Langzaam maar zeker groeien er op Nederlandse bodem nieuwe talen. Het Nederlands-Turks bijvoorbeeld – de taal van de nakomelingen van migranten uit Turkije die hier opgroeien, over het algemeen vloeiend Nederlands spreken, maar daarnaast ook nog altijd Turks als moedertaal hebben.
Alleen groeit dat Turks vermoedelijk zachtjes weg van de taal zoals die in Turkije gesproken wordt. Julie hoeven niet raar op te kijken als je over honderd jaar wakker wordt en dan ineens ontdekt dat er in de loop van de tijd een nieuwe taal is ontstaan, het Nederturks, dat afwijkt van wat er in Anatolië gesproken wordt – doordat het Turks hier doorlopend in aanraking is met het Nederlands, maar ook doordat een taal als ze in verschillende gebieden gesproken wordt vanzelf uiteenvalt.
Hülya Şahin beschrijft in haar onlangs in Nijmegen verdedigde proefschrift Cross-linguistic influences de eerste stapjes van dat proces. In de loop van de afgelopen jaren deed ze een aantal onderzoekingen die ze in dit proefschrift bundelt (een ervan gaat overigens niet over het Turks, maar over het Papiamento). De conclusie: de veranderingen zijn nog heel voorzichtig, maar ze zijn er wel.
Vooralsnog gaan die verschillen vooral over vaste verbindingen. Turkstalige Nederlanders zeggen wel dat ze de ‘otobüs-ü aldım’, de bus nemen, net als in het Nederlands. In Turkijke is het gebruikelijker om te zeggen dat je de ‘otobüs-e bindim’, de bus haalt. Zo zeggen Nederturken ook gemakkelijker ‘Türkçe arkadaş-ım’ (mijn Turkse vrienden), terwijl ze in Turkije het liever hebben over ‘Türk arkadaş-ım ‘(mijn Turkenvrienden).
Wanneer je woorden op een bepaalde manier in het Nederlands met elkaar verbindt, ben je dus geneigd dat in het Turks op dezelfde manier te doen, zeker als die verbinding in die laatste taal niet echt fout is, maar vooral ongebruikelijk. Jonge Nederturken zijn zich van die ongebruikelijkheid ook steeds minder bewust, en kiezen soms zelfs met grote overtuiging voor de ‘onconventionele’ structuren.
Tegelijkertijd is de grammatica nog steeds behoorlijk stabiel. Zo heeft het Turks een systeem van naamvallen dat menige Nederlandstalige die niet het geluk heeft gehad van jongs aan ook die andere taal mee te krijgen, de schrik om het hart doet slaan. Maar ook Turkse Nederlanders die heel intensief, vloeiend en vaak Nederlands spreken hebben met die naamvallen nog steeds weinig problemen. Şahin vond in vele uren opnamen van gesprekken maar 13 ‘fouten’, en omgekeerd bleken haar proefpersonen bij het luisteren naamvalsfouten er nog gemakkelijk uit te halen.
De invloed van het Nederlands is, zo’n vijftig jaar nadat de eerste Turken hier zijn gekomen, dus nog steeds relatief gering. Het komt misschien wel doordat er nog steeds vrij intensief contact is met het moederland dat men niet zo snel wegdrijft van de taal daar. Zolang men daar regelmatig familie blijft bezoeken en de media blijft volgen gaat het uiteendrijven misschien wel langzamer dan gedacht. Maar dat wil niet zeggen dat het niet gebeurt.
Hülya Şahin. Cross-linguistic influences: Dutch in contact with Papiamento and Turkish. Proefschrift, Radboud Universiteit Nijmegen, 2015. Het proefschrift kan gratis gedownload (of op papier besteld) worden bij LOT Publications.
Reacties (4)
Ik vind het sowieso altijd fascinerend hoe twee Turkse Nederlanders die met elkaar praten halverwege een zin naadloos van de ene taal kunnen switchen naar de andere.
Mooi, dank je wel. Doet denken aan Nederlands en Afrikaans, of nog meer aan het Spaans dat ik in Peru en Colombia ben tegengekomen en dat wegdrijft van het moeder-Spaans. Items waarvoor twee woorden (zumo en jugo in het Spaans voor vruchtensap) waarbij in Spanje en in Zuid Amerika een van beiden dominant wordt en de andere een (iets) andere betekenis krijgt.
Mooie voorbeelden @0 hoe het Nederturks in kleine stapjes verandert ten opzichte van het Turks. Die laatste taal is overigens een vrij jonge taal zoals we hem nu kennen, gezien de enorme hoeveelheden Franse woorden die er in het begin van de 20ste onder Ataturk terecht zijn gekomen.
Een aanrader voor degene die zich hierin interesseert, ik persoonlijk niet is het boek “Nieuwe tongen. De talen van migranten in Nederland en Vlaanderen.” van Gaston Dorren uit 1999. Acht talen, waaronder het (Neder-)Turks, worden behandeld.
Op de achterkant de ronkende slotzin: “Want het idee dat allochtonen een blijvend taalprobleem hebben, moet nu echt maar eens de wereld uit.”
Zoals de schrijver eindelijk al zelf tussen de regels door toegeeft: Het is vergezocht om dit als het begin van een nieuwe taal te beschouwen. Verder is het inderdaad zeer de vraag of het ooit veel verder zal gaan afwijken, aangezien dat dan al snel zal botsen met de ‘echte’ Turkse taal in de Turkse media. Tenslotte is het maar zeer de vraag of er over honderd jaar nog genoeg Neder-Turken rondlopen voor zelfs maar een eigen dialect. Het ligt meer voor de hand dat ze dan compleet zijn vernederlandst.