De wereld na het instorten van de frames

COLUMN - De Amerikaan George Lakoff is misschien wel de taalkundige wiens theorieën momenteel het meeste succes hebben buiten de taalwetenschap. Zijn ideeën over framing vind je terug bij psychologen, bij literatuurwetenschappers, in talkshows en managementboeken. Ze zeggen ongeveer dat je met je keus van woorden, beeldspraak en andere middelen de werkelijkheid op een bepaalde manier naar voren kunt brengen die jouw wereldbeeld als hij niet uitkijkt voor de tegenstander al snel onontkoombaar wordt.

Lakoff heeft er ook zelf wel het nodige aan gedaan. Hij heeft niet alleen een aantal boeken geschreven die veel onderzoekers hebben geïnspireerd, maar daarnaast ook boeken en krantenartikelen waarin hij zijn theorieën omzette in praktisch advies voor politici. Hij heeft er daarbij nooit een geheim van gemaakt dat zijn sympathie lag bij de Democraten, en dat hij zich zorgen maakte over de manier waarop de Republikeinen het publieke debat kaapten – de manier waarop hun frames voor iedereen de werkelijkheid werden, zodat de Democraten het niet konden winnen.

Waarneembare belangstelling

Ik heb het idee dat hij het eigenlijk nu ook niet meer weet.

 De opkomst van Obama leek een succes voor Lakoff: hier was dan, na jaren framing door Bush, een Democraat die door die strategie heen wist te breken, iemand die de eigen Democratische boodschap, wat die ook mocht zijn, welsprekend wist te brengen, weg van die nare frames en voor de goede (‘Yes, we can’).

En toen kwam Trump.

Ik schreef er al over toen Trump in november 2016 net verkozen was: Trump lijkt me de weerlegging van Lakoffs framing-theorie, zoals Obama er de bevestiging van leek. Trump doet niet of nauwelijks aan framing in de klassieke zin, omdat die veronderstelt dat je de waarheid op een bepaalde manier weergeeft. En Trump heeft nu eenmaal geen waarneembare belangstelling voor de waarheid, het lijkt hem daar niet om te doen, zoals het hem ook niet te doen is om het bedenken van spitsvondigheden, of zelfs om het vinden van een esthetische vorm.

Podium

Het effect is er een van totale ontregeling, die de geïnteresseerde beschouwer allerwegen waarneemt: vrijwel niemand weet hoe hij moet reageren op de eigenaardige, volkomen incoherente beweringen zonder contact met de zichtbare werkelijkheid. Niemand, behalve degenen die besluiten het allemaal als prachtig te beschouwen en erin mee te gaan. In die zin is het een ontregeling die het je aanlokkelijk mee te gaan in de incoherentie. Om de werkelijkheid niet meer op een bepaalde manier te bekijken, maar haar eenvoudig te negeren.

Ik heb het gevoel dat Lakoff er zelf ook ontregeld door is, dat hij ook niet weet hoe je ermee om kunt gaan, wat hij moet doen nu er iemand op het podium is geklommen die de framing allang voorbij is. In The Guardian schreef hij vorige week bijvoorbeeld een artikel onder de titel Trump has turned words into weapons. And he’s winning the linguistic war, en zoals de titel al suggereert blijft Lakoff daarin eigenlijk zijn frame-theorie hanteren in een wereld na de frames.

Veilig

Hij doet dat bovendien naar mijn gevoel op een wat potsierlijke manier, door een aantal keer te verwijzen naar onderzoek in het brein (waarin zich ‘frame-circuits’ zouden bevinden) die een soort autoriteitsargument moeten leggen die zijn smeekbede aan journalisten moet schragen om als-je-blieft op te houden de woorden van Trump weer te geven, en als-je-blieft toch af en toe erbij te zeggen dat Trump liegt. Maar het is volgens mij onduidelijk of Trump liegt, omdat dit een intentie suggereert waarvan het onduidelijk is of die aanwezig is: de intentie om het publiek in een bepaald wereldbeeld te laten geloven.

