Energiekennis als bokshandschoen

ACHTERGROND - We kunnen veel leren van Duitse stakeholdersdialoog: daar speelt wetenschappelijke kennis een hele andere rol in het energiedebat dan in Nederland.

Inspiratie haal ik tegenwoordig bij onze oosterburen, ik schreef dat al eerder. Winkelen in Duitsland is niet alleen interessant als het om hernieuwbare energie gaat, ook op het gebied van fossiel kunnen we nog van Duitsland leren. We kunnen leren hoe het niet moet, en leren hoe het wel moet.

Hoe het niet moet: fossiele energie, in het bijzonder bruinkool, bevorderen. Bij de huidige randvoorwaarden en beleidsmaatregelen ontwikkelt de energiehuishouding in Duitsland (maar ook elders) zich schizofreen: duurzame energie groeit hard, maar (bruin)kolencentrales blijven vooralsnog behoorlijk overeind.

De winning van bruinkool wordt in Duitsland sinds jaar en dag met allerlei directe en indirecte en verborgen regelingen bevorderd. De duurzame-energiewetgeving heeft tot een nieuwe, perverse prikkel geleid: de elektriciteit die gebruikt wordt bij de bruinkoolwinning is vrijgesteld van de heffing waarmee hernieuwbare energie wordt gefinancierd. Alsof de exploitanten van een bruinkoolmijn anders bij Venlo de grens over zouden gaan om daar verder te graven.

Leerzaam: zo moet het niet. Maar kom als land maar eens los van zo’n benadering, die van oudsher gesteund wordt door onder meer de vakbonden en de SPD.

We hebben in Nederland ook zo onze geschiedenis en eigenaardigheden waar we maar moeilijk los van komen. Dat leert onder meer de vergelijking tussen het debat over schaliegas in ons land, in vergelijking met de Duitse schaliegasdialoog die zich daar de afgelopen twee jaar heeft afgespeeld.

Dat was een goed gemodereerd traject met als kern: het organiseren van een doortimmerde en breed geaccepteerde wetenschappelijke kennisbasis die aansluit bij de zorgen van de relevante stakeholders. Kwaliteit boven prijs, was het motto. Hierop kan ieder zijn mening (wel of niet schaliegas, en indien wel: onder welke voorwaarden?) baseren, zonder dat de kennis zelf telkens in de meningenstrijd ter discussie staat. De stakeholders bepaalden de issues die nader werden onderzocht en die later plenair en in werksessies werden besproken.

Initiatiefnemer en financier was opmerkelijk genoeg ExxonMobil Duitsland, die zich aan alle door de moderatoren opgelegde spelregels van openheid en transparantie hield, en zijn toezeggingen die tijdens het proces werden gedaan gestand deed, zoals de opschoning van de portfolio aan inzetbare frack-vloeistoffen.

Vanwege maatschappelijk-culturele verschillen is het proces niet exact in ons land te kopiëren, maar er is wel van te leren.

Is Duitsland is het vertrouwen in kennis en wetenschap merkbaar groter dan bij ons. Maar, zo realiseerde ik me, terugblikkend op de schaliegasdialoog na de slotsessie met moderator en tevens goede vriend Christoph Ewen: dat is zowel oorzaak als gevolg van onze andere visie op de inzet van kennis voor besluitvorming.

In Duitsland wordt de benodigde kennis geproduceerd door de Wetenschap met hoofdletter W, om te Weten hoe het zit. In Nederland wordt de kennis geproduceerd door ingenieursbureaus, niks mis mee, maar niet primair kennis om te weten maar kennis om te doen. Op die kennisproductie wordt bovendien, Angelsaksisch en niet Rijnlands, via tenders ingetekend. In zo’n procedure bepaalt de opdrachtgever, niet de samenleving c.q. de stakeholders, de vraagstelling.

Twijfels over de motieven van de opdrachtgever vertalen zich automatisch door als twijfels aan de kennis die zo in opdracht wordt gemaakt. Kennis wordt zo gezien als onderbouwing voor een opdrachtgever (in dit geval: het ministerie van Economische Zaken) die een agenda heeft, in plaats van als onweersproken informatiebasis waarop stakeholders met uiteenlopende meningen zich kunnen baseren. Kennis krijgt hier dan de geur van machtsmiddel in de maatschappelijke arena, een middel om een plan of een belang door te duwen. In die arena zien andere belangen zich genoodzaakt hun zienswijze kracht bij te zetten door andere bureaus op de vrije kennismarkt ‘in te huren’ voor een contra-expertise.

