De toekomstige president van de EU

Het Europees Hervormingsverdrag lijkt, op een enkel referendum na, een beklonken zaak. Als gevolg hiervan is het grote speculeren over de belangrijkste nieuw te creëren post, die van Permanente Voorzitter van de Europese Raad (in het buitenland doorgaans president genoemd) begonnen. Deze nieuwe functie trekt vooral de aandacht omdat zij vrij vaag gedefinieerd is. De verwachting is dat de president zich voornamelijk met administratieve, institutionele en buitenlandse zaken bezig zal houden. Maar hoe die rol zich verhoudt tot die van de nieuwe Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en de bestaande Voorzitter van de Europese Commissie is nog volstrekt onduidelijk. Dat wil dus zeggen dat de invulling die de eerste president aan zijn rol geeft, waarschijnlijk van grote invloed zal zijn op de constitutionele richting die Europa inslaat. Daarom is het het waard een overzicht te geven van veelgenoemde kandidaten.

Tony Blair
De voormalige Britse premier en huidige Speciaal Gezant van de VN in het Midden-Oosten wordt het meest genoemd voor de nieuwe functie. Met Blair zou het presidentschap waarschijnlijk een prominente rol gaan spelen, zeker gezien diens vele goede internationale contacten (met name met de Amerikanen). De charismatische en zeer bekende Blair zou de rollen van Hoge Vertegenwoordiger en Voorzitter van de Commissie meer naar de achtergrond drukken en daardoor het model van ?sterke president? invoeren. Blair heeft als groot nadeel dat hij bij veel Europeanen behoorlijk controversieel is, met name vanwege zijn rol in de oorlog in Irak. Groot voordeel is dat Sarkozy zich al heeft uitgesproken voor Blair, waardoor hij op de steun van twee grote lidstaten kan rekenen. Zijn recente bekering tot het katholicisme zal het goed doen bij de zuidelijk lidstaten en het altijd moeilijke Polen.

Joschka Fisher
De Duitse oud-minister van buitenlandse zaken is evenals Blair een bekend gezicht met grote buitenlandse ervaring. Ondanks het feit dat Fischer van de relatief kleine Groenen afkomstig is, wist hij een brede populariteit op te bouwen. Als politicus een groot voorstander van een federaal Europa en vanwege zijn tegenstand tegen de Irak-oorlog en pro-VN houding waarschijnlijk juist populair bij dat deel van de Europeanen dat Blair om dezelfde redenen niet ziet zitten. Groot nadeel is dat juist die landen die zich tegen het Amerikaanse beleid verzetten, Frankrijk en Duitsland, inmiddels andere regeringen hebben die een tegengesteld beleid voeren. Ook is hij van een kleine politieke familie uit een grote lidstaat, terwijl het tegenovergestelde waarschijnlijk handiger is. Niettemin wordt Fischer gezien als een van de grote Europese staatsmannen, en dus maakt hij een kans. Net als Blair is de verwachting dat hij zou inzetten op een zwaar presidentschap.

Jean-Claude Juncker
Als Luxemburgs premier sinds 1995 (en minister van financiën sinds 1989) is hij de absolute nestor van de Europese politiek. Luxemburgers zijn traditioneel de grote diplomaten van Europa, en Juncker is geen uitzondering. In de twaalf jaar dat hij in de Europese Raad heeft gezeten heeft hij de Unie al door menige politieke crisis geloodst. Dit, en zijn hartstochtelijke federalisme, maken hem een populair politicus in Europese kringen. Wel wordt hij als autoritair gezien en de betrekkelijke nietigheid van Luxemburg kan ook een nadeel zijn. Juncker zou waarschijnlijk een meer bescheiden rol op zich nemen, en zich voornamelijk richten op het zoeken van consensus tussen de altijd bakkeleiende lidstaten.

