GC?s Zondag Matinee: Enron, the smartest guys

Wat is er heerlijker dan op zondag de tijd te nemen voor een onthaast stukje televisie? In GC’s Zondag Matinee elke week speciaal voor uw kijkgenot een fascinerende documentaire, een spraakmakend TV-programma of een bijzonder (leuk) cabaretfragment. We kiezen hierbij zoveel mogelijk voor materiaal dat online bekeken kan worden en maken hierbij soms een uitzondering.

Hoe hebzuchtig kan een mens eigenlijk zijn? De documentaire ‘Enron: the smartest guys in the room‘ geeft op deze vraag een (verbazingwekkend) antwoord: enorm hebzuchtig. ‘Enron: the smartest guys in the room’ is een documentaire van filmmaker Alex Gibney en gebaseerd op het gelijknamige boek dat de geschiedenis van Enron ontrafelt. Een geschiedenis van ?pride, arrogance, intolerance and greed?, zo blijkt uit de documentaire.

De centrale vraag in de documentaire is hoe het nu eigenlijk zo ver heeft kunnen komen. Zo ver dat twintigduizend mensen hun baan verloren, miljarden dollars aan aandelen binnen no time niets meer waard bleken te zijn en dat de gepensioneerde Enron-medewerkers hun pensioengelden in rook zagen opgaan?

Verantwoordelijkheid Enron-bestuur
Een deel van het antwoord kan gevonden worden in de bedrijfscultuur. Enron was zo opgebouwd dat de mensen met de nieuwe, innovatieve ideeën de titel ?de smartest guy in the room? verkregen. Jeffrey Skilling was een van deze veelbelovende ‘guys’ en wist met zijn innovatieve ideeën ?the dark side of the American dream? imposant bloot te leggen.

De documentairemaker laat op overtuigende wijze zien dat de cultuur bij Enron er vooral op gericht was om ?zo snel mogelijk, zo veel mogelijk geld te verdienen?. Door gebruik te maken van de mankementen in de aandelenmarkt bijvoorbeeld. Enron richtte een eigen ?stockbrokercompany? op die zich specifiek bezig hield met zogeheten ‘opties’ op de prijzen van energie. Geloof het of niet, maar door te voorspellen of energieprijzen gingen stijgen of dalen konden er bakken met geld verdiend worden. Met dit in het achterhoofd was het niet meer dan logisch dat ?Enron Oil? er jarenlang in slaagde woekerwinsten te maken, simpelweg door te ?gokken? op de hoogte van de energieprijzen. Wanneer het bedrijf in opspraak komt vanwege deze praktijken, is topman Lay niet onder de indruk en weigert de medewerkers van Enron Oil een berisping te geven. Integendeel, hij laat zelfs in een telegram weten; ?keep making us millions?.

Zo maakt de documentaire je deelgenoot van de transformatie van een energiebedrijf tot een bedrijf dat ?trade in gas and power?. Gecombineerd met een omvangrijke mediacampagne werd het bedrijf ‘door de markt’ gezien als een nieuw, innovatief bedrijf. Een bedrijf dat er jaar na jaar in slaagde nieuwe koerswinsten te behalen. ?A solid investment?.

Wanneer er extra groei behaald dient te worden introduceert Jeffrey Skilling een nieuw concept: ?mark to market-accounting?. Creatief boekhouden eigenlijk. Met deze boekhoudtruc mag een bedrijf ?potential future profit? in zijn boeken zetten. Een vaag begrip, waardoor het voor Enron mogelijk werd schulden als ‘potential profit’ om te draaien. Zoals de ?winst? op een in aanbouw zijnde energiecentrale in India. Deze centrale is nooit in werking gesteld, Enron had namelijk één detail over het hoofd gezien: de prijs van de geleverde stroom kon de gemiddelde Indiër nooit betalen. Toch verdwenen de toekomstige opbrengsten van de centrale als winst in de boeken. Door deze ‘potential future profits’ werd Enron het zes na grootste Amerikaanse bedrijf. Op papier dan, want de groeicijfers gaven een droomwereld weer.

