De weke knieën van Meino Schraal

“De Arondéuslezing is qua aard en karakter nooit de bedoeling geweest dat die van politieke, van partijpolitieke aard zou zijn. De heer Von der Dunk was van plan, zo bleek ons vorige week, toch een groot deel van zijn lezing partijpolitiek van aard en karakter te laten zijn. Nou, dat was niet de afspraak. Wanneer de Tweede Wereldoorlog van stal wordt gehaald in een partijpolitiek discours, dan ben je naar mijn idee ver van huis.”

Aldus Meino Schraal vorige week tegenover een van de radio-actualiteitenrubrieken die ons land rijk is. Na overleg met Hero Brinkman liet Schraal Thomas von der Dunk weten dat de Provinciale Staten-NH geen prijs meer stelden op diens komst. Het Statenlid viel eerder op doordat hij als enige niet-PVV’er met deze partij mee had gestemd vóór een verbod op het dragen van een hoofddoek in het provinciehuis. Schraal, een flamboyante homoseksueel die vanuit Iran werd geadopteerd door een gereformeerd Urks gezin, heeft het namelijk niet zo op hoofddoekjes.

Hoe geloofwaardig is echter zijn excuus dat Von der Dunk is afgezegd omdat zijn lezing tegen de afspraken in een partijpolitiek karakter had? Een rondgang langs Arondéuslezingen van eerdere jaren maakt namelijk duidelijk dat politieke uitspraken ook daar niet van de lucht waren, en dat populistische partijen – en met name de PVV – meermaals onderwerp waren van discussie.

Arondéuslezing 2010: Marjolein Februari

Zo duidde filosofe, kunsthistorica en juriste Marjolein Februari (een pseudoniem van Marjolein Drenth) de PVV in haar Arondéuslezing van 2010 als volgt:

“Als ik de opkomst van de populistische politiek moet duiden – en ik ben daar lang niet zo pessimistisch over gestemd als de gemiddelde weldenkende mens – dan denk ik daarom ook dat je die moet depolitiseren en veeleer moet beschouwen als een reactie op de problematische band tussen burger en uitvoerende overheid. Een duidelijk bewijs voor mijn stelling zie ik in het feit dat veel mensen dit jaar van plan zijn te stemmen op een politicus die ze eigenlijk niet aan de macht willen zien.

Neem je de moeite te kijken naar de toelichting die kiezers geven op hun plan om PVV te stemmen – of misschien bent u dat zelf wel van plan – dan zie je al gauw een sterke afkeer van de PVV, of althans van de leider van de PVV. De kiezers gaan wel ditmaal op hem stemmen, maar een volgende keer niet weer.

Telegraafcolumnist Rob Hoogland zei onlangs in interview in de Volkskrant, na een krachtige tirade over de lamlendigheid van de traditionele partijen, en gevraagd naar zijn sympathie voor de PVV: ‘Wilders is natuurlijk een nar.’ Waar ergerde Hoogland zich dan in de huidige situatie het meest aan, vroeg de interviewer, en het antwoord luidde: aan de bureaucratie en aan machtsmisbruik.

Deze positie leek me representatief voor de positie van de ontevreden kiezer: het gaat niet om een keuze voor een politiek programma, laat staan dat het de kiezer gaat om de islam. De ontevreden stem, in de terminologie van Albert Hirschman, is de voice van de burger die is vastgelopen in de bureaucratie en zijn verhouding met de overheid.
– Marjolein Februari, Willem Arondéuslezing 2010, p.14/17

Had Februari deze Willem Arondéuslezing dit jaar ook nog zo mogen houden, of had ze deze passage eruit moeten schrappen, omdat Hero Brinkman anders gaat rellen?

Arondéuslezing 2009: Ad Verbrugge

Het jaar ervoor had cultuurfilosoof Ad Verbrugge ditzelfde thema zelfs nog breder uitgewerkt. Verbrugge stond in de Arondéuslezing uitgebreid stil bij populistische partijen als Leefbaar Rotterdam en de Partij voor de Vrijheid, en welk onbehagen er achter hun populariteit steekt:

“[M]en spreekt nu al de nodige jaren over de zogenoemde kloof tussen burger en politiek. Met name sinds de opkomst van Pim Fortuyn in 2001 zijn de vroegere politieke verhoudingen danig in de war geraakt. Denkt u in dit verband aan de enorme beweeglijkheid die we ook in de opiniepeilingen vandaag de dag meemaken, maar ook aan de opkomst en groei van partijen als de SP, Trots op Nederland en de PVV.

