Hoewel de oude Griekse samenleving al eeuwen ‘dood’ is, is de invloed ervan nog steeds zichtbaar in de hedendaagse cultuur. Met de film 300, over 300 Spartaanse krijgers in de oorlog bij Thermopylae, werd wereldwijd meer dan 450 miljoen dollar verdiend. De slag bij Thermopylae was slechts één van de weinige Griekse oorlogen. De meest bekende is die tegen Troje, beschreven in Homeros’ legendarische Ilias. De oorlog die Achilles het leven kostte: Het ware verhaal van de Ilias is een studie over de oorlog als beschreven in de Ilias. Mag met De oorlog die Achilles het leven kostte gesproken worden van nieuwe inzichten of is het allemaal oude koek?
Caroline Alexander (1956) is niet de minste auteur op het gebied van de Oudheid. Alexander is onder andere docent geweest op de universiteit van Malawi en heeft daar tevens de afdeling klassieke talen opgericht. Daarnaast schrijft zij geregeld voor National Geographic en publiceert ze in toonaangevende bladen als The New Yorker, Smithsonian Magazine en Outside.
Vertrekken, vechten, vervagen?
De Ilias speelt zich af ten tijde van de tien jaar durende oorlog tussen Troje en Griekenland. Aanleiding hiervoor is de jonge Trojaanse prins Paris, die de Griekse Helena heeft geschaakt. Haar echtgenoot Meneloas is hier allesbehalve blij mee en vraagt zijn broer, koning Agamemnon, ten strijde te trekken. In de Ilias worden slechts enkele doch cruciale weken in de oorlog behandeld: wanneer Achilles, de grootste strijder onder de Grieken, weigert nog langer voor Agamemnon te vechten.
In tien hoofdstukken bespreekt Alexander de Ilias van kop tot staart. Ieder hoofdstuk kent zijn eigen thema: een bepaalde invalshoek die het meest overeenkomt met de desbetreffende hoofdstukken in de Ilias. Daarmee is de hoofdstukindeling grosso modo al een samenvatting van het verloop van de oorlog. Een oorlog begint met het inpakken van de spullen (‘De dingen die ze meenamen’), vervolgens wordt er gevochten en sneuvelen er soldaten (‘Gevallen strijders’). Sta je aan de winnende kant, dan eindigt het vaak met roem. ‘Eeuwigdurende roem’, in het beste geval. Als de oorlog maar groot en belangrijk genoeg is. Maar tegelijkertijd staan de cynische/kritische vragen centraal die in iedere oorlog opnieuw aan bod komen: mag een militair kritiek leveren op zijn commandant? Moet hij zijn leven opofferen in een oorlog voor de belangen van een ander?
This is Troy!
Oorlog, oorlog en nog eens oorlog staat centraal in zowel de Ilias als in De oorlog die Achilles het leven kostte. En oorlog is er. De omvang ervan moet enorm geweest zijn. “Er worden in totaal 1186 schepen genoemd (…). Als we uitgaan van een gemiddelde bezetting van vijftig man per schip, dan was het Achaïsche [=Griekse] leger op z’n minst ongeveer 60.000 man sterk” (p. 65). Het is niet onlogisch dat eeuwenlang naar deze oorlog werd gerefereerd als de “Oorlog der oorlogen”.
Hoewel Homeros’ meesterwerk slechts enkele weken van de Trojaanse Oorlog bestrijkt, vallen er meer dan genoeg doden. Met een score van vierenvijftig is Patroklos degene met de meeste doden op zijn naam, “wat een verbluffend aantal is” (p. 168). De dood van deze killing machine is de reden dat Achilles uiteindelijk weer ten strijde trekt. Daarmee heeft Patroklos volgens Alexander “buiten zijn dood überhaupt geen leven” (p. 160): in de Ilias is Patroklos slechts de trigger die nodig is om Achilles weer op het strijdperk deel te laten nemen. De afloop van Achilles’ wederkeer moge duidelijk zijn.
Vergeven en vergeten
Dat ze in de Oudheid niet wars waren van een robbertje vechten, zal niets nieuws zijn. Maar Alexander laat zien dat barbarisme in de strijd – dat wil zeggen: het respectloos behandelen van vijanden – ongrieks is. In de Ilias moet krijgsroem immers wijken voor de sympathie voor de gedode mens: “zelfs in een oorlog is de dood iets troosteloos” (p. 95). Onderlinge bondgenootschappen tussen beide partijen zoals bij Glaukos en Diomedes zal je in Irak niet aantreffen. Beide partijen willen elkaar niet afmaken: maar het is hun lot en de eed aan hun koning dat zij zullen strijden tot het einde.
