dossier

Cameratoezicht

Gedurende een aantal jaren onderzocht Sargasso hoe het zit met cameratoezicht in Nederland. Dat leidde onder andere tot een inventarisatie van alle camera’s in de openbare ruimte. Ook heeft datajournalist Dimitri Tokmetzis zich verdiept in verschillende soorten cameratoezicht en actualiteit rond wetgeving in de gaten gehouden. Op de website reportacam.nl is de inventarisatie van publieke camera’s te vinden.


Foto: Jay Phagan (cc)

Privacy is dood | laten we het over levenskansen hebben

Het huidige privacydebat is te beperkt. Het gaat er niet alleen om of we ‘iets te verbergen’ hebben. Het verzamelen, verwerken en gebruiken van onze persoonsgegevens is van grote invloed op onze levenskansen. Zeker in een bange samenleving als de onze.

Ben je een ‘bonafide’ reiziger? Dat klinkt misschien raar, maar die vraag kan wel eens heel relevant worden. De Nederlandse overheid werkt aan slim grensmanagement. Op Schiphol zullen de komende jaren steeds meer poortjes verschijnen zonder beambten. Eerst wordt u geïdentificeerd op basis van uw biometrische gegevens, zoals vingerafdrukken en/of een gelaats- of irisscan.

Als duidelijk is dat je daadwerkelijk bent wie je bent, vindt een tweede controle plaats in een database. Er worden geen vragen gesteld, maar louter gekeken naar je risicoprofiel. Heb je een laag risicoprofiel, dan ben je een ‘bonafide’ reiziger en wenst een blikken stem je een prettige reis. Heb je een hoog risicoprofiel dan wordt je doorgestuurd naar de lange rij voor een handmatige controle.

Die profielen zijn gebaseerd op je persoonsgegevens, die tegenwoordig ruim voorradig zijn door bestandskoppelingen en digitale boekingsinformatie. Je hebt misschien contant betaald voor je ticket. Misschien heb je onlangs Pakistan bezocht. Of je staat op één van de omvangrijke zwarte lijsten van een van de Nederlandse en Europese opsporings- en veiligheidsdiensten. Dat kunnen allemaal risicofactoren zijn.

Foto: Jay Phagan (cc)

Cameratoezicht in 2011 verder uitgebreid

Net als in voorgaande jaren is het aantal Nederlandse gemeenten dat cameratoezicht inzet in 2011 gegroeid. Er kwamen 36 gemeenten bij waar camera’s zijn ingezet. In vier gemeenten zijn lopende projecten beëindigd en in vijf gemeenten is – na discussie – toch besloten geen camera’s in te zetten. Dit blijkt uit eigen onderzoek van Sander Flight, van Slim Bekeken, een website met nieuws over cameratoezicht en camerabewaking.

In 2011 namen 36 Nederlandse gemeenten het besluit cameratoezicht op straat in te gaan zetten. Dat gebeurt op allerlei plekken, maar uitgaansgebieden, openbaar vervoer locaties en bedrijventerreinen zijn het meest in trek. Daarnaast valt op dat diverse gemeenten tijdelijke camera’s ophangen tijdens Koninginnedag, een kermis of met Oud & Nieuw. Vijf gemeenten besloten na discussie geen camera’s op te hangen en vier gemeenten stopten met lopende cameraprojecten. De reden om niet voor camera’s te kiezen zijn vaak gebaseerd op de relatief hoge kosten, maar ook principiële bezwaren spelen een rol.

Nieuwe camera’s

De redenen om camera’s op te hangen zijn zeer divers. Relatief vaak gaat het om geweld en overlast in uitgaansgebieden. Dat was bijvoorbeeld de reden te kiezen voor camera’s in Hoorn, Katwijk, Medemblik, Noordwijk, Tiel, Urk, Zaltbommel en Zandvoort. In Venlo ging het naast uitgaansgeweld ook om drugsoverlast op de Maasboulevard.