Het lijkt mij – gesteld dat je tegen Trump bent – geen goede strategie, dat je beroepen op nogal vaag breinonderzoek en dat roepen om stilte. Misschien wint Trump inderdaad de ‘linguistic war’ en het is dan heel verleidelijk te denken dat hij dit doet omdat hij zulke geslepen taalkundige strategieën hanteert. Maar het angstwekkende is dat hij zulke misschien wel helemaal niet heeft, dat hij eerder fungeert als een taalkundig zwart gat dat alles wat maar enigszins zinnig is opslorpt zodat niemand zich meer veilig voelt; zodat je verstand stil staat.

Dit artikel verscheen eerder hier.

Reacties (11)

#1 Joop

De kiezers willen geen woorden meer, want politici liegen bij voorbaat. Dus al dat bla bla. Maar een kerel die ballen toont. Al die speechwriters en communicatiedeskundigen, zo gemaakt.

Vorig jaar Jesse Klaver meegemaakt met een speech live ergens in het land. hij zegt hier voor te gaan knokken en daarvoor, en ik telde inmiddels al tien punten. Dat gaat dus niet lukken. Ongeloofwaardig.

Mooi geschreven artikel. Het zou best wel eens zo kunnen zijn.

  • Volgende discussie
#2 rongvk

Trump is inderdaad de uitzondering op de regel van Lakoffs model, maar dat mogen we wat mij betreft gewoon zien als de uitzondering die de regel bevestigd. Daar moet hij niet al te krampachtig over doen. De volgende president ziet ongetwijfeld gewoon de kracht van de frame, de subtiliteit, en het nut van niet het halve land keihard tegen het harnas jagen. Het succes dat Trump geniet met zijn aanpak is niet duurzaam en sloopt het systeem.

“De (gemiddelde) kiezer” heeft aan het einde van de dag volgens mij nog steeds liever een Obama die zijn mooie woorden niet noodzakelijk waar kan maken, dan een houwdegen als Trump. Let wel, wollig taalgebruik kan ook pragmatisch zijn, frames kunnen ook zorgen dat niemand gezichtsverlies lijdt, zelfs met een rode president en congres moet moet je samenwerken met de oppositie.

Hoewel Trump uit pure incomptetentie inderdaad niet iets ingenieus zal bedenken als “clean coal”, wilt hij het trucje volgens mij ergens wel beheersen, maar hij komt niet verder dan zogenaamd spitsvondige bijnaampjes voor tegenstanders en holle bijvoegelijke naamwoorden. Ik vermoed dat, als hij het kon, hij liever de geschiedenisboeken in zou gaan als een groots orator.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Joop

Teveel op persoon Trump, hij staat ergens voor wat die Amerikanen willen. Anders niet gekozen. Zag je met Hillary, allemaal mooie woorden, zo gemaakt. Hoewel Sanders uit de modder kwam en zijn woorden meer geloofwaardig waren. Jammer dat hij Hillary niet kon verslaan

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Arduenn

Ze [literatuurwetenschappers, talkshows en managementboeken] zeggen ongeveer dat je met je keus van woorden, beeldspraak en andere middelen de werkelijkheid op een bepaalde manier naar voren kunt brengen die jouw wereldbeeld als hij [George Lakoff] niet uit kijkt voor de tegenstander al snel onontkoombaar wordt.

Is hier een stuk tekst weggevallen? Ik kan er geen touw aan vastknopen.

Wat een sterrenwichelarij allemaal. Natuurlijk struikelt de ene theorie over de andere met Trump. Het is appels met wormen vergelijken. De voorgangers van Trump waren politici die in dienst stonden van het Amerikaanse volk. Trump is een crimineel die in dienst staat van alleen maar zichzelf. De enige ‘deskundigen’ die Trump enigzins zouden kunnen doorgronden zijn criminologen en politierechercheurs.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 beugwant

@3: Dat niet gekozen komt door dat achterhaalde oneerlijke kiesstelsel, waardoor de Democraten ook aan 2,83 miljoen stemmen meer niet genoeg hadden. Sanders stond voor ’the people’, Hillary Clinton voor ‘big money’. Daar kwamen al die Democraten die wel voor Obama kozen hun bed niet meer voor uit.
Qua framing is het wel bizar dat Trump er keer op keer mee weg lijkt te komen dat hij Hillary overal de schuld van geeft, terwijl die nooit de macht heeft gehad.
In Nederland is volgens sommigen ook alles de schuld van links, maar als dat éne Kabinet Den Uyl (1973-77) de boel zo gesloopt zou hebben, zijn die veertig jaar rechtse politici daarna ook geen knip voor de neus waard.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Pineaux

Ik denk dat lakoff gewoon te veel kracht geeft aan het idee van de frame. Dat gebeurt vaker bij mensen die iets ontdekken, dan zien ze alles plotseling in het licht van die ontdekking. Dat geldt ook voor de maatschappij die een ontdekking ontdekt. In dit geval dus het idee van framen.

