COLUMN - We schrijven 1990. Als kersvers directeur van onderzoeksbureau CE Delft moest ik op een energiecongres mijn maidenspeech houden. Ik vertelde onder meer dat uit ons onderzoek bleek dat in het gasnet tot mogelijk 10% waterstof zou kunnen worden bijgemengd. Die zou uit hernieuwbare bronnen kunnen worden geproduceerd. Dergelijke oplossingen zouden de overgang naar een duurzame economie verder helpen. Overgang – het woord transitie bestond nog niet. Ik voegde daar in mijn jeugdige onschuld aan toe dat het me denkbaar leek dat Gasunie ergens tussen 2000 en 2010 zijn naam zou veranderen in Waterstofunie.
Gekanteld
Dat had ik beter niet kunnen zeggen. Tegenwoordig moet je iemand van ten minste bestialiteit betichten om in opspraak te komen, destijds was het woord Waterstofunie al genoeg. Na afloop van mijn speech stapte een hoge functionaris van Gasunie op me af en beet me toe: “Mijnheer Van Soest, u hebt de company beledigd!”. Hij draaide zich om en beende weg, mij verbluft achterlatend. Ik had geen idee wat ik had misdaan. Dat ben ik pas later gaan snappen.
Ik moest recent aan dat voorval terugdenken, nu de maatschappelijke discussie over gas compleet is gekanteld, onder invloed van vooral de schaliegasdiscussie (lees het schitterende boek van Remco de Boer erover), de aardbevingen in Groningen, en de aanzwellende klimaatdiscussie. Het is duidelijk: de toekomst kan niet meer dezelfde zijn als het roemrijke verleden.
Zo gaat dat: het is heel lastig een uiteindelijk onvermijdelijke verandering in een vroeg stadium te zien aankomen. We waren in 1990 natuurlijk veel te vroeg met onze studies naar nieuwe economische modellen, klimaatverandering, waterstofbijmenging, verregaande energievraagreductie. Gas was immers dé schone energiebron, comfortabel, betrouwbaar, de kurk waarop de welvaart dreef, inheems – wat wilden we nog meer? En dan nadenken over een Waterstofunie? Logisch dat dit idee als belediging van een trotse bedrijfstak werd ervaren.
Nul-impact
Maar de nieuwe realiteiten zijn onmiskenbaar, en de sector is begonnen zichzelf opnieuw uit te vinden: de gaswereld zal zich tot een stuwende kracht van de energietransitie moeten ontwikkelen, en laten zien dat het menens is. Dat betekent ontwikkelen van en investeren in nieuwe businessmodellen die de overgang naar een emissieloze economie versnellen. Of liever breder nog: een nul-impact energiehuishouding.
De klimaatverandering staat behoorlijk op de agenda, maar nog lang niet alle consequenties van een tweegradendoelstelling en bijbehorend koolstofbudget worden doorzien en geaccepteerd. Daarnaast zijn er meer factoren die het wel en wee van de planeet en daarmee ook van mensen en economieën bepalen, zoals het onvoorstelbare verlies aan biodiversiteit en ecosysteemdiensten, de op hol geslagen stikstofcyclus en ook de zwavel- en roetproblematiek zoals Bernice Notenboom in haar film Seablind laat zien.
Niet de minste pionierende bedrijven plaveiden de weg voor de nul-impact-economie: kantoorinrichter Ahrend verkoopt geen stoelen meer, maar levert uren comfortabel zitten. Philips levert geen lampen, maar goed verlichte werkplekken. VolkerWessels bouwt niet zomaar huizen meer, maar woonomgevingen die gelukkig maken. En dat alles tegen de laagst mogelijke impact, dat spreekt voor zich. De verschuiving is die van producten naar services, naar functies.
Die beweging zal de gassector ook moeten maken: het gaat niet om kubieke meters maar om energiefuncties, zoals hoge- en lagetemperatuurwarmte, transport en mobiliteit, verlichting en apparaten. In die functies zal binnen het nog resterende koolstofbudget moeten worden voorzien.
Bierviltje
Maar de bal ligt niet alleen bij de sector, ook voor de samenleving is er werk aan de winkel. Dat blijkt als we de percepties over energie naast de feiten leggen. Er is nog wel een kloof te overbruggen: de energievoorziening verschuift van compacte energiedragers die ondergronds konden worden gewonnen naar ruimte-intensief, zichtbaar, bovengronds. Gaat de samenleving dat accepteren?
Er zijn vrijwel geen scenario’s die de tweegradendoelstelling kunnen halen zonder flink aandeel CO2-afvang en opslag, CCS, ook voor gastoepassingen. Maar haast niemand lijkt daar aan te willen. We denken dat de energievoorziening nu al voor een derde op duurzame bronnen draait.