Kennis is bij ons een wapen in de strijd om belangen en wereldbeelden, een bokshandschoen waarmee de dreun wordt uitgedeeld; die kennis wordt dan ook al snel gewantrouwd. In Duitsland is kennis een gemeenschappelijke basis, geen bokshandschoen maar het touw dat afbakent binnen welke kaders de bokspartij plaatsvindt. Die kennis wordt geaccepteerd.

Een open vraag is of dat uiteindelijk uitmaakt voor de besluitvorming. Wat schaliegas betreft kan het in elk van beide landen nog ja of nee worden. Als het ja wordt, hebben door het dialoogproces de Duitse besluitvormers en betrokkenen een betere basis hebben om de juiste randvoorwaarden op te leggen. En veel betrokkenen hebben het gevoel hebben gehad dat hun stem en belangen in elk geval zijn gehoord. Als het nee wordt, geldt in elk geval dat veel partijen in elk geval beter hebben geleerd zich in elkaars zienswijzen en belangen te verdiepen.

Materieel voor de kwestie schaliegas maakt dat misschien niet zo uit, maar goede manieren om met verschillende opvattingen in een samenleving om te gaan zijn op zichzelf al wat waard.

Dit stuk verscheen eerder op Energiepodium.

Reacties (18)

#1 Herman Vruggink

In Duitsland is het boren naar schaliegas toegestaan voor wetenschappelijk onderzoek. Deze proefboringen betekenen niet automatisch dat commerciële schaliegaswinning op den duur mogelijk is. Dat lijkt mij ook voor Nederland de meest passende stap. Het is dan niet iets om zo overdreven spastisch over te doen zoals we nu bij de Nederlandsche Groene Kerk zien.

Verder lees ik in de tekst: “Vanwege maatschappelijk-culturele verschillen is het proces niet exact in ons land te kopiëren” Als dat zo is vraagt dit om een toelichting. Wellicht beter om dit te schrappen. En er mag gerust voor de leesbaarheid nog wel meer geschrapt worden….

  • Volgende discussie
#2 Hans Verbeek

Ik wil hier toch weer een lans breken voor de mensen, die onafhankelijk van de overheid zelf werken aan het verlagen van hun energieverbruik en hun CO2-uitstoot.
Veel kleine bedrijven zijn met een windmolen en een warmtekracht-installatie vrijwel onafhankelijk van het nationale elektriciteitsnet. Vaak leveren ze zelfs elektriciteit terug aan het net.
Door warmte-opslag in de bodem, isolatie, een houtkachel (biobrandstof) en een warme trui kun je je gasverbruik minimaliseren en daarna is de stap naar een aardgas- en schaliegasloze toekomst niet zo groot.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 roland

@0: “duurzame energie groeit hard, maar (bruin)kolencentrales blijven vooralsnog behoorlijk overeind”
– Wij leunen bij voorkeur op onze eigen fossiele bron, aardgas. Na hun kolentijdperk is dat in Duitsland bruinkool, want de duurzame energie is nodig om de atoomenergie te vervangen.
Ook Duitsland is net als wij niet genegen grootverbruikers een hogere energieprijs te rekenen. Dat bevordert energiebesparing niet, al presteert Duitsland bij de bebouwing beter.

@0: “Kennis wordt zo gezien als onderbouwing voor een opdrachtgever, in plaats van als onweersproken informatiebasis”
– Hoe durven ze deze kennis – ook de schrijver is zo’n adviseur! – in twijfel te trekken. Wat is er vreemd aan je afhankelijkheid van grote opdrachtgevers, waardoor resultaten gekleurd worden?
Gewoon terug naar meer onafhankelijk onderzoek!

Eens met @1: “En er mag gerust voor de leesbaarheid nog wel meer geschrapt worden….”

@2: “veel kleine bedrijven zijn met een windmolen ..”
Juist die kleine windmolens zijn energetisch onrendabel, wel leuk voor de beeldvorming, zo ploeteren we voort
@2: “vrijwel onafhankelijk van het elektriciteitsnet. Vaak leveren ze zelfs elektriciteit terug aan het net” = Hoezo onafhankelijk?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 thalmann

Kennis is bij ons een wapen in de strijd om belangen en wereldbeelden, een bokshandschoen waarmee de dreun wordt uitgedeeld; die kennis wordt dan ook al snel gewantrouwd. In Duitsland is kennis een gemeenschappelijke basis, geen bokshandschoen maar het touw dat afbakent binnen welke kaders de bokspartij plaatsvindt. Die kennis wordt geaccepteerd.

