COLUMN - In de Volkskrant van afgelopen 27 januari pleit hoogleraar internationale politiek en geschiedenis Olaf van Boetzelaer ervoor om in de katholieke eredienst “de gregoriaanse gezangen weer eens een plaats” te geven, “zodat hun unieke sacrale werking weer gevoeld kan worden”. In combinatie met gedegen geloofsonderricht op katholieke scholen door competente docenten en de herinvoering van de Tridentijnse mis (ook in het Nederlands) zou dit het tij voor de katholieke kerk kunnen keren. Dat tij lijkt die kerk niet gunstig gezind: in 1961 ging nog 84% van de katholieken ter kerke, nu is dat nog maar 6%.
Van Boetzelaers analyse over de oorzaken van de teruggang die hij zo betreurt daargelaten, denk ik dat de die herinvoering van het Gregoriaans een onzalig idee is. Ik zing zelf Gregoriaans, twee keer per week, dus ik weet waar ik over spreek. Ik herken me in van Boetzelaers karakterisering van het Gregoriaans als een rijke en kostbare traditie. Vrijwel de gehele westerse klassieke muzikale traditie is begonnen met en gebaseerd op het Gregoriaans.
Maar het Gregoriaans is ook – en vooral – een traditie voor hard-core katholieken. Die hard-corekatholieken hebben de tijd en de kennis om zich in een dode taal als het Latijn te verdiepen. Ze zijn muzikaal genoeg ingewijd om toonsoorten die al sinds de Middeleeuwen niet meer gebruikelijk zijn te verteren. Ze worden niet horendol van melodieën die van ieder metrum verstoken zijn. En ze zijn geschoold genoeg om zich iets te kunnen voorstellen bij muzikale ‘tekstuitbeelding’.
Het kost een paar jaar tijd voordat je zo’n hard-core katholiek bent. Ik had de mazzel Latijn te leren op het VWO en op te groeien in een muzikale familie. Mijn vader, die organist was, leerde me Gregoriaans zingen. Ik kreeg – met andere woorden – een shortcut op een zilveren schaaltje aangeboden, van professionals. Dat geluk is niet iedere gelovige gegeven en het is ook onmogelijk om het aan elke katholiek aan te bieden. Nog even afgezien van de vraag of elke kerkganger zit te wachten op het aanleren van een acquired taste. Je gaat immers niet naar de kerk om ‘goede smaak’ aan te leren, je gaat erheen om gesticht te worden. Zo ga je ook niet naar de kerk om een andere taal te leren, geloof is al moeilijk genoeg.
Van Boetzelaer geeft als reden voor de brede herinvoering van het Gregoriaans de “unieke sacrale werking” die weer gevoeld zou moeten worden. Dat getuigt niet van een brede visie op wat gelovigen zoal beweegt. Ik weet niet of Van Boetzelaer ooit naar koranrecitaties heeft geluisterd. Ik heb niet-moslims, die geen woord Arabisch verstonden, er tot tranen toe door geroerd zien worden; exact de reactie die gelovige moslims verwachten bij koranrecitatie. Mijn vader was een gelovig katholiek, maar kon bij tijd en wijlen jaloers zijn op de liturgische traditie van de Orthodoxe kerken, die vaak nog veel rijker is dan de katholieke. Laat in dit verband het layenen van de thora bij joden ook niet onvermeld blijven en evenmin de bijzonder rijke traditie van gebeden en gezangen die het jodendom kent. De sacrale werking van het Gregoriaans is alles behalve “uniek” en er leiden vele wegen naar Rome.
Waarmee ik op de waarde van het Gregoriaans allerminst iets wil afdingen: de Katholieke kerk heeft met het Gregoriaans cultureel goud in handen, dat het verdient behouden te blijven. Maar een kerk is geen culturele instelling en iets zegt me dat met de nieuwe paus katholieken er de komende jaren steeds beter van doordrongen zullen worden dat het in hun geloofsgemeenschap niet gaat om de muzikale of andere kwaliteiten van gezangen, niet om Tridentijnse of andere misformulieren en wellicht zelfs niet om de zuiverheid van de leer, maar dat het gaat om het Evangelie, om maar eens een willekeurige zijstraat te noemen.
Reacties (7)
Ik ben van mening dat de gamelan eenzelfde werking heeft als het gregoriaans, de koranrecitatie of boeddhistische mantra’s. Gaat de gamelan nu ook gebruikt worden in de katholieke kerk? Of gaan de Indonesiërs zich bekeren en hun bijbel recitaties aanpassen aan de koran met gamelanbegeleiding? Kom ik nu ook in het nieuws?
Dit soort ‘preken voor eigen parochie dwaasheden’ als die van deze professor (Zonnebloem zei u?) zijn best lief hoor maar dat ze het nieuws halen – of Sargasso om maar iets te noemen – begint een punt van irritatie te bereiken.
