schandaal door, toe hij moest beginnen, handschoenen aan te trekken.) Welnee. Hij beschouwde het als een meesterwerk, en hij vereerde de jood Halévy. Wie jood was, dat maakte hij zelf wel uit.

Bewerken dus, die Zauberflöte. Niet omdat het iets uithaalt maar vanwege de illusie dat opera een levend onderdeel uitmaakt van onze cultuur. En dat goede kunst het verschil kan maken. Kunst kan niet zonder die illusie.

Reacties (9)

#1 Manfred

De onbewerkte versies kennen we al. En met toneel zijn bewerkingen en interpretaties eerder standaard dan uitzondering. Dus waarom niet met opera? Coupures zijn ook allang heel gebruikelijk, juist al we de stukken al goed kennen hebben we geen trek meer in overbodige saaie passages. Ook opdringerige politieke visies van regisseurs zijn vrij normaal in het toneel, al hangt dat dan meestal wel samen met het soort gezelschap. Gewoon doen dus en als je het er bij voorbaat niet mee eens bent heb je een extra reden om het eens te gaan bekijken.

Ik ga niet.

  • Volgende discussie
#2 børkbørkbørk

Maar wat is dan precies het argument om het te bewerken? Dat een zwarte man zingt dat-ie geen vrouw kan krijgen omdat-ie zwart is? Of omdat er ook ooit een opera over een Joodse heldin geschreven is? Welk verschil maakt die bewerking dan uit? Dat het welgestelde grachtengordelpubliek plotseling tot andere inzichten komt? Om de illusie te wekken dat Mozart nog leeft?

Als je het nou een slappe opera met te veel recitatieven, had genoemd.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 HansR

Zoals gewoonlijk is Hulspas weer chaotisch, bijna absurdistisch. Maar laat ik dat even laten voor wat het is. Blijkbaar houdt de redactie van hem.

Mbt de Zauberflöte kan ik iig opmerken, dat Mozart een componist was en zijn libretto’s elders haalde. Veel mensen vergeten dat en roepen dat het een opera van Mozart is. Voor de helft dus maar.

Wat betreft het aanpassen is Wagner interessanter. Wagner is vereerd en verguisd. Zeker na WOII. Zijn Ring des Nibelungen wordt ondanks dat toch als een meesterwerk gezien. Problematisch want in tegenstelling tot Mozart tekende Wagner wel degelijk voor tekst en muziek. Hoe nu die antisemiet, bijna nazi, Wagner te eren bij de honderdste verjaardag van Der Ring?

Een geniale zet werd gevonden door de muzikale leiding en de enscenering (regie) door een Frans koppel uit te laten voeren. FRANKRIJK! DE AARTSVIJAND! Maar wel net zo antisemitisch als Wagner natuurlijk.

Patrice Chéreau en Pierre Boulez tekenden en zetten een hypermoderne versie voor. Wodan als 19e eeuwse artistocraat, Het Walhalla als kasteel gebouwd door twee grote techneuten. Ga zo maar door. Alles wat maar een beetje wees naar mythologie, berenvellen en goden werd verwijderd. Muziek en libretto mochten en konden niet worden aangetast. Dat was de achtergrond en de kern. Het is de enscenering die vrij was. Daar ligt de interpretatie.

Dus opzouten met aanpassingen van Mozarts Zauberflöte. Libretto en muziek ZIJN bij opera, dat is het werk, dat moet je uitvoeren. Laat die gemene zwarte die geen vrouw kan krijgen eens opdraven met dezelfde tekst terwijl hij de liefde bedrijft en streelt. Je kunt regie laten contrasteren met tekst en muziek en daarmee heel veel doen. Heel veel zeggen. Misschien wel meer dan de tekst te wijzigen want iedereen weet wie en wat dat personage is.

Patrice Chéreau en Pierre Boulez gaven een prachtig voorbeeld (nog steeds wel ergens te vinden hoor) dat navolging mag hebben.

Wagner ga je niet wijzigen.
Mozart al helemaal niet.

Muziek en tekst wijzigen werkt niet.