De kennis dat de energie wende is mislukt en dat windenergie geen rendabele energie bron is, wordt niet geaccepteerd. Het begrip kennis is hier ideologie die tot kennis verheven is, een vorm van framing. Dat is inderdaad een touw dat de politieke discussie in Duitsland afbakent, de tijdsgeest wordt tot de feit verklaard en andere inzichten zijn daarom leugens. Niet omdat ze feitelijk niet kloppen, maar omdat ze niet behoren te kloppen. Zo kon het gebeuren dat ze in DDR de val van de vuur niet aan zagen komen, dat de politiek toch door gaat met onrendabele windmolens in plaats van andere energie bronnen te onderzoeken, of dat Sarazzin verguist wordt om zijn feitelijk correcte uitspraken.

Kennis is de leidraad die tot strop gedegradeerd wordt wanneer hij niet tot de juiste conclusies leid.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 roland

@4: “dat windenergie geen rendabele energie bron is”
Bekende poging om de windmolen afkeer met schijnfeiten te verhullen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 thalmann

@5
Wat maakt de windmolen dan een rendabele energiebron? In Duitsland werkt het in ieder geval niet, en moeten de windmolens met forse subsidie draaiende worden gehouden.

Er moeten nieuwe gascentrales worden bijgebouwd om bij wind luwte bij te springen, en als het wel voldoende waait is ersprake van overcapaciteit die het elektriciteitsnet bedreigt.

http://www.nrc.nl/handelsblad/van/2014/februari/08/leer-van-het-mislukte-duitse-energieplan-1343199

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 roland

@6: Windmolens vergen per kWh 2 / 3 keer minder subsidie dan zonnepanelen.De windmolens opbrengst is meer over het jaar verdeeld dan die van zon-pv. (weinig in de winter!).

Met een teveel aan zon- en windstroom kan deze worden opgeslagen in de vorm van waterstofgas en gemengd in het bestaande gasnetwerk. Waterkracht wordt nu al als opslag benut!
Gascentrales om pieken op te vangen is niet nieuw, ook nu wisselt de stroomvraag sterk. Ook waterkracht kan bij piekverbruik worden ingezet, nu al heel gebruikelijk!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 thalmann

@7
Zonnepanelen verdienen zichzelf terug, windmolens doen dat niet. De subsidie voor windmolens moet tijdens de complete levensduur van de windmolen in stand worden gehouden. Er is geen punt waar de subsidie zichzelf terug verdient.

Het kostenplaatje van opslag in waterstofgas ken ik niet. Als het windenergie rendabel zou maken, dan ga ik er van uit dat het flink gebruikt zou worden. Dat gebeurt niet.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 roland

@8: Zonnepanelen worden zwaar gesubsidieerd en verdienen zich alleen maar terug met deze forse subsidie.
Als de panelen zichzelf terugverdienen, waarom blijft iedereen dan aan het net gekoppeld?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Herman Vruggink

@8: Zonnepanelen zit nu zo ongeveer op 19 cent kwh. Ongeveer evenduur als wind op zee. Peperduur dus. De subsidievorm van zonnepanelen is het niet betalen(salderen) van energiebelasting. Wind op land zit dacht ik nu zo ongeveer op 8 cent kwh. Nog niet zo goedkoop als kolenstroom, maar het is nog maar de vraag of stroom van een nieuwbouw kerncentrale daar onder kan komen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Hans Verbeek

@3:

Juist die kleine windmolens zijn energetisch onrendabel,

Dar beeld heb ik nou helemaal niet.
Vroeger had elk dorp zijn eigen molen en dat was helemaal niet onrendabel. Half Nederland werd drooggemalen door windmolens met Archimedes-schroeven. Niemand klaagde daarover.

