Het einde van het briefgeheim

Het briefgeheim gaat op de schop in de grondwet. Dat levert een groot probleem op, want veel ontzag heeft de wetgever niet voor de grondwet en van ICT heeft hij weinig kaas gegeten. De schrijver heeft dan ook weinig vertrouwen in een goede afloop. Deze bijdrage is ook verschenen als Webwereld column.

ANALYSE - Er komt een nieuw grondwettelijk artikel over het briefgeheim (artikel 13) om dit artikel klaar te maken voor de 21ste eeuw en de komende maanden mogen burgers hun visie op deze zaak geven.

Veel van de juridische discussies over deze voorgestelde grondwetswijziging zullen de komende maanden gebaseerd zijn op een aantal veronderstellingen;
1. Er een relatie is tussen wet en grondwet in Nederland
2. De Staat der Nederlanden houdt zich aan aan haar eigen wetten
3. De Nederlandse wet nog steeds relevant is voor dit vraagstuk

Al deze veronderstellingen zijn op z´n minst twijfelachtig.

Wetten worden in Nederland niet structureel aan de grondwet getoetst zoals dat bijvoorbeeld in Duitsland wel gebeurt. Daarnaast heeft het relevante artikel 13 allerlei uitzonderingen ingebouwd: de overheid mag het briefgeheim niet schenden tenzij er een wettelijke uitzondering is die zegt dat dat wel mag, een rechter er toestemming voor geeft of iemand van een veiligheidsdienst besluit dat het nodig is voor het garanderen van de nationale veiligheid.

Spannende vraag is dus hoe de nieuwe versie van deze uitzonderingen er uit ziet. Want in de huidige vorm werkt de grondwet dus alleen in het geval van een overheid die oprecht werkt aan het behartigen van de belangen van haar burgers. En in dat geval hebben we de grondwet niet zo hard nodig. Een beetje zoals een regenjas van vloeipapier zeg maar.  Of de website crisis.nl.

Maar wellicht krijgen we ooit in Nederland grondwettelijke toetsing van nieuwe wetten en een constitutioneel hof, zoals in Duitsland. naar zo´n hof kunnen burgers toe kunnen stappen als ze van mening zijn dat wetten ongrondwettelijk zijn. Op die wijze is in Duitsland het bewaren van mobiele telefoondata (de z.g. dataretentie) afgeschaft.

Minachting

Wetten hebben echter alleen een beschermend effect voor de burger als de overheid zich ook houdt aan die wetten. En ook Nederlandse ambtenaren tonen met hoge regelmaat hun minachting voor geest en letter van de wet. Iedereen die de Nederlandse overheid wel eens van binnen heeft gezien weet dit. De afgelopen jaren hebben we regelmatig de voorbeelden voorbij zien komen rond aanbestedingsreglementen, de kieswet, de Wet Openbaarheid van Bestuur en de wettelijke vrijheden van journalisten om ons over dit alles te vertellen. En dat is alleen nog maar een relatief klein gebied als ICT… Ook internationaal doet onze overheid hard mee om van mensenrechten een concept te maken dat alleen bestaat als je ten westen van Istanboel woont en geen actief lid bent van Wikileaks.

Al het bovenstaande is, in ieder geval in theorie, te repareren via de nominaal democratische instituties die we in Nederland (en Brussel) hebben. Als we het belangrijk genoeg vinden.

Private bedrijven

Het echte probleem is veronderstelling #3: dat het überhaupt veel uitmaakt wat een paar mensen in Den Haag hier over roepen. De bulk van het elektronische berichten verkeer van Nederlanders verloopt via de systemen van private bedrijven in de VS; Google/Gmail, Hotmail/MSN, Facebook, Twitter, LinkedIn, Apple, Amazon, Marktplaats/Ebay, enz… En al die bedrijven, zelfs als hun systemen in Nederland staan, vallen onder de Patriot Act (2001) en zijn verplicht mee te werken aan ´The War on Terror´. In de praktijk betekent dit niet alleen onbeperkte toegang tot de data voor ruim twee dozijn inlichtingen diensten maar ook de optie om bedrijven in kwestie te verbieden hun klant hierover in te lichtten. Om als Amerikaans bedrijf (of bedrijf met een vestiging in de VS) tegen de Patriot Act en dat soort post-2001 wetten in te gaan moet je sterk in je schoenen staan.

De afgelopen 20 jaar is ´computeronderwijs´ nimmer uitgestegen boven mensen trainen in het gebruik van applicaties (en dan voornamelijk tekstverwerken op 1 product). Gevolg is nu een bevolking die niet alleen geen enkel begrip hebben van de systemen die ze gebruiken maar ook niet geleerd is een relatie te leggen tussen techniek en maatschappelijke onderwerpen.

De nieuwe Cyber Security Raad (CSR – weer een Three-letter Agency er bij!) wil graag serieus genomen worden door het nieuwe kabinet. Wellicht is dit een mooie eerste case waar deze groep haar tanden in kan zetten. Geeft ook meteen een goed gevoel als de CSR vanaf het begin de nadruk legt op het beschermen van de rechten van burgers.

Parlement en kabinet kunnen zich het best eens gaan beraden over de implicatie van het feit dat hun corebusiness, het maken van wetten, door hun eigen gebrek aan beleid op het gebied van ICT en ICT-onderwijs voor het online domein grotendeels irrelevant is geworden.

Reacties (12)

#1 Anoniem

Het briefgeheim gaat op de schop in de grondwet. Dat levert een groot probleem op
Waarom is dit een groot probleem als die grondwet en specifiek dat artikel volgens jou juist op dit moment al helemaal niets voorsteld?