Foto: Jay Phagan (cc)

Dure veiligheidsgevoelens

Het stadsdeel Amsterdam-West hing in oktober 2010 drie camera’s op. 130.000 euro verder en een jaar later maakt het stadsdeel de balans op. Het vergroten van het gevoel van veiligheid mag blijkbaar wat kosten, concludeert bewoner Matthijs Pontier.

In stadsdeel Amsterdam West zijn in oktober 2010 drie camera’s opgehangen. De burgemeester heeft toestemming gegeven voor dit cameraproject tot 31 december 2011. Op basis van dit evaluatierapport moet het stadsdeel nu bepalen of dit project moet worden doorgezet, en of er wijzigingen in de aanpak nodig zijn.

In de maanden maart tot en met juli 2011 zijn in totaal 99 incidenten geregistreerd door de toezichthouders in de centrale. 80 van de 99 incidenten hadden betrekking op parkeeroverlast. Er is slechts één geval van criminaliteit waargenomen: een auto-inbraak. Er is dus geen geweld waargenomen. De beelden zijn nooit bruikbaar gebleken voor het ondernemen van directe actie, of het gebruik in een strafzaak. De camera’s zijn dus niet nuttig gebleken als aanleiding om in te grijpen, of als repressief middel om daders aan te pakken; laat staan noodzakelijk.

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat cameratoezicht alleen een preventief effect hebben op calculerende daders. Uit de evaluatie blijkt dat het aantal geregistreerde incidenten in de straten met camera’s steeg, terwijl in de straten zonder camera’s het aantal incidenten juist daalde. Als  preventief middel zijn de camera’s dus verre van noodzakelijk gebleken.

Foto: Jay Phagan (cc)

Kom op voor privacy: werk mee aan onze mega-Wob

Sargasso zoekt een aantal vrijwilligers dat ons wil helpen met het project Report-a-Cam. Dit is een online applicatie waarin cameraposities met aanvullende data geplaatst kunnen worden. Het doel van het project is om een betrouwbare database samen te stellen waarmee we analyses kunnen uitvoeren naar de effectiviteit van cameratoezicht in Nederland. De database is voor iedereen toegankelijk. De software wordt open source.

Waarom is dit belangrijk?

Met de app kunnen we op termijn bijvoorbeeld een kaart met cameraposities vergelijken met een kaart van de criminaliteitscijfers. Ook kunnen we een helder overzicht geven van de kosten van cameratoezicht en hoe die zich verhouden met de opbrengsten in de vermeende criminaliteitspreventie of -daling. Met deze applicatie kunnen we de feiten terugbrengen in het debat over cameratoezicht. Het is een vernieuwend project dat we in samenwerking met een grote mediapartij zullen uitvoeren.

Waarmee hebben we hulp nodig?

De applicatie is bijna af. We hebben echter nog hulp nodig voor het opvragen van gegevens. Om een betrouwbare database te krijgen, willen we alle cameralocaties opvragen bij Nederlandse politiekorpsen, ministeries, provincies en gemeenten.De ervaring tot nu toe is dat de ministeries en politiekorpsen weinig welwillend zijn en alleen met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) de gevraagde gegevens leveren (en dan nog vaak in een haast onbruikbaar formaat). Gemeenten en provincies bevragen we dan maar meteen met een beroep op de Wob.

Foto: Jay Phagan (cc)

Kijklust en cameratoezicht

Vrouwen zijn in de publieke ruimte onderwerp van kijklust. Niet door nafluitende mannen, maar door bewakingscamera’s. Dit is slechts een van de perverse gevolgen van cameratoezicht, stelt Karin Spaink. Het artikel is ook in Parool verschenen.

Onderzoek wijst steevast uit dat bewakingscamera’s criminaliteit niet doen afnemen. Dat we er niettemin zo dol zijn, is te wijten aan twee kapitale, elkaar tegensprekende denkfouten: enerzijds gaan we ervan uit dat mensen volkomen rationeel zijn, anderzijds dat ze zich niet aanpassen.