Katholieken zijn alleen nieuwswaardig als het nieuws van of over de paus is vanwege de politieke invloed. Ander nieuws uit de katholieke wereld is slechts symptoom-nieuws cq propaganda. Weglaten dus.
@1: Er was een bekende journalistieke discussie over “staat of straat”: is nieuws datgene wat de wereld werkelijk verandert of is het wat mensen de moeite waard vinden? Gaat het, met andere woorden, alleen over de grote politiek en de economie, of is er ook ruimte voor nieuws over sport, celebrities, folklore, cultuur, lifestyle?
Je zou willen dat de eerste categorie had gewonnen, maar zo is het niet gegaan. En dus wordt er in kranten, op tv en op nieuwssites ook aandacht besteed aan cultuur, zoals het gregoriaans.
Daar kun je aanstoot van nemen en daar mag je aanstoot van nemen. Ik stoor me aan NRC Lux en het sportnieuws. Maar je verandert er niks aan – en misschien is dat maar beter ook, want religie en sport mogen dan folklore zijn, ze kunnen verdraaid grote invloed hebben op de grote politiek en zelfs de economie.
Voor het overige ben ik van mening dat prof Olaf van Boetzelaer (a) het katholicisme geen dienst heeft bewezen met zijn poging een obstakel tussen gelovige en Godservaring te plaatsen en (b) dat het nog veel erger is dat hij zijn academische titel heeft gevoerd. Het zou de Volkskrant sieren als ze wetenschappers tegen zichzelf in bescherming nam door ze alleen hun titel te laten gebruiken als ze werkelijk over hun vakgebied schrijven.
Als niet-gelovige zou het gemakkelijk zijn te zeggen dat het onzin is dat deze muziek zou bijdragen aan een zeker sacraal besef.
Echter: Iedere keer dat ik “Tabula Rasa” hoor, van Arvo Pärt, en dan i.h.b. de uitvoering door Keith Jarrett, is dat precies het effect; Sommige muziek lijkt een direct lijntje met het transcedentale te bewerkstelligen.
Nu weet ik wel dat Pärt slechts geïnspireerd is door de gregoriaanse gezangen, maar ik kan me daardoor best voorstellen dat dat voor katholieken het effect heeft als beschreven door Van Boetzelaer.
@2: Ik bepleit zeker niet een monocultuur van groot nieuws en een negatie van sport, kunsten en cultuur in het algemeen. Celebrities kunnen we nog over discussiëren al kunnen ze van mij de meesten echt wel afvoeren : op Justin Bieder zit ik al helemaal niet te wachten, dan liever gregoriaans.
Wat mij stoort overigens aan bovenstaand logje is niet dat het over gregoriaans gaat, bij tijd en wijle woon ik daar ook een concert van bij en als dat in de juiste omgeving – een oude abdijkerk doet het goed – wordt uitgevoerd vind ik het prima. Een reconstructie van middeleeuwse Japanse drums gaat er ook nog wel in bij mij.
Mijn probleem is dat er hier aandacht gegeven wordt aan een propagandistisch idee van een katholieke professor die – inderdaad – zijn naam en faam gebruikt om de katholieke kerk een veer in de reet te steken. De RK kerk heeft in zijn hele geschiedenis kunst gebruikt als propaganda materiaal – de sixtijnse kapel doet het elke pausverkiezing erg goed – voor haar eigen doel. Een doel dat ik wens te bestrijden.
Deze professor verdient geen aandacht, het onderwerp – terugkeer van het gregoriaans in de liturgie van de RK kerk – net zo min.
De katholieke kerk is een levend politiek instituut en dient als zodanig beschouwd en geanalyseerd te worden. Je gaat de VS of China ook niet beoordelen op de architectonische wonderen van hun overheidsgebouwen (een fout die bv met de oude Romeinen of Grieken nog wel eens wordt gemaakt). Culturele of historische merites worden aangewend voor de contemporaine doelen van het staande instituut. Culturele merites dienen de propaganda, historische merites zijn dubieus.
NB van Boetzelaer zit blijkbaar in Manilla. Een soort zendeling dus. Misschien is hij uitgekotst door Nederlandse vakgenoten en konden ze hem alleen daar nog gebruiken. Laat hij daar maar blijven. Katholieken kunnen we missen als kiespijn (gereformeerden trouwens ook maar dat terzijde). Hij claimt in de VK : Ik zou twee zaken met klem willen aanbevelen. In de eerste plaats: zorg op katholieke scholen voor authentiek geloofsonderricht door competente godsdienstleraren. Dat gaat de kant op van de Poolse situatie uit het eerder genoemde en gelinkte logje. De bisschoppen zien NL dan ook als missiegebied. U bent gewaarschuwd. Stuur hem maar naar Dokkum.
Over unieke sacrale werking gesproken:
http://www.youtube.com/watch?v=ZXJWO2FQ16c
Gaat u er rustig voor zitten, want het duurt een uur.
@5: mooie vondst!
@5: Bedankt voor de tip!