  • Volgende discussie
#2 Arjen Kamphuis

Er is een onderscheid tussen mijn artikel (zie het orginele webwereld artikel of mijn blog) en het stukje cursief erboven ;-) (niet van mijn hand).
Mijn punt is vooral dat een groot deel van de discussie de komende maanden zal gaan over irrelevante zaken op basis van niet-correcte aannames.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Jos van Dijk

Ad 1 : het wetsvoorstel van Halsema dat toetsing aan de grondwet mogelijk moet maken hangt nog: http://nl.wikipedia.org/wiki/Wetsvoorstel-Halsema
Ad 2: heb je voorbeelden van het schenden van het briefgeheim door de overheid?
Ad 3: dit is inderdaad een serieus punt; zelfs met Europese wetgeving is de privacy nog niet verzekerd

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Arjen Kamphuis

@3 Ha Jos, Was een leuk idee van Halsema maar heeft het voorlopig niet gehaald. Ik hoor er ook niet veel interesse voor. Helaas.
Ik wordt niet officieel geïnformeerd over het aftap/interceptie gedrag van de KLPD/AIVD maar gezien het aantal telefoon- en internettaps in Nederland maak ik me geen enkele illusie.
Aangezien de VS geen land van wetten meer is maakt geen enkele wetgeving van welk ander land nog uit zolang men gebruik maakt van in de VS gevestigde dienstverleners.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Steeph
  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 rj

Eerlijk gezegd sta ik met mijn ogen te klapperen. Ik dacht dat alle wetten uit de aard der zaak verenigbaar moeten zijn met de grondwet. Waarvoor is die grondwet er anders? Blijkt nu dat dat helemaal niet hoeft, tenzij de grondwetswijziging wordt aangenomen. Of snap ik iets niet? Is het gewoon prijsschieten met wetten, ongeacht wat de grondwet ervan zegt? Dat is wel een dompertje, moet ik zeggen. Het is om heel somber van te worden.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 rj

Helaas, het is zo: de wetgever (lees: de coalitie achter de regeringstafel) mag in Nederland wetten implementeren die in strijd zijn met de grondwet. Thorbecke wilde in 1848 de grondwettelijke toetsing er graag in, maar werd tegengewerkt door andere partijen. Omdat Nederland zo’n rustig constitutioneel landje was (lees ik in de onderbouwde reacties op het meest recente stuk in de link van Steeph #5), kon dat lang goed gaan. Maar nu het populisme op zo’n golf zit, zou een grondwettelijke toetsing geen kwaad kunnen, op z’n zegtst gezacht. Uitgerekend de VVD ligt hier nu dwars. Het is een partij (lees ik daar alweer) waar Thorbecke nu geen lid van zou willen zijn. Het wetsvoorstel Halsema wordt op een griezelig opportunistische manier getraineerd. Ik ben heeeeeel somber over dit land.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Tuurlijk

Zo’n toetsing aan de grondwet zou doorvoering van de Europese politieke unie/federale staat lastiger maken. Voor je het weet heb je van die situaties als bij het Duitse constitutionele hof over het ESM.
Niet dat ik Nederlandse rechters tegen zoveel politieke druk in zie besluiten maar het kan op z’n minst vertragend werken.
En een tweederde meerderheid voor het wijzigen van de grondwet betekent meestal niet-coalitiepartijen tevreden moeten stellen op andere punten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Anoniem

@7 Nou dat klopt niet helemaal, de wetgever mag helemaal geen wetten aannemen die in strijd zijn met de grondwet, alleen als ze dat toch doen, dan kan de rechter daar niets tegen doen.

Overigens kan de rechter wél toetsen aan internationale mensenrechtenverdragen en als zelfs dat niet werkt kun je nog naar het EHRM in Straatsburg. Zo slecht is het dus niet gesteld met de bescherming van onze grondrechten.

@8 Op welke punten schendt het ESM dan de grondwet?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Rysz

Ook een soort Constitutioneel Hof zal niet veel effect hebben, aangezien de meeste artikelen in de Grondwet de toevoeging hebben: “behoudens bij de wet gestelde beperkingen en uitzonderingen”. Of variaties daarop.

Onze Grondwet is een framework voor de inrichting van het Koninkrijk, maar helaas geen document voor “Rechten en Plichten van Overheid en Burgers”. Zelfs Hoofdstuk 1 (“Grondrechten”) bevat bij vrijwel elk Artikel uitzonderingen waarop de Wet die grondrechten kan inperken.

Wat dat betreft mis ik wel een Bill of Rights zoals in de VS. Lees bv. het First Amendment: Congress shall make no law respecting an establishment of religion, or prohibiting the free exercise thereof; or abridging the freedom of speech, or of the press; or the right of the people peaceably to assemble, and to petition the Government for a redress of grievances.

Dat is toch een compleet andere insteek dan ons vergelijkend Hfdst. 1, Artikel 6, lid 1: Ieder heeft het recht zijn godsdienst of levensovertuiging, individueel of in gemeenschap met anderen, vrij te belijden, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Bismarck

@9: Zo slecht is het dus niet gesteld met de bescherming van onze grondrechten.

Maar dat hebben we te danken aan het EVRM, niet aan de grondwet! Overigens zijn “grondrechten” (bedoel je misschien mensenrechten?) en grondwettelijke rechten nog niet precies hetzelfde.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 weerbarst

< redacted by aivd >

  • Vorige discussie