Ik denk dat framing wel een bestaand proces is, maar het gaat uit van bepaalde onafgeschreven regels over het voeren van de dialoog. Bijvoorbeeld, dat je inhoudelijk op je tegenstander in gaat en naar de tegenstander luistert. Trump doet dat niet.

Het gaat helemaal niet om liegen of niet liegen. Het gaat er om dat Trump geen dialogen voert. Hij is gewoon een branding-machine. Als je een spotlight op hem zet dan gaat hij zijn verhaal vertellen onafhankelijk wat de andere partij doet.

Hij is stoer
Hij maakt geen compromissen
Hij beschermt je van vijanden en van financiële problemen
Hij is niet bang om de waarheid te vertellen
Hij gaat zonder te verontschuldigen voor de glorie en grootsheid van het land.

Wil jij veilig zijn? Wil jij ook onderdeel van iets glorieus en groots zijn? Wil jij ook geen compromissen meer? Wil jij ook bij de stoere mensen horen? Wil jij ook je mening niet meer onder stoelen of banken stoppen? – koop/stem dan Trump.

Wat Trump het best doorheeft van iedereen, is dat je met deze strategie moeilijk kan verliezen. Net zoals GAP nauwelijks klanten kwijtraakt ondanks het feit dat die klanten ook niet voor kinderarbeid zijn. Want die klanten vereenzelvigen zich met GAP en net zoals ze negatieve aspecten van zichzelf niet kunnen en willen zien, doen ze dat ook niet met dat merk.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 børkbørkbørk

“Linguistic war” in de context van Lakoff refereert/de aan de strijd tussen Chomskyanen en andersdenkenden, niet aan een woorden- of ideeënstrijd op het politieke toneel. Het is vreemd om dat in de titel van een artikel in een andere context te zien.

Verder is “framing” natuurlijk een andere manier van liegen, die heel effectief kan zijn, maar niet een techniek die je een gegarandeerde voorsprong geeft. En het is ook niet zo dat mensen alleen de inhoud van de gesproken boodschappen beoordelen. Ze kijken net zo goed naar principes en verleden van een partij. Ook als Trump zegt dat hij een muur wil bouwen, blijft een conservatieve kiezer denken aan abortus en belastingen.

Zelfs als het om de inhoud van de boodschap gaat, en dat is vaak zo in politieke discussies, dan dient een frame alleen maar een retorisch doel. Hoe bv. Wilders zijn stellingen ook framet, iedereen weet gewoon dat-ie het liefst alle Marokkanen het land uit gooit, of denkt dat te weten. In een discussie speelt dat geen (formele) rol, maar bij de keuze in het stemhokje uiteindelijk wel.

Dus Trump hoeft helemaal geen taalkundige strategieën te volgen. Hij hoeft alleen maar de juiste emotie op te roepen, net als Jesse Klaver dat probeert.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 KJH

@5: Je vergeet twee kabinetten Kok.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 pow wow

@7
Lakoff gebruikt ” linguistic war” in een andere betekenis, zie het genoemde artikel in the guardian,
Zijn visie is in ieder geval de moeite om er kennis van te nemen, want Trump mag dan “buiten categorie” vallen het frame-model blijft zeer werkzaam in de propaganda-oorlog die overal elders woedt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Kacebee

@4:

De voorgangers van Trump waren politici die in dienst stonden van het Amerikaanse volk.

George W. Bush zette een serie compleet onnodige oorlogen in gang die de Amerikanen duizenden miljarden dollars zou kosten (met een volgens deskundigen fatale staatsschuld tot gevolg). Nobelprijs-voor-de-vrede-winnaar Obama zette de oorlogvoering twee volle ambtstermijnen voort (een record!) en wist in eigen land de interraciale spanningen tot ongekende hoogte op te voeren. In dienst van het Amerikaanse volk – laat me niet lachen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Stoic

Trump is een wensdenker.
Een wensdenker is geen doordenker.

  • Vorige discussie