Geen bal op tv | Robbert Dijkgraaf over Albert Einstein

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022 copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

COLUMN - Robbert Dijkgraaf gaf college over Albert Einstein. In de reguliere uitzending vloog hij met de snelheid van het licht door de materie. Op het.web nam hij wat meer rust. En dat was wel zo prettig.

Professor Robbert Dijkgraaf gaf college in De Wereld Draait Door. Over Albert Einstein. Een fijne gelegenheid om weer eens te proberen al die belangrijke theorieën te begrijpen. Ik heb het al vaker geprobeerd, en ik snap het altijd wel, maar het lukt me nooit helemaal om m’n vinger erachter te krijgen.

Wie weet zou daar nu eens verandering in komen. Robbert Dijkgraaf begint, zoals iedereen die mij de theorieën van Einstein probeert uit te leggen, over de elegante eenvoud van de theorieën. Waarna Dijkgraaf ze uitlegt aan de hand van de bekende voorbeelden. Zoals het voorbeeld van de man in de rijdende trein die zijn zaklamp verticaal op en neer laat bewegen. Wie daar vanaf het stilstaande perron naar kijkt, ziet niet een op en neer gaande zaklamp, die ziet het licht in een golfbeweging voorbijtrekken. Voor de persoon op het perron legt het licht dus een langere weg af dan voor de persoon in de trein, terwijl de lichtsnelheid dezelfde blijft. Conclusie: voor de man op het perron gaat de tijd langzamer dan voor de man in de trein. Tenminste, als ik het goed begrepen heb. Zeker weten doe ik dat niet, want ik mis de verbeeldingskracht om het te doorvoelen, als u begrijpt wat ik bedoel.

Het college was een soort speeddate met Einstein. Het ene gedachte-experiment was nog niet voorbij of daar vloog de volgende alweer door mijn bescheiden huiskamertje. Hoe relatief tijd ook is, een klein uur bleek veel te kort om Einstein in te proppen. Na de uitzending ging Dijkgraaf op dwdd.nl in op vragen uit het publiek. De allerlaatste vraag die hij kreeg, was wat er zou gebeuren wanneer je zou reizen met de snelheid van het licht. Dan zou het lijken alsof de aarde stilstaat en alles tegelijkertijd gebeurde, was de conclusie van Einstein. Tijd zou dan niet bestaan.

Ik moest denken aan een artikel van Douwe Draaisma in Letter en Geest, naar aanleiding van het verschijnen van zijn boek De Dromenwever. In het artikel beschreef hij het soort droom waaruit je wakker schrikt, waarbij de oorzaak van jouw plotse ontwaken is verweven met jouw droom. Het vreemde is dat die droom een zeer lang verhalende aanloop heeft, met de oorzaak van jouw ontwaken als apotheose. Stel je vecht mee in de Spaanse burgeroorlog, je wordt na een hevige strijd gevangen genomen, voor de krijgsraad geleid en door een vuurpeloton geëxecuteerd. Op het moment dat de soldaten hun schot lossen, klinkt er een knal. De kogel boort zich in je kop. Je schrikt wakker. Buiten hoor je een auto met een knallende uitlaat. Het lijkt toevallig, maar dat is het niet. Dat hele verhaal, zo was de conclusie, speelt zich af in de splitseconde dat die uitlaat knalt en jij wakker schrikt. Alles gebeurt tegelijkertijd. Je droomt met de snelheid van het licht.

“Je moet alles zo eenvoudig maken als maar mogelijk is, maar niet nog eenvoudiger”, zei Einstein volgens Dijkgraaf. Er schuilde een Johan Cruijff in ‘m. Dijkgraaf heeft het allemaal ongetwijfeld zo eenvoudig mogelijk uitgelegd. En nog eenvoudiger had voor mij niet gehoeven, maar ik had de materie liever verspreid gezien over een aantal colleges. Of ik had mijn tv op een karretje moeten zetten en die met een gigantische snelheid door m’n huis laten rijden, terwijl ik stil op de bank zou blijven zitten.

Reacties (18)

#1 qwerty

Einstein in de “Wereld draait door”?
De wereld is doorgedraaid!

  • Volgende discussie
#2 Gladiool

Als je met de snelheid van het licht reist, besta je uit fotonen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 L.Brusselman

Ik heb het net zitten bekijken en moet zeggen hij maakt het ,voor mij althans, goed duidelijk
Er zullen wel reaguurders zijn die het allemaal wat simpeltjes vinden,maar voor een onderontwikkelde als ik werkt zijn uitleg iig.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Joost

Zoals het voorbeeld van de man in de rijdende trein die zijn zaklamp verticaal op en neer laat bewegen. Wie daar vanaf het stilstaande perron naar kijkt, ziet niet een op en neer gaande zaklamp, die ziet het licht in een golfbeweging voorbijtrekken. Voor de persoon op het perron legt het licht dus een langere weg af dan voor de persoon in de trein, terwijl de lichtsnelheid dezelfde blijft.

Does not compute.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 L.Brusselman

@4: ?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 mark3000

Conclusie: voor de man op het perron gaat de tijd langzamer dan voor de man in de trein.

Uh, ik zou zeggen andersom. Beter zou zijn om te zeggen dat het vanuit het referentiekader van de man op het perron lijkt alsof de tijd in de trein langzamer loopt.

edit: misschien interpreteer ik de zin fout: voor de man op het perron gaat de tijd -in de trein- langzamer dan voor de man in de trein. :)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 JeroenT

of zou de man op het perron een hogere lichtsnelheid waarnemen dan de man in de trein?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Henk van S tot S

Het is natuurlijk doodzonde/schandalig dat het programma niet een uurtje meer gegund is.
Maar toch:
Iemand ooit een wiskundeleraar gehad die het beter uitlegde ??