Geweld op straat is bij uitstek irrationeel: geen aanvaller of hooligan die eerst zijn pakkans berekent voordat-ie los gaat. Dieven zijn wél calculerend, maar geven hun stiel heus niet op vanwege camera’s. Ze zetten een muts of capuchon op, of verleggen hun werkterrein. (De stijging van gewelddadige overvallen in woonhuizen houdt rechtstreeks verband met de betere beveiliging van drukke straten, banken en winkels.)

Cameratoezicht heeft pluspunten. Wanneer mensen weten dat ergens bewakingscamera’s zijn, voelen ze zich vaak veiliger. En soms – hoewel minder vaak dan we denken – vergemakkelijken camerabeelden de opsporing. De vraag is wel of een illusie plus gering rendement de inzet van zoveel geld en menskracht legitimeert.

Dat prangt des te meer omdat cameratoezicht principiële nadelen heeft. Ons beeld van misdaad verschuift erdoor naar lijfelijke criminaliteit, naar spektakelmisdaad. Fraude, oplichting, omkoping, chantage, belastingontduiking – kortom: witteboordencriminaliteit – vang je niet met camera’s; zulke misdaden raken letterlijk uit ons zicht.

Foto: Jay Phagan (cc)

Teeven selectief over effect cameratoezicht

ANALYSE – Staatssecretaris Teeven gebruikt selectief conclusies uit de evaluatie naar cameratoezicht in gemeenten om vervolgens het toenemende gebruik aan te moedigen. En dat terwijl de evaluatie aangeeft dat er geen eenduidig positief effect is.

Cherry picking heet het in fraai Engels. Wat Teeven doet is alleen die zaken zeggen die passen bij wat hij het liefst wil. Geheel in lijn met wat gisteren bekend werd over Amsterdam wil Teeven gewoon het liefst op iedere straathoek een camera. Je weet immers nooit waar de boef precies is.
En hoe formuleer je dat dan? Nou, zo:
Onderzoek
De afgelopen 5 jaar is er onderzoek gedaan naar het cameratoezicht in de openbare ruimte. De Kamer wordt jaarlijks geïnformeerd over de onderzoeksresultaten. Uit de evaluatie blijkt dat het gebruik van cameratoezicht toeneemt. Ongeveer 28% van de gemeenten maakt gebruik van cameratoezicht. Daarnaast heeft 30% van de gemeenten uitbreidingsplannen. De verwachting is daarom dat het cameragebruik de komende jaren blijft toenemen. Een ruime meerderheid van de gemeenten geeft aan dat cameratoezicht een goede aanvulling is op andere veiligheidsmaatregelen. Door cameratoezicht kunnen zij effectiever en efficiënter werken.

Subtiel taalgebruik en geheel correct. Alleen staat er nergens dat je dan misschien wel “efficiënter” kunt werken maar dat niet bewezen is dat er daardoor minder misdaad voorkomt of dat je meer boeven vangt. En daar is het toch om te doen, niet?
En de redenering dat als er kennelijk steeds meer cameratoezicht komt in gemeenten er vast wel een goede reden voor zal zijn en dat het dus goed is dat nog meer gemeenten dit gaan doen, is natuurlijk lachwekkend.

Foto: Jay Phagan (cc)

Gevangen in het Amsterdamse surveillancenet

Milieucamera’s worden in Amsterdam ingezet om verdachten van andere misdrijven op te sporen. En dit is nog maar het begin. Binnenkort kun je niet meer ongezien door Amsterdam rijden (zie kaart van alle ANPR-camera’s in Amsterdam onderaan). En er ligt mogelijk een heel groot probleem: ben je goed of niet in de ogen van de politie?

Het korps Amsterdam-Amstelland handhaaft sinds 2008 met ongeveer 53 camera’s de milieuwetgeving op verschillende toegangswegen van de stad. Met behulp van kentekenherkenning (ANPR, Automated Number Plate Recognition) controleert de politie of en bepaalde klasse voertuigen de binnenstad binnenrijdt. Als dat toch gebeurt, volgt er automatisch een bekeuring.

