ANALYSE - Een boekbespreking van de memoires van Kofi Annan confronteert ons met de schandes van de VN: de massamoord in Srebrenica, de genocide in Rwanda; weinig minder beschamend was de rol van de VN in de oorlog in Irak. Oprechte hoofdrolspelers komen niet onbeschadigd uit die oorlogen.
Kofi Annan probeerde onlangs vrede te bereiken in Syrië, maar geloofde hij echt dat hij een kans op succes had? Of was zijn poging een verlate boetedoening voor het falen van de VN in Srebrenica en Rwanda? Dat zijn boeiende vragen. Hoge posities, morele autoriteit, het is allemaal niet veel waard als er geen geloofwaardige dreiging achter zit. Zonder dat houdt niemand de duivels op deze wereld tegen.
Natuurlijk, er zijn “rules of engagement.” Maar stel je voor dat je F-16 vlieger bent en je vliegt langs de Libische kust. Je ziet een dorpje aan zee, aan drie zijden omringd door tanks van het Libische leger, die vuren op het dorpje. Verweer van de dorpsbewoners komt er niet en militaire doelen zie je niet. Dat lijkt toch verdacht veel op een oorlogsmisdaad, maar je mag de wapens die je hebt niet gebruiken. Dat is een behoorlijk frustrerende ervaring.
Vredesmissies
Hoe erg is het om je met moordenaars en oorlogsmisdadigers in te laten om de vrede te bewaren? Dat is verschrikkelijk: Romeo Dallaire schijft er over in zijn boek “Shake hands with the devil”. Het is een toneelstuk van beschaafde heren die overleggen, terwijl de moordenaars de bloedspatten van hun slachtoffers op hun kleren hebben. Dallaire werd er gek van: zijn ziel bleef in Rwanda. Hij deed enkele pogingen zich het leven te benemen en werd uiteindelijk ontslagen uit het Canadese leger. Dat schiep uiteindelijk ruimte voor zijn boek.
Dallaire schreef een decennium voorafgaand aan zijn boek, op missie voor de VN, in een fax op 11 januari 1994 aan Kofi Annan dat hij informatie heeft dat ‘Hutu-extremisten de opdracht hadden alle Tutsi’s in Kigali te registreren.’ Zijn informant, Jean Pierre, vermoedt dat het is om hen te verdelgen. Jean Pierre vertelt hem ook dat hij trots is dat zijn mensen in twintig minuten wel duizend Tutsi’s kunnen vermoorden. Ook vermeldt hij een plan om Belgische militairen om te brengen, om de terugtocht van België uit Rwanda zeker te stellen. Dallaire rapporteerde ook dat aan Annan.
Internationale verwikkelingen
Annan had problemen met de Amerikanen. Drie maanden voor de fax was een Black Hawk neergeschoten en waren dode Amerikanen door de straten van Mogadishu gesleept. De Amerikanen hadden even helemaal geen zin in interventies in Afrika, met welke nobele humanitaire inzet dan ook. Kofi Annan zou de grote mogendheden hebben kunnen testen of tot actie hebben kunnen drijven door het doen uitlekken van de alarmerende genocide-fax. Maar hij koos er voor niets te doen en de fax verdween.
Het vervolg is geschiedenis. Het vliegtuig van de president van Rwanda stortte neer. Daags daarna begon een slachtpartij, die ongeveer honderd dagen duurde en 800.000 mensen het leven kostte. Ook tien Belgen werden vermoord, met het beoogde resultaat. Dallaire was commandant van UNAMiR, een kleine vredesmissie van de VN. Hij kon weinig meer doen dan toekijken en zijn politieke superieuren bestoken met rapportages en verzoeken om meer mensen en wapens. Maar dat hielp niet, blijkt uit het boek: ‘Kofi Annan offered words of encouragement and promised to support me, urging me to stay in touch with the parties and to try to negotiate a ceasefire.’ (p.271)
Goed bedoelde interventies
Nu zijn de memoires van Annan verschenen, “Interventions, a life in war and peace” (Penguin). Uit de bespreking van Michaël Ignatieff licht ik het volgende:
‘In an astonishing admission, Annan adds that Dallaire’s force was “a peacekeeping force, sent in a deliberately weak and vulnerable form to engender the trust of both sides.” Deliberately weak and vulnerable…. When moral prestige deludes itself into thinking it need not arm itself, it can make itself an accomplice of evil.’