Verantwoordelijkheid werknemers
Om een zo volledig mogelijk beeld van de schuldvraag te krijgen, legt de documentaire ook een deel van de schuldvraag bij de werknemers neer. Eind jaren negentig zijn het de medewerkers die (mede) verantwoordelijk zijn voor de energiecrisis in Californië.

Californië had zojuist de energiemarkt geliberaliseerd, onder andere na een sterke lobby van Enron-baas Kenneth Lay. Vaste prijzen bestonden niet meer en het marktdenken zou de prijs van energie gaan bepalen. Aan schaarste van energie kon ineens verdiend worden. Het gevolg hiervan horen we in audiogesprekken van enkele ‘(beurs)handelaren in energie’. Zij proberen werknemers van elektriciteitscentrales in Californië over te halen om hun installaties tijdelijk stil te leggen vanwege ‘onderhoudswerkzaamheden’. Dit lukt en de energieprijzen stijgen exponentieel.

Hoofdschuldige
Maar wie is nu eigenlijk de hoofdschuldige van dit drama en hoe heeft het zo ver eigenlijk kunnen komen? De documentaire legt de schuldvraag niet alleen bij de hoogste managers van Enron. Ook al staat het buiten kijf dat ze geweten moeten hebben van de dubieuze praktijken van het bedrijf. Het sterke en tegelijkertijd het beangstigende van de documentaire is dat de schuldvraag veel breder ligt.

De bedenkelijke rol van de zakenbanken. Merril Lynch bijvoorbeeld ontslaat een analist die zich kritisch uitliet over Enron (wat het vertrouwen in het bedrijf ondermijnt). Enron ?beloonde? Merril Lynch vervolgens met twee gloednieuwe analisten waarmee een totale waarde van vijftig miljoen gemoeid was.

De bedenkelijke rol van accountantsbureau Arthur Andersen. Als controleur van de boeken van Enron moeten zij geweten hebben wat er gaande was en op welke manier Enron zijn kapitaal bij elkaar roofde. Dat er vlak voordat Enron omviel ‘spontaan’ een ton aan papier in de papierversnipperaar verdween, zegt genoeg.

De bedenkelijke rol van de goedgelovige beleggers en journalisten die, zo blijkt uit de documentaire, de gegevens van Enron controleerde “by giving Jeff a call”. Hadden ze daadwerkelijk zoveel vertrouwen in de woorden van Jeff Skilling of sloten ook zij hun ogen met als compensatie (korte termijn) winst?

Of was het de bedenkelijke rol van beurswaakhond ‘SEC‘ die Enron toestemming gaf voor de vernieuwde manier van ‘mark to market’ boekhouding?

De grootste kracht van deze documentaire is dat de feiten voor zich spreken. De onthullende audiogesprekken van de energiehandelaren, de originele beelden van de presentaties van de Enron top aan personeel en analisten. Het toneelspel van de smartest guys die zoveel vertrouwen wisten te creëren in de waarde van Enron. Een conference call waarin gevraagd wordt waarom Enron als enige financiële instituut geen ‘balance sheet of cash flow statement’ heeft. Het antwoord van Jeff Skilling: “Well uhh… …. Thank you very much. We appreciate it… asshole.” Je ziet de scheurtjes in het concern en het vertrek van topman Skilling vlak na deze conference call vanwege ‘persoonlijke redenen’.

Aan het woord komen o.a. klokkenluider Sherron Watkins en de door Merril Lynch ontslagen analist John Olson. Ook horen we boekschrijfster Beth McLean die in het weekblad Fortune als eerste de lang onbeantwoorde en eveneens simpele vraag stelde: “How exactly does Enron make its money?”

Topman Kenneth Lay vindt zichzelf in ieder geval onschuldig:

“I did not do anything, in all the time I was working at the Enron company, that was not in the interest of the shareholders of the company.”

Wie er schuldig was? Kijk en oordeel zelf aan de hand van deze sterk in elkaar stekende documentaire.

Lezersservice: Een spaanstalige versie is hier online te bekijken. Anderstaligen kunnen hier een preview zien en moeten wat creatiever zijn..