Burgemeester Van der Laan heeft vandaag toestemming gegeven om deze milieucamera’s nu ook voor handhaving en opsporing van andere misdrijven en overtredingen in te zetten. Daardoor ontstaat een digitale slotgracht – geen auto gaat meer ongezien de binnenstad in of uit. Maar de plannen gaan verder: geen auto kan zich überhaupt meer ongezien door Amsterdam bewegen zonder bij ieder ritje een paar keer geregistreerd te worden.

De plannen van de Amsterdamse politie zijn namelijk nog maar het begin, afgaande op dit rapport dat onderzoeker Rejo Zenger met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) boven tafel heeft gekregen.

Foto: Jay Phagan (cc)

Staat bouwt digitale hekken aan de grenzen

Wie denkt dat hij sinds het Verdrag van Schengen ongecontroleerd de grenzen kan passeren, heeft het mis. De kans om gecontroleerd te worden is veel groter dan voor de inwerkingtreding van het grensverdrag, namelijk 100 procent. Aan alle binnengrensovergangen wordt een nieuw controlesysteem uitgerold: @MIGO. Dat vergelijkt kentekennummers met allerlei zwarte lijsten. Naar goed Nederlands gebruik beperkt de techniek zich niet alleen tot handhaving, maar wordt er ook al nagedacht over opsporingstoepassingen. En naar goed Nederlands gebruik wordt daar weer heel geheimzinnig over gedaan.

Over @MIGO (@automatisch Mobiel Informatie Gestuurd Optreden) is niet zo heel veel bekend. Het wordt maar een paar keer kort genoemd in Kamerstukken en via google vind je een korte projectomschrijving bij TNO, een van de onderzoeksinstellingen die aan de wieg van het systeem hebben gestaan. Met een beroep op de Wet  openbaarheid van bestuur haalde ik meer informatie naar boven, al werden de meest belangrijke stukken niet vrijgegeven of zwartgemaakt door het ministerie van Veiligheid en Justitie.

@MIGO is vanaf 2003 ontwikkeld door een samenwerkingsverband van LogicaCMG, TNO en de Koninklijke Marechaussee. @MIGO is een kentekenherkenningsyteem (ANPR, Sargief) dat via cameratoezicht informatie over verdachte voortuigen sneller bij de Marechaussee moet brengen, zodat die zijn taak in het toezicht op vreemdelingen effectiever en efficiënter kan uitvoeren. De Marechaussee vergelijkt de kentekendata met verschillende bronnen, zoals die van de Rijksdienst voor het Wegverkeer, Het Nationaal Schengen Informatie Systeem en het Opsporingssysteem. Een betere handhaving dus, op zich niets mis mee.

Foto: Jay Phagan (cc)

Cameratoezicht in tijden van bezuinigingen

Vandaag een bijdrage van Sander Flight. Het stuk verschijnt vandaag ook in NRC Handelsblad en is eveneens op zijn site te lezen.

Cameratoezicht in Groningen heeft niet geleid tot een afname van geweldscriminaliteit in het centrum, zo bleek uit een onderzoek dat eind oktober werd gepresenteerd. Het aantal geweldsdelicten steeg in drie jaar tijd met twaalf procent. Groningen gaat desondanks door met het cameraproject en wil, tegen het advies van de onderzoekers in, ook camera’s ophangen in delen van het centrum waar nog geen camera’s hangen.

Groningen is niet de enige gemeente die cameratoezicht wil uitbreiden: een analyse van nieuwsberichten in 2009 en 2010 laat zien dat 44 Nederlandse gemeenten nieuwe camera’s hebben opgehangen of bestaande cameraprojecten hebben verlengd of uitgebreid. Als het aan het nieuwe kabinet ligt, zal dit aantal de komende jaren verder stijgen. In het regeerakkoord staat in het hoofdstuk over veiligheid: ‘Er komt meer cameratoezicht’. De nieuwe minister van Veiligheid en Justitie gaat hier niet over – de gemeenteraad moet de burgemeester toestemming geven – maar de boodschap is duidelijk: hoe meer camera’s, hoe beter.