Dat is een onrustig makende mooie zin. Met onberaden interventionisme zonder een overtuigende dreiging, dreig je handlanger van de duivel te worden. De herinnering aan Karremans komt op, die een borrel drinkt met Mladic en geschenken meeneemt voor zijn vrouw. Ignatieff vervolgt dan ook:
‘The same dismaying faith in the deterrent force of good intentions fatally shaped UN policy over the safe havens in Bosnia.’ Dat het Nederlanders waren die de moorden van Srebrenica lieten gebeuren, hoeft Ignatieff niet te vermelden. Het was immers de VN, die veroorzaakte dat Karremans weak and vulnerable was…
Geweten en ziel
Annan zag het goed toen de Amerikanen begonnen aan de oorlog in Irak. Maar de VN bedierven de eigen track record door het “Oil for food programme,” bedoeld om de bevolking van Irak van de honger te redden, maar verzand in corruptie en diefstal. De loopbaan van Annan bij de VN eindigt in frustratie.
Maar hij bleef actief zoeken naar een overeenkomst in Kenya, na de verkiezingen in 2008, en deed een gooi naar een staakt-het-vuren in Syrië. Het betekent meer, zegt Ignatieff, dan de behoefte van de geoefende onderhandelaar om bezig te blijven. Annan is een gewetensvolle man, die verlossing zoekt voor de zonden waar hij in betrokken is geweest. De grootste vloek is ongetwijfeld de moordpartij in Rwanda geweest. Die blijft hem achtervolgen.
Dallaire wist het al: je kunt handen schudden met de Duivel, maar het laat sporen na in je ziel.
Romeo Dallaire, “Shake hands with the devil”, New York, 2003
Michael Ignatieff, “The Confessions of Kofi Annan”, in New York Review of Books, no.19, 2012
Reacties (15)
“Dat lijkt toch verdacht veel op een oorlogsmisdaad, maar je mag de wapens die je hebt niet gebruiken.”
Dat komt omdat het niet aan de piloot is om te bepalen of het ook echt een oorlogsmisdaad is, voor het zelfde geld werden die tanks beschoten vanuit dat dorpje voordat die F16 langs vloog.
Rechters bepalen wat wel en wat niet een oorlogsmisdaad is en niet een F16 piloot, en da’s volgens mij maar goed ook.
Link naar recensie Ignatieff: http://www.nybooks.com/articles/archives/2012/dec/06/confessions-kofi-annan/
Dat het Nederlanders waren die de moorden van Srebrenica lieten gebeuren
Als je niet bij machte bent het te verhinderen, dan is het niet zo dat je het ‘laat gebeuren’.
@3: en als ik mij goed herinner waren het vooral bepaalde kleuren in het politiek spectrum die destijds vonden dat ze wel wat lichter bewapend uitgezonden konden worden.
Laat verlet dat een militair op zo’n moment toch vooral zijn morele plicht zal moeten vervullen. Maar daar heb je dan weer ballen, visie en opofferingsgezindheid voor nodig.
@4: hmmn, dacht dat ik m’n eigen stelling wel even zou kunnen onderbouwen met wat links; tot nu toe eigenlijk alleen maar informatie gevonen in het rapport mbt srebrenica dat wijst op onmogelijkheid van die zwaardere wapens binnenkrijgen en een legertop die een proof of concept wilde testen (luchtmobiele brigade). En alle partijen die liever zien dat de pantserwagens met 25mm kanonnen worden uitgerust. Toch staat me er iets van bij destijds.
Even doorspitten nog.
De VN heeft al veel langer een beroerde staat van dienst als het gaat om wel of niet ingrijpen. Zo liet de vredesmacht in de Sinaï zich in 1967 zonder morren door Nasser wegsturen, wat de opmaat was voor de oorlog die Israël ongewild aan de Gazastrook hielp. De Veiligheidsraad kwam pas met een resolutie toen de oorlog al was uitgevochten.
@5: ik geef het op. Ik kan alleen een ‘link / hint’ vinden naar een mondeling debat op 1 februari 1994 waarin ‘wellicht’ gesproken is over lichtere bewapening door groen links danwel de sp.
Ik kan het verslag hiervan echter met geen mogelijkheid terugvinden. Wel interessant; we hadden daar nooit op die manier moeten zitten. Vraag je je wel af waarom defensie in hemelsnaam op die manier een nieuw concept probeert te pluggen.