En jij hebt de versie van de Beer niet gezien, ik ook niet. Maar ik ben er bijna van overtuigd, dat ze de wijzigingen in de regie heeft gezocht en niet in de tekst of muziek. Dat is nl hoe de confrontatie in opera, meestal wordt gezocht. Maar als ze het anders heeft opgelost hoor ik wel graag hoe.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Arduenn

Wat Disney deed met bijvoorbeeld de kleine zeemeermin dus. Dat verhaal was in de film ook behoorlijk Fucked Up Beyond All Recognition. Is uiteindelijk toch nog een hit geworden.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 HansR

Pfff…

Nou, ik ben wat verder met het onderwerp en heb de volgende stukken o.a. gelezen:

1) https://www.trouw.nl/cultuur/een-omarmende-zauberflote-~a4787f1e/
2) https://www.nrc.nl/nieuws/2018/04/22/geen-tegenstander-te-horen-tijdens-de-uitvoering-van-herschreven-zauberflote-a1600388
3) http://cult.tpo.nl/column/esther-van-fenema-laat-mozart-toch-met-rust-lotte-de-beer-en-anousha-nzume/

We hebben het dus over een eigen dramaproject nav de Zauberflöte, waarvoor ze in Wenen was ontslagen. Ze vraagt zich o.a. of ze wel een hele Zauberflöte zo moet doen. En het gaat naar ik begreep vooral over de recitatieven en een deelbewerking. Meer eigen kunstwerk dus dan een opvoering van de beroemde opera.

Ik haak wel af hoor. Het is toch een vrouwending waar ik me maar helemaal niet mee of tegen ga bemoeien.

Uit dat Trouwstuk nog wel de volgende quote van de Beer:

”Het is absoluut niet mijn bedoeling om Mozarts opera op te schonen of ‘Die Zauberflöte’ in de ban te doen. Maar we moeten niet in de kramp schieten dat Mozart en Shakespeare heilig zijn en dat je daar dus niet aan mag komen.

Mozart is componist, Shakespeare is auteur. De Beer is regisseur. Ze maakt een statement. Klaar.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 esgigt

Ook schilderijen als van bijvoorbeeld Rubens dan maar gaan aanpassen aan de tijdgeest of opvattingen van voorbijgaande aard?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Lennart

@6:
Nou … in de tijd van Rubens werden kamers volledig volgehangen met schilderijen, zo dicht mogelijk bij elkaar. Ze waren toen statussymbolen, en hoe meer je daarvan kon laten zien, hoe beter. Het was eigenlijk de bedoeling dat het behang volledig onzichtbaar werd door de kunstwerken, zeg maar. Dat doen we tegenwoordig heel anders. Nu willen we schilderijen juist ophangen met veel ruimte eromheen, zodat je bij het bekijken ervan niet wordt afgeleid door wat er allemaal naast hangt.

Waarom vertel ik dit ? Omdat er een verschil zit tussen een kunstwerk op zich en de presentatie ervan. Nu is dat voor schilderijen niet heel erg boeiend, want je kan niet heel veel veranderen, behalve dan wat je er omheen hangt. Maar voor toneelstukken en opera’s is dat wel heel boeiend. Als je die wilt presenteren dan moet je allemaal keuzes maken over hoe je dat gaat doen. Een opvoering is altijd een interpretatie van de teksten en partituren die geschreven zijn. Het is helemaal niet raar om daar een hedendaagse draai aan te geven, en het is ook zeker niet de eerste keer. Kijk maar eens naar HansR’s link over de Ring der Nibelungen, bijvoorbeeld; dat was 42 jaar geleden.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Amateur Commenter

@7: Dan nog is het een verschil om zoiets geleidelijk te zien overgaan van status naar bewondering. Ik vind dat een ieder zijn eigen intepretatie mag loslaten op de zauberflote, ik vind alleen wel dat een opera kuisen vanwege gevoelige onderwerpen voelt als een gemiste kans. Maar goed, ik weet niet wat de intentie is van de maker; puur een gecensureerde versie opbrengen of een nieuwe twist geven. Voor mij het verschil tussen adaptatie of creatie.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 børkbørkbørk

Het is weer duidelijk: bij opera gaat het niet om de muziek.

  • Vorige discussie