Welnu, de omwenteling die voltrok met Pim Fortuyn, was aanvankelijk ingegeven door de zogenoemde Leefbaarheids-partijen. De onvrede waarin deze partijen hun voedingsbodem vonden, werd in eerste instantie gekanaliseerd via politieke bewegingen die zich aan de reguliere partijordening onttrokken. Ze kwamen op vanuit plaatsgebonden, regionale activiteiten en politieke groepsvorming onder de merkwaardige naam ‘Leefbaar’. De vraag is in hoeverre de naamgeving van deze partijen iets zegt over die zogenoemde afstand tussen burger en politiek. Kennelijk werden de stad en haar bestuur als ‘onleefbaar’ opgevat en werden de gangbare partijen ervaren als politieke instituties die niet meer goed voor hun burgers zorgden en hen representeerden. (…)”
– Ad Verbrugge, Willem Arondéuslezing 2009, p.3/4

“In feite is deze ontwikkeling een ontaarding van het vrijheidsideaal dat in de jaren zestig is ingezet. Door de abstract-heid van dit ideaal ontstond mettertijd een situatie waarin er sprake is van zowel chaos als totalitaire tendensen in de concrete leefwereld van mensen. De afwezigheid van een gemeenschappelijk vormingsideaal – oftewel een innerlijk gedeelde bezieling – vindt zijn tegenhanger in ‘externe controle’ die uitgaat van uitwendige criteria die een plutocratisch en technocratische vorm hebben. Je hebt nog wel je politieke stemrecht en daar maak je ook gebruik van, maar op het niveau van je concrete leven – of het nu je buurt is of je school is of het bedrijf waar je werkt – ervaar je meer en meer onvrijheid; oftewel afwezigheid van binding en erkenning.

Dit vormt mijns inziens de achtergrond van het wantrouwen van de burger jegens de politiek– die ook tot uitdrukking kwam in de opkomst van de Leefbaarpartijen: ervaringen van vervreemding in de eigen leefwereld. Men voelt zich op verschillende manieren miskend en niet meer gerepresenteerd door bestuurders en instituties; men heeft niet meer het idee dat er zorg voor een gemeenschappelijk goed aan de dag wordt gelegd door de overheid en bestuurders.” (p.14)

“Wanneer je kijkt naar de huidige dynamiek in de politiek, dan heeft dit alles te maken met die problematiek rond vrijheid. We zien momenteel een Partij van de Vrijheid, waarvan de populariteit alles te maken heeft met een bepaalde vervreemding die in wijken en buurten is opgetreden in de afgelopen decennia; en die nu vooral in confrontatie met de islam tot uitdrukking komt.

De opkomst van dit soort partijen hangt sterk samen met veranderingen in de concrete leefwereld van mensen – wijken, buurten, bedrijven, scholen enz. De burger heeft het gevoel niet gehoord of erkend te worden en is teleurgesteld in de politiek; of het nu multiculturele problemen, hangjongeren, de aanleg van winkelcomplexen of grote fusies van scholen betreft. Tegelijkertijd eist men veel meer van die overheid.” (p.16)

Een politieke lezing

Helaas is de tekst van de Arondéuslezing 2007 door mr. Gerard Spong niet gepubliceerd, maar uit dit verslag blijkt dat hij daar enkele pittige uitspraken heeft gedaan over de wijze waarop kabinetspartners CDA en ChristenUnie omsprongen met de homo-emancipatie. Dat lijkt me behoorlijk partijpolitiek.

Het saillante is nu dat al deze Willem Arondéuslezingen voorbereid en ingeleid zijn door Klaas Breunissen (GL) en … Meino Schraal. Men mag wel zeggen dat de Willem Arondéuslezing hun geesteskindje is geweest.

Schraal moet er dus van op de hoogte zijn dat pittige uitspraken en analyses over specifieke politieke partijen in al die jaren helemaal geen probleem zijn geweest, en dat er in voorgaande jaren verschillende malen kritisch is gereflecteerd op het verschijnsel van de PVV. Alleen nu de PVV zelf tot de Provinciale Staten behoren en uitgerekend Thomas von der Dunk die PVV in verband brengt met de Tweede Wereldoorlog, worden “partijpolitieke uitspraken” ineens een probleem.

Het heeft er aldus alles weg van dat Schraal is gezwicht voor de druk van coalitiepartij PVV en het dreigement van Hero Brinkman, dat deze een einde zou maken aan de Willem Arondéuslezing. Blijkbaar heeft het CDA-statenlid, ondanks al zijn inzet en goede bedoelingen, bijster weinig van de geest van deze verzetsheld meegekregen.