Bertie Ahern
De charismatische Ierse Taoiseach (premier) heeft net als Juncker de reputatie van consensusmaker. Daarnaast heeft hij goede relaties met de Amerikanen en extra prestige omdat onder zijn bewind de Ierse economie enorm is gegroeid. Het grote nadeel van Ahern is dat hij betrokken is bij verschillende fraudeschandalen, wat onder andere heeft geleid tot zijn absurde bewering dat hij tussen 1987 en 1994 ?geen bankrekening? had. De Ierse kiezers heeft dit tot nu toe weinig kunnen schelen, de rest van Europa denkt daar misschien anders over. Ahern zou waarschijnlijk net zo als Juncker een bescheidener, meer diplomatieke president zijn.

Guy Verhofstadt
Hij is zelfs naar Belgische maatstaven bijzonder federalistisch. Deze zeer pro-Europese houding kostte hem echter in 2004 het voorzitterschap van de Europese Commissie: ondanks Frans-Duitse steun stuitte Verhofstadt op een Brits veto. De president zal echter met meerderheidsstemmen verkozen worden, dus als Guy zijn steuncoalitie uit 2004 opnieuw kan opbouwen kan hij zeker verkozen worden. Bovendien, wie er in slaagt in België een regeringscoalitie te vormen moet dat toch in Europa met gemak kunnen lukken? Net als Juncker zou Verhofstadt zijn presidentschap waarschijnlijk vooral gebruiken om een boegbeeld te zijn van verdere Europese integratie, en de portefeuilles buitenlandse zaken en de administratie van Europa aan anderen overlaten. Het is voor de geplaagde Verhofstad wel te hopen dat België in 2009 eindelijk een permanente regering weet te vormen, anders loopt hij de kans de boot te missen als eeuwige interim-premier.

Anders Fogh Rasmussen
De Deense premier heeft laten weten interesse te hebben voor de functie. Als boegbeeld van het Deense flexicurity-model, dat Brussel graag door heel Europa zou verspreiden, zou Rasmussen geschikt kunnen zijn om leiding te geven aan een nieuwe economische hervorming in Europa. Rasmussen heeft echter een aantal nadelen: voor links in Europa is hij suspect vanwege zijn (zeer) liberale economische ideeën en zijn samenwerking met de anti-immigratiegezinde Deense Volkspartij. Conservatief rechts neemt dan weer aanstoot aan zijn steun voor het homo-huwelijk. Bovendien is het maar de vraag of Rasmussen zijn fragiele Deense coalitie kan verlaten. Berlusconi noemde Rasmussen ooit ?de aantrekkelijkste premier van Europa?. Of dat hem zal helpen is maar de vraag.

Jose Manuel Durao Barroso
Naast de sterke president en de terughoudende, diplomatieke president is er nog een derde optie: de politiek marginale ceremoniële president. Daarvoor zijn in principe hopen Europese politici geschikt, maar het is het waard de Portugees Barroso hier te noemen omdat hij in 2004 voorzitter van de Europese Commissie werd naar aanleiding van een politieke impasse: de grote lidstaten kwamen er niet uit kozen daarom voor een zwakke kandidaat waar niemand echt grote moeite mee had. Als er in 2009 weer geen meerderheid kan worden gevonden voor een sterke kandidaat kan weer voor dit model gekozen worden. Dat zou betekenen dat de voorzitter van de Europese Commissie waarschijnlijk de interne leider van Europa zou blijven, terwijl de Hoge Vertegenwoordiger het gezicht naar buiten zou zijn. De president zal dan weinig anders doen dan de vergaderingen van de Europese Raad technisch voorzitten.

Er is overigens een laatste optie waar in Brusselse wandelgangen alleen over gefluisterd wordt: het combineren van de functies van President en Voorzitter van de Commissie. Constitutioneel gezien is dat mogelijk, en het zou een zeer sterke machtspositie creëren die in de buurt begint te komen van die van de Amerikaanse president. Bij veel regeringsleiders zal dit waarschijnlijk geen populair idee zijn en het heeft dus weinig kans. Aan de andere kant, de roerige jaren die de EU achter de rug heeft zouden de roep om een ?sterke man? op Europees niveau kunnen versterken.