Uit dezelfde analyse over 2009 en 2010 blijkt dat acht gemeenten na discussie hebben besloten géén cameratoezicht in te voeren. De argumenten zijn divers: te duur, te zwaar middel, kost teveel tijd, eerst andere maatregelen een kans geven. De gemeente Heerhugowaard is een bijzonder voorbeeld: hier oordeelde het OM dat de problemen niet groot genoeg waren om cameratoezicht te rechtvaardigen. De gemeente was not amused en besloot een aantal beveiligers in te huren, om overlastgevers direct aan te spreken op hun gedrag. Dit werkte zo goed dat de gemeente eind oktober 2010 besloot hun contract te verlengen en verder af te zien van camera’s.

Foto: Jay Phagan (cc)

Britse moslims onder cameratoezicht

Honderden beveiligingscamera’s ophangen in een wijk waar hoofdzakelijk moslims wonen, is dat niet vreemd? Misschien niet als het een wijk in Caïro betreft, maar het gaat hier om een wijk in het Britse Birmingham. Opzich is het dan nog niet zo uitzonderlijk want Groot-Brittannië is immers ‘wereldkampioen Big Brother’ met één camera voor iedere vijftien burgers. Wat dit project wel speciaal maakt is het feit dat de omringende wijken deze behandeling niet kregen en dat de financiering (3,6 miljoen euro) van het project voor rekening van een speciale anti-terreur afdeling kwam.

Flitspalen zet je neer op plekken waar vaak te hard gereden wordt. Beveiligingscamera’s richt je op spullen die regelmatig gestolen worden. Toezichtscamera’s plaats je op lokaties waar regelmatig vechtpartijen en roofovervallen plaatsvinden. Daar is tot op zekere hoogte iets voor te zeggen. Maar een hele bevolkingsgroep 24 uur per dag in de gaten omdat in het verleden enkele individuen uit die groep terroristische aanslagen hebben gepleegd dat gaat wel erg ver. Praktisch gezien kan je je afvragen of men hiermee terreur denkt te kunnen voorkomen?

De buurt organiseerde zich tegen het cameratoezicht en voorlopig met succes: de politie verontschuldigde zich en dekte vooralsnog alle camera’s toe met kappen. “Gelijke monniken, gelijke kappen” om zomaar eens iemand te citeren…

Foto: Jay Phagan (cc)

U wordt gezien (1): Panoptische surveillance

Straatsurveillance van de NYPD in Brooklyn, NY (Foto: Flickr/nyPhone)

Surveillance is in zijn meest basale vorm het systematisch waarnemen en vastleggen van de aanwezigheid of het gedrag van iemand. Het roept al snel associaties op van camerabewaking, of van agent bromsnor die de lokale hangjongeren in de smiezen houdt. Maar er zit zo veel meer in. We kunnen in totaal vijf vormen van surveillance onderscheiden: panoptische surveillance, dataveillance, synoptische surveillance, sousveillance en zelfveillance. Vandaag panoptische surveillance.

Een bekend voorbeeld van panoptische surveillance is George Orwell’s dystopie 1984. Alle partijleden ? het ontwikkelde deel van de bevolking ? staan onder continu toezicht van het ’telescherm’. Controleurs kunnen op afstand ongezien en op ieder moment meekijken wat iemand doet in huis of kantoor, op straat of in bad, in de kantine of het buurthuis. Onduidelijk is echter of ze dat ook doen. Winston Smith, de antiheld van het boek, beschrijft de onzekerheid die het continue toezicht met zich meebrengt: “It was terribly dangerous to let your thoughts wander when you were in any public place or within range of a telescreen. The smallest thing could give you away. A nervous tic or an unconscious look of anxiety, a habit of muttering to yourself ? anything that carried with it the suggestion of abnormality, of having something to hide. In any case, to wear an improper expression on your face (to look incredulous when a victory was announced, for example) was in itself a punishable offence. There was even a word for it in Newspeak: facecrime, it was called.” Het zijn dit soort indrukwekkende en griezelige beelden die de idee van Big Brother in ons collectief bewustzijn heeft geklonken.

Vorige