Lijkt op epd, fyra, betuwelijn, jsf etc etc
mijn hemel
@1: ik zal de eerste zijn om je gelijk te geven, maar dat is het punt niet. Het gaat om de beperking, die in peace-keeping wordt opgelegd. Ik beweer op grond van de verhalen dat die soms nogal ver gaat, niet meer en niet minder.
@3: wat is het verschil tussen niet kunnen verhinderen en laten gebeuren? Misschien klinkt laten gebeuren wat beschuldigender dan ik het bedoelde, maar ik kan het toch niet veel anders noemen. Ik heb hier vaker over Karremans geschreven, die ik niet durf te veroordelen. Maar het blijft een beschamend stukje geschiedenis.
@ 4: niet helemaal helder waarvoor je bewijs zocht. Ik zit met het moralisme dat door de media wordt aangewakkerd, zoals nu weer over Syrië. Is Assad verantwoordelijk voor oorlogsmisdaden jegens zijn eigen volk? Ik denk het wel. Maar betekent het dat het westen of de VN moeten interveniëren? En hoe dan wel?
Misschien zou een soort actie als in de strijd in Libië kunnen: als de luchtmacht van Assad wordt uitgeschakeld, verandert dat de verhoudingen. Maar mogelijk brengt hem de wanhoop dan tot inzet van chemische wapens. Dat nog los van het vervolg van deze rebellie. Aan Egypte zie je dat combinaties van opstandigen niet altijd een goed resultaat mee brengen.
Maar de bemiddelaars van de VN zullen falen tenzij ze met een geloofwaardige militaire dreiging komen. De TV-mannekes die pleiten voor interventie, moeten het zichzelf iets minder gemakkelijk maken.
@8: Dat komt omdat peace keeping missie’s veelal op ‘vrijwillige basis’ tot een land / gebied worden toe gelaten en aan die vrijwillige basis zitten heel vaak heel veel haken en ogen.
Interventie klinkt nobel, maar beperking van wapenhandel lijkt mij effectiever.
Ik heb lof voor ons parlement dat geen tanks aan Saoedi-arabië verkopen wilde. (S-A heeft geholpen de arabische lente in Bahrein neer te slaan).
(Triest is dan weer dat Duitsland wel tanks verkopen wilde.
Dom is dat Nederland hiervoor een tank aan Duitsland uitleende als demonstratie-model.)
Het bewapenen van een bondgenoot tegen een lokale vijand is natuurlijk het allerslechtst:
Saddam Hoessein is lange tijd beschouwd als een bondgenoot tegen Iran.
En Osama Bin Laden is door de CIA gesponsord, toen er nog communisten in Afghanistan regeerden.
@10: Wapenhandel beperking is naast dat het onhaalbaar is (er is namelijk altijd wel een verkopende partij te vinden) ook nog eens redelijk conflict verlengend aangezien een hoop wapens & munitie gewoon in het confict gebied geproduceerd worden zoals kanonnen en (hand) vuurwapens waardoor geen van de vechtende partijen echt kan ‘winnen’.
Mogen die duimpjes op en neer eens weg, ik vind dat zo kinderachtig.
#8 Tom vD wat is het verschil tussen niet kunnen verhinderen en laten gebeuren?
Dat verschil wordt duidelijker als je het wat groter maakt. Zonder het absurd te willen maken: jij en ik konden vanuit onze luie stoel voor de tv in Nederland ook niet verhinderen wat er gebeurde. Dat betekent niet dat we het lieten gebeuren. Of: er is een verschil tussen iemand binnen laten en niet kunnen verhinderen dat iemand binnenkomt.
@13: We lieten het gebeuren toen de politiek het advies van de Britse generaal Rose in de wind sloeg toen die melde dat Srebrenica alleen te verdedigbaar was door een tot de tanden toe bewapende brigade (plus minus 4000 man met tanks e.d.).
Dus als de we ergens op slaat dan slaat het op de toenmalige politieke top van de betrokken landen en instanties.
Veel militaire macht geven aan VN interventietroepen leidt weer tot heel andere problemen. Daarom is het goed dat vrijwel alle VN missies waarnemersmissies zijn, en geen vechtmissies, waarbij al heel snel de conclusie van partijdigheid getrokken zou worden, dat het gezag van de VN meer zou ondermijnen dan het feit, dat de VN missies vaak tandeloos zijn.