Je bedoelt waarschijnlijk dat het omzetten van de bewegingsenergie van de wieken in elektrische energie onrendabel is en gepaard gaat met energieverlies. En dat ook het transport van die elektrische energie gepaard gaat met energieverlies, zeker bij een laag voltage.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 roland

@11: Kleine windmolens kennen een negatieve energetische terugverdientijd, zie http://www.olino.org
De wieken van oude windmolens zijn aanzienlijk groter, die molens waren niet voor energieproduktie (turf), maar voor beweging zoals zagen, graanmalen, droogmalen e.d.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Hans Verbeek

@12: graanmalen, zagen en droogmalen gaat tegenwoordig met elektriciteit, die opgewekt wordt met o.a. windmolens.
Vroeger deden windmolens hetzelfde alleen dan zonder die elektrische omweg.
In de papieren Volkskrant staat vandaag een stuk van Jeroen Trommelen over de voordelen van kleine lokale windmolenparken.
(http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3634093/2014/04/12/Dorpsmolens-zijn-de-toekomst-van-windenergie.dhtml)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 roland

@13: “Vroeger deden windmolens hetzelfde zonder elektrische omweg”
Omweg? Een elektromotor is erg efficient. Wat deden ze met de windopbrengst als er niet gezaagd of gemaald werd?
Grote windmolens ook in kleine windparken worden nu veel beter benut.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Hans Verbeek

@14:Dit topic gaat over energiekennis, maar niet iedereen begrijpt dat bij elke energie-omzetting energie verloren gaat in de vorm van warmte. Als je de rotatie van een as omzet in elektriciteit is het rendement per definitie lager dan 100%.

Ook bij het transport van elektriciteit door kabels gaat er energie verloren. Hoe verder de windmolen verwijderd is van de plaats waar de elektriciteit wordt gebruikt, hoe groter het energieverlies.
http://en.wikipedia.org/wiki/Electric_power_transmission#Losses

Bij de omzetting van elektriciteit naar bewegingsenergie gaat opnieuw energie verloren. Elektromotoren worden warm en die warmte is volstrekt nutteloos.

En dan heb ik het nog niet eens over de enorme hoeveelheden energie die het winnen van grondstoffen, nodig voor de fabricage van windmolens, hoogspanningskabels en elektromotoren, kost.
Het wereldwijde energieverbruik is niet voor niets zo hoog opgelopen.

http://www.financialsense.com/sites/default/files/users/u673/images/2012/0313/world-energy-consumption-by-source.png%5D

Wat deden ze met de windopbrengst als er niet gezaagd of gemaald werd?

Niets, helemaal niets.
Het is niet het doel van de mensheid om zoveel mogelijk nuttige dingen te doen en alle windenergie zo efficiënt mogelijk te gebruiken.

Grote bedrijven streven er wel naar om zo veel mogelijk rendement te halen. Maar we hoeven de aarde niet op te offeren aan grote bedrijven.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 roland

@15: “Het is niet het doel van de mensheid om alle windenergie zo efficiënt mogelijk te gebruiken.”

Je zou het aantal windmolens beperkt kunnen houden door windmolens zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Zeker omzetting in elektriciteit + elektriciteit transport + omzetting naar bewegingsenergie al deze stappen zorgen voor verlies, ook eventuele opslag voor later gebruik. Hoe efficiënter die stappen hoe lager het verbruik kan worden, tenminste als die verbetering niet voor meerverbruik wordt benut, zoals vaker.

Overheidsbeleid zou juist minder verbruik kunnen bevorderen mede door efficiëntie. Dat gebeurt nauwelijks, daar weinig groeperingen hierop aandringen. Te druk als ze zijn met MEER, meer zonnepanelen, meer windmolens, meer e-auto’s …

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 Hans Verbeek

@16:

Overheidsbeleid zou juist minder verbruik kunnen bevorderen mede door efficiëntie. Dat gebeurt nauwelijks, daar weinig groeperingen hierop aandringen. Te druk als ze zijn met MEER, meer zonnepanelen, meer windmolens, meer e-auto’s …

Dat ben ik roerend met je eens Roland.
Gelukkig hoeft niemand bij de overheid aan te dringen op vermindering van het energieverbruik. Het energie verbruik zal vanzelf weer gaan dalen. De wetten der thermodynamica zijn onverbiddelijk.

In Europa daalde het energieverbruik tussen 2006 en 2012 met 8%.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 AltJohan

@Hans Verbeek: De wetten van de politiek, sociaal en economisch dat zijn de remmende factoren. Niet de wetten van de thermodynamica.

De zon levert constant vele tientallen PetaWatts af aan het aardoppervlak. We hoeven daarvan maar een klein gedeelte te benutten.

Kijk ook eens hoe een klein gedeelte van de aarde we nodig hebben om onszelf van energie te verzien.

http://en.wikipedia.org/wiki/Desertec
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Fullneed.jpg

Overigens ben ik wel een groot voorstander van zuinig aan doen. Er zijn nog enorm veel besparingen mogelijk zonder dat het nadelig is voor het welzijn.

  • Vorige discussie