Een nieuwe grondwet als antwoord op de crisis

Op 1 augustus j.l. kreeg het IJslandse parlement (Althingi) het c0ncept voor een nieuwe grondwet. Dit concept is tot stand gekomen na een brede en open consultatie van de IJslandse bevolking. De commissie die het eindresultaat heeft aangeboden maakte gebruik van alle moderne media zoals Facebook en Twitter. Ze deed haar werk in alle openheid. Iedereen kon alle vergaderingen via de website volgen en er is ook in ruime mate gebruik gemaakt van de mogelijkheid om zelf voorstellen of tegenvoorstellen in te dienen. In media wordt dan ook wel gesproken van de eerste grondwet die via ‘crowdsourcing’ tot stand is gekomen.  IJsland loopt wat betreft de inzet van nieuwe media toch al voorop.  Een nieuwe mediawet die in behandeling is bij het parlement bevat vergaande garanties voor openbaarheid van bestuur, persvrijheid en uitingsvrijheid. Het land is niet voor niets door Wikileaks als uitvalsbasis gekozen. Het behoeft ook geen verbazing dat in de concept-grondwet netneutraliteit expliciet is opgenomen. IJsland was tot 1944 een kolonie van Denemarken. Bij de onafhankelijkheid is de bestaande Deense grondwet grotendeels overgenomen. De wens om een nieuwe, eigen IJslandse grondwet te schrijven bestond al heel lang.  In het parlement kon men het er echter niet over eens worden. De financiële crisis waarin IJsland enkele jaren geleden terecht kwam bracht een massale beweging op gang die meer democratie en meer rechten voor het volk verlangde. Die druk vanuit de bevolking heeft nu geleid tot de nieuwe grondwet die na behandeling in het parlement voor een definitieve goedkeuring zal worden voorgelegd aan de bevolking in een referendum.

Het referendum is trouwens ook een belangrijk onderdeel van de grondwet. Als IJsland wil toetreden tot de EU zal dat niet mogelijk zijn zonder een ja-woord van de bevolking via een nationaal referendum. Opvallend is ook de versterking van de rol van het parlement inzake de financiën van het land. Het voorstel bevat verder veel progressieve artikelen over de bescherming van de natuur en de bescherming van het kind. Het eerste artikel gaat net als in de Nederlandse grondwet over gelijkheid, maar koppelt dit principe meteen aan pluriformiteit:

„We, who inhabit Iceland, want to create a fair society, where everyone is equal. Our different origins enriches all of us as a whole and together we have the responsibility for the legacy of the generations, land and history, nature, language and culture.“

In de geschiedenis was IJsland eerder een koploper inzake democratie. Niet lang nadat de eerste bewoners (Vikingen) zich in het jaar 874 op IJsland hadden gevestigd hielden zij al jaarlijks zittingen van een soort wetgevende vergadering die Althing werd genoemd. Deze vonden plaats in de open lucht in Thingvellir, een vallei met aan een kant hoge rotsen, waar nu nog regelmatig nationale feesten worden gevierd.

IJsland is een klein land (320.000 inwoners). Daar gaan de dingen misschien wat makkelijker dan in grotere, meer complexe samenlevingen. Dat neemt niet weg dat we van dit kleine land kunnen leren. IJslands mediawet is al eerder een voorbeeld voor de Europese Unie genoemd. De EU zou er naar moeten streven dit land bij de club te krijgen.