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 spam

@7 nog maar eventjes naar uitzending gemist gaan.
de lichtsnelheid is de enige constante…de rest komt daaruit voort.
(of dat waar is….tja)
Maar dit zijn idd veel betere programma’s dan “3 op reis” ,”pownieuws” & “katja vs ruben”, die ook van belastingcenten worden gemaakt

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Jona Lendering

@8: Ja, er zijn wiskundeleraren die beter uitleggen. Ik denk zelfs dat het de meeste zijn.

Er is een probleem met de wijze waarop Dijkgraaf dingen uitlegt: hij selecteert en zoekt simpele voorbeelden. Dat is leuk op TV, maar je bereikt er een hoogopgeleid publiek niet mee. Dat is tegenwoordig bijna 40% van de schoolverlaters. Vorig jaar gaf de KNAW/JA een rapport uit waarin stond hoe het beter kon (“Tussen onderzoek en samenleving”). De methode-Dijkgraaf wordt daarin ontraden, er wordt geadviseerd in te gaan op het wetenschappelijk proces. Dus niet “dit zijn de feiten en daarmee moet u het doen”, maar uitleg van de weg van waarneming naar theorie naar conclusie. Dijkgraaf doet te veel het eerste en te weinig het tweede.

Dijkgraaf laat de hogeropgeleiden in de steek. Extra pijnlijk is dat in zijn Machiavelli-lezing, waarin hij uitlegt waarom wetenschap zinvol is. Hij geeft uitsluitend positieve voorbeelden (de confirmation bias) en wisselt tweemaal van definitie: lees het stuk met de geesteswetenschappen in je achterhoofd en je ziet dat Dijkgraaf een claim maakt voor wetenschap in het algemeen die alleen voor technologie-gerelateerde disciplines waar is.

Dijkgraaf schiet in de eigen voet, en iedereen die de havo heeft afgemaakt kan dat zien. Maar het team van de KNAW dat de president ondersteunt, ziet het niet. Datzelfde team gaf hem catastrofaal advies bij de affaire-Stapel. Zo neem je de kritiek op de wetenschap dus niet weg, wat wel de bedoeling was van de Machiavelli-lezing.

Waar het om gaat is dat academici moeten leren denken dat hun publiek niet dommer is dan zij. De mensen zijn vaak hoogopgeleid en mag je niet afschepen met slechte informatie. Elke wiskundeleraar weet dat beter.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Henk van S tot S

@10:
Indien die wiskunde leraren zo goed zijn, snap ik niet dat de gemiddelde middelbare scholier geen …. van de materie snapt ;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Bullie

Hoger opgeleiden zijn twéé woorden. Wiskundeleraren is één woord. Als je reist met de snelheid van het licht en tegelijk naar DWDD kijkt, valt je bijna niets op.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Amateur Commenter

@9: Ik kan niet beamen dat ik het nou geweldig vind om maar elke keer weer naar een links kliekje te moeten kijken die jonge mensen moet vervelen met gewauwel over de jaren 60 & 70.

Terwijl ik net aan het bijkomen ben over het zeer slecht uitgesproken woord ‘cover’ (godver Matthijs, lees eens een woordenboek) wordt er alweer zwijmelend gesproken over het beloofde land voor de muziek, Amerika, dat eigenlijk al 20 jaar geleden breed is ingehaald door Europa.

Vervolgens komen mij de familie verjaardag trauma’s weer te boven door dat oerdomme gelul van Jan, hoewel hij er niet altijd is. Gelukkig hebben we dan Mart Smeets nog zodat we zeker weten dat er een bejaarde aanwezig is die over die goede oude tijd kan praten. Je weet wel, toen iedereen nog wist hoe het moest.
Mochten mensen thuis een beetje is insukkelen tijdens zo’n aflevering dan mag gelukkig de excuusallochtoon Prem weer even herrieschoppen door een zeer uitgesproken mening te hebben over iets waar hij absoluut geen weet van heeft. Wat dat betreft heeft hij zijn gelijke gevonden in de vorige twee.

Gelukkig hebben ze nog een interessant iemand kunnen uitnodigen maar die hebben we zo gecastreerd in spreektijd dat een bezoekje aan wikipedia je meer informatie had opgeleverd. Daarna mag een bandje spelen en als afsluiter mag Nico Dijkshoorn een lullig stukje afvuren zodat Matthijs er een geforceerd gniffeltje uit kan gooien.
Gelukkig heb ik het internet om mijn eigen waardeloze mening aan de wereld te kunnen verkondigen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 L.Brusselman

@10: Lendering je bent een snoevende snob.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 L.Brusselman

@12: En zo iemand,die dit soort taalfouten maakt,denkt dat hij als spreekbuis moet dienen voor de die arme veronachtzaamde hoger opgeleiden.
Ik zou als niet opgeleide een andere pleiter opteren.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 hansje ter horst

@3: Mij ook, en het is voor het eerst in mijn toch redelijk lange leven, begonnen als BETA-gymnasiast, dat ik het een beetje(met de nadruk op beetje) snap….
Knap van die man, maar hij heeft dan ook iets wat anderen enthousiasmeert, een gouden eigenschap.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 hansje ter horst

@13: Wie verplicht je naar DWDD te kijken?
Wanneer je dat zo’n opgave vindt lijkt me de oplossing nogal voor de hand liggend:
Kijk niet.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 hansje ter horst

@10: Academici weten – overigens terecht, en ZEKER academici van het formaat van Dijkgraaf – dat het publiek voor het allergrootste deel WEL dommer is.
Vandaar de verwoede poging te functioneren op hurkhoogte, waarna de modale kijker er overigens nog steeds geen reet van snapt.;-))

  • Vorige discussie