Zelfs positief nieuws lijkt niet te worden gepikt. Volgens een bierviltje-berekening lijkt de nog resterende Nederlandse gasvoorraad te passen binnen een carbon budget dat ons land nog zou mogen benutten gelet op de tweegradendoelstelling (als koolstofintensievere energiedragers worden weggedrukt). Maar wie dat naar voren brengt wordt zo ongeveer met pek en veren afgevoerd, samen met degene die onderstreept dat Waddengas nog steeds zonder natuurschade kan worden gewonnen.
Vloeibaar
Dus niet alleen de gassector moet veranderen en zijn nieuwe rol in transitie beter definiëren en vormgeven, de samenleving zal zich ook helderder moeten uitspreken over de randvoorwaarden waaronder de energievoorziening zich kan ontwikkelen. Als daar eindeloze discussies over blijven bestaan, alle spelers geconfronteerd blijven worden met een hoge mate van onzekerheid, als modegolven over welke opties en technologieën nu weer het meest gewenst of juist taboe zijn het beeld blijven domineren, dan komt er van een duurzame energievoorziening helemaal niets terecht.
Als de gassector nu de nieuwe rol voluit oppakt, en ook het debat over sturing en randvoorwaarden in durft te gaan, dan wil ik wel toegeven dat ik het met mijn suggestie voor een Waterstofunie in 1990 verkeerd zag. Dat had een Energietransitie-Unie moeten zijn. Toen was het te vroeg, nu is de tijd meer dan rijp. Weliswaar wordt niet alles vloeibaar onder druk, maar uitgerekend gas dus wel. En die druk zal nog wel even blijven.
Verscheen eerder op Energiepodium. Jan Paul van Soest is partner bij De Gemeynt, samenwerkingsverband van adviseurs, denkers en entrepreneurs.
Reacties (8)
@: “.. geen scenario’s die de tweegradendoelstelling kunnen halen zonder flink aandeel CO2-afvang en opslag …”
– aantrekkelijk voor de rijkste landen met genoeg geld om niet te hoeven veranderen en CO2 uitstoot zo kunnen afkopen.
Voor India, China … is dit nauwelijks mogelijk.
Een (duurzame) waterstofunie is een beter plan.
@1
De oplossing is simpel: wie fossiele brandstof blijft gebruiken ruimt zelf de CO2 op, wie schone technologie gebruikt hoeft dat niet te doen.
@2: met een voldoend hoge CO2 heffing kan die simpele oplossing ook nog werken, zonder subsidie!
@2: Hans Custers
Oplossing is helemaal niet simpel; Zogenaamde schone technologie staat op de schouders van fossiele energie infrastructuren en verdient zo open doekjes bij het (belazerde) grote publiek, dat te stom is om wisselvallige en aanbodgestuurde stroom van baseload te onderscheiden. Verder doe je net of het een keuze is: fossiele of schone technologie. Fossiel is geen keuze maar een imperatief. Immers, als we morgen zouden besluiten om alle fossiele hulpbronnen af te schakelen en uitsluitend over zouden gaan op jouw “schone technologie” zouden er een week later al miljoenen doden zijn. Ik denk dan aan voedseldistributie, riool- en waterzuiveringssystemen en ruimteverwarming.
@4
So what?
Dus een energietransitie kan niet omdat het grote publiek niet alle finesses doorziet die alleen relevant zijn voor de energiesector? Verder neem ik je mening over het grote publiek voor kennisgeving aan.
Er heeft dan ook niemand beweerd dat dat morgen zou moeten gebeuren.
Dit ben ik momenteel aan het verkennen voor een afstudeeronderzoek. Dus nu we het er toch over hebben, zou men hier willen betalen voor de warmteopbrengst ipv het gasverbruik? Een cv ketel als dienst.
Een bedrijf kan immers veel beter gas in warm water omzetten, maar wordt daar nu niet voor betaald.
Volgens mij hoeft de gaswereld helemaal niets. En als de gaswereld 100.000 Euro in de zakken van van Soest wenst te stoppen om zinloos te zeveren onder het mom van een gasdialoog wie ben ik om daar wat van te vinden….
Op zich ook best logisch dat Jan Paul van Soest betaald wordt door de fossiele industrie (gas & olie industrie). Shell e.d. snakken naar herstel. CO2 beprijzing zal uitkomst bieden. De meest vuile brandstof zal er dan als eerste uitvliegen, de kolen. Gasprijs zal daardoor flink kunnen stijgen en investeringen kunnen dan weer gedaan worden. JAn Paul van Soest heeft namelijk drie oplossingen: 1. CO2 beprijzing. 2. CO2 beprijzing. 3 CO2 beprijzing. Precies wat Shell e.d. willen invoeren. En voordat we bij die 100 Euro per ton zijn aanbeland zijn we al weer een eeuw verder….