Naast kameraadschap zijn de Grieken en Trojanen in staat elkaar voor hun gruwelijke daden te vergeven. Achilles, overmand door woede, bindt het lijk van de Trojaanse prins Hektor achter zijn wagen. Hij komt echter tot inkeer wanneer koning Priamos van Troje hem om genade smeekt. Vervolgens nodigt Achilles hem zelfs uit mee te eten en te blijven slapen. Oorlogen zijn bij Homeros dan ook meer dan slachtpartijen alleen. Hoe men sterft, is immers door het lot bepaald: Achilles’ dood stond al bij zijn geboorte vast. Volgens Alexander zijn het de grenzen van het fatsoen en humaniteit in de oorlog die Homeros in zijn Ilias naar voren wilde brengen. Met die gedachte valt Homeros wellicht een voorloper op het humanisme te noemen: het einde staat misschien vast, het is aan jou als mens om rationeel en ethisch juist te handelen zolang je hier nog wél bent. Volg je eigen verstand. ‘Cogito ergo sum’.
Grieken, Achaiers, Mykeners, Hellenen
Alexander heeft uitvoerig onderzoek gedaan getuige de meer dan 60 bladzijdes aan voetnoten. Ook het naamsregister is ontzettend overzichtelijk geordend. Verder weet zij een duidelijke balans te vinden tussen dat waar dieper op ingegaan moet worden en wat als verondersteld aangenomen mag worden. Hoewel kennis van het Grieks niet nodig is, zal voor de lezer enige basiskennis van de Griekse mythologie goed van pas komen. Attentie is vereist: bepaalde termen willen nog wel eens door elkaar heen lopen. Zo kan er enige verwarring ontstaan wat betreft de naamgeving. Grieken, Achaiers, Mykeners, Hellenen: allemaal behelzen ze ‘ongeveer hetzelfde’ bevolkingsgroepje.
Met De oorlog die Achilles het leven kostte heeft Alexander de Griekse literatuur nieuw leven ingeblazen. Met twee eerdere bestsellers in Amerika op haar naam (The Bounty (1998) en The Endurance (2004)) kan ze met De oorlog die Achilles het leven kostte opnieuw van een succes spreken. Niet alleen een gerenommeerd classicus zal er plezier aan beleven, maar ook zij die nog nooit de Ilias hebben gelezen en zich er graag in willen verdiepen. Troje mag misschien al eeuwen dood zijn, de Ilias en zijn reikwijdte zijn dat nog lang niet.
De oorlog die Achilles het leven kostte: Het ware verhaal van de Ilias (2010)
Oorspronkelijk: The War That Killed Achilles: The True Story of the Iliad (2009)
Auteur: Caroline Alexander. Vertaald door Jan Braks.
Uitgeverij Atlas
ISBN: 9789045016719
Bestel hier De oorlog die Achilles het leven kostte
Reacties (3)
Dankjewel Thomas. het verplichte standje van veeleer meer begrepen en nieuwsgierig gemaakt.. is besteld.
btw..elke klik een euro in u’r mik/just joking:)
Ik persoonlijk had een nogal ontnuchterende ervaring de keer dat ik de Ilias las. Ik zag twee stammen tegenover elkaar, met veel geroep, en veel geschreeuw. Tribes, met vooral een rituele aanpak van de gevechten (“hij ging erop af en sloeg met zijn knots op de vijand zijn kop”), niet veel anders dan je bij Amazonestammen in docu’s ziet.
Straatgevechten in een stoffig landschap.
Met natuurlijk veel en veel minder aantallen dan men later aangedikt heeft. Minder volk, minder boten en minder tijd.
Elke Griek viel voor het goede moraalverhaal, de facts waren voor pussies.
Na eeuwen en eeuwen van uitfiltering en tot pulp gekauwde Griekse Lotstragedies en liefdesvete’s, werd heel dat verheel eerder een populistisch vehikel waar iedereen zijn best deed om een morele kar aan te hangen.
Dat lukt uiteraard, met zulk een schitterend en universeel verhaal, waar elke verteller van naam wàt graag zijn toko heeft aangehangen.
Maar de waarheid van Troje is gewoon een zootje in een bootje wat een beetje gaat timmeren op die andere stam van achter het strand, punt.
De Ilias is dus gewoon een geniaal verhaal, heel wat humaner ook dan het even grote kruisverzinsel.
De epische film Troy laat juist zo prachtig mooi zien dat Achilles een andere mens was dan het zootje in een bootje